خبرنگاران امنیت آفرین هستند

روزگاری نه‌چندان دور، رسالت مهم و بی‌بدیل «آموزش و پرورش» در گام نخست بردوش خانواده‌ها و در گام دوم برعهده نهادهای رسمی آموزشی کشور نهاده شده بود.

به همین سبب اغلب نظریه‌های نخستین تعلیم و تربیت، نظریه‌هایی است که برای کاربست، توسط والدین و متولیان و مربیان آموزشی، مفهوم‌سازی شده‌اند اما با گذشت زمان بویژه با ورود به دوران پسا مدرن ـ در چند دهه اخیر ـ بخشی از رسالت تعلیم و تربیت به گونه‌ای رسمی و غیررسمی بر دوش اصحاب قلم و رسانه و جماعت پر تکاپو و پویای خبرنگار نهاده شده است.

از همین روی، در نظریه‌هایی رسانه‌ای بویژه در دیدگاه‌های متاخر، کارکرد آموزشی رسانه‌ها جایگاه ممتاز و برتری یافته است.

بی‌نیاز به هیچ گفت‌وگویی ورود خبرنگاران و صاحبان رسانه و قلم به قلمروهای آموزشی از سر اتفاق نبوده است؛ بلکه اندیشمندان هر دو قلمرو، یعنی هم متولیان آموزش و پرورش و هم بزرگان رسانه از این واقعیت آگاه شده‌اند که «اجتماعی‌سازی» پویای افراد جامعه و انتقال مستمر مفاهیم و دانش‌ها و یافته‌های در حال ظهور به نسل‌های پویا و فراگیر و فراگیرنده جامعه، به تنهایی از عهده نهادهایی که ماهیتاً از پویایی اندکی برخوردارند برنمی‌آید.

جماعتی می‌توانند این رسالت را تکمیل کنند که ذاتا پویا و نوجو و جست‌وجوگرند و با سرک کشیدن عالمانه و روشمند و حرفه‌ای به اینجا و آنجا «خبر» را می‌یابند و با انتقال و انتشار سریع آن به بسط و گسترش «نظام خبرپردازی» مخاطبان و افزایش دانش و آگاهی آنان، یاری می‌رسانند.

به همین سبب، از این جماعت انتظار می‌رود در تهیه و تولید و نشر هر خبر و گزارش و نوشته‌ای از این کارکرد پر اثر خویش غفلت نورزند و به یاد داشته باشند که با انتشار این گونه اخبار و اطلاعات است که در ذهن و ضمیر شهروندان «شناخت شکل می‌گیرد» و «دانش ساخته می‌شود». افزون بر «کارکرد آموزشی» در دنیای پیچیده و همواره در حال پیشرفت و تغییر امروز، اصحاب رسانه و جماعت خبرنگاران متکفل نقش و کارکرد بسیار مهم دیگری نیز شده‌اند.

ناگفته پیداست که «خبرنگاری» با چنین کارکردهایی هویت می‌یابد لیکن همین کارکردها، حیطه فرهنگ شهری و فرهنگ جامعه را چه در مفهوم بسیط آن و چه در معنای محدود رفتاری آن، متاثر می‌سازند البته کارکرد فرهنگی خبرنگاران و اهالی محترم رسانه از این حد فراتر می‌رود و به «انباشت فرهنگی» گسترش می‌یابد؛ چراکه، هر آنچه خبرنگار می‌بیند و می‌شنود و بر صفحه کاغذ می‌نگارد و به مطبعه می‌سپارد یا در فضای مجازی انتشار می‌دهد در شمار انباشته‌های فرهنگ معنوی جای می‌گیرد.

سومین نکته‌ای که یاد آوری آن را در این مجال ضروری می‌دانم «پاسخگو ساختن کارگزاران» توسط گروه تیزبین خبرنگاران است.

بدرستی گفته‌اند که خبرنگار «چشم تیزبین» شهروندان جامعه است. او نه‌تنها رخدادها را رصد می‌کند و منعکس می‌سازد بلکه عملکردها و بدکارکردی‌ها و اهمال‌های احتمالی را نیز کنجکاوانه می‌نگرد و آنها را هوشمندانه، حرفه‌ای و مسئولانه منعکس می‌سازد. بی‌تردید انجام مطلوب چنین کارکردی افزون بر مهارت و دانش و تبحر و آزمودگی حرفه‌ای مستلزم تعهد و برخورداری از منش و هوش اخلاقی و اجتماعی بالاست.

چهارمین نکته‌ای که می‌خواهم آن را یادآور شوم و به قلمرو شغلی و ماموریتی خودم مربوط می‌شود، سهم و نقش خبرنگاران در تولید و بسط و تقویت امنیت اجتماعی یا فروکاستن از سطح و تراز آن است.

واقعیت این است که حتی تنظیم یک خبر سه خطی، بویژه در خصوص رخدادهایی که با جان، مال، ناموس و اخلاق شهروندان پیوند دارد، می‌تواند هم امنیت روانی قاطبه شهروندان را فزونی بخشد و هم ذهن و روان آنها را دستخوش آشوبناکی کند.

ما در تائید این ادعا انبوهی شواهد پژوهشی در اختیار داریم. به عنوان مثال، در یک پژوهش تجربی و آزمایشی خبر مربوط به یک حادثه به دو گونه تنظیم و در اختیار دو گروه شهروند قرار گرفت. گروه اول خبر عریانی را دریافت داشتند که توسط یک خبرنگار غیرحرفه‌ای و کم‌دانش تهیه شده بود.

در حالی که گروه دوم همان خبر را به صورت «پردازش شده» و تنظیم شده به صورت حرفه‌ای دریافت کردند.

نتیجه حاصل از سنجش احساس امنیت این دو گروه نشان داد خبر موجب کاهش احساس امنیت گروه اول شده است در حالی که همان خبر بر احساس امنیت و هوشیاری و آرامش گروه دوم را فزوده است بنابراین از اصحاب قلم و رسانه انتظار داریم در «برجسته‌سازی» هر خبر و رویدادی و در تنظیم و نشر آن، اندکی در تاثیرپذیری نظام روانی مخاطبان تامل ورزند و بیش از آن که به ایجاد هیجان کاذب و منفی بیندیشند به بسط و افزایش آرامش و امید و خوشبینی مخاطبان فکر کنند. شاید خبر و گزارش سرشار از هیجان منفی بتواند در کوتاه مدت شمار مخاطبان را فزونی بخشد اما مطمئناً در بلند مدت فراوانی آنها را تقلیل می‌دهد.

ناگفته پیداست نقش امنیت‌آفرینی خبرنگاران در سطح بسط احساس امنیت محدود نمی‌ماند بلکه قلمروهای عینی امنیت اجتماعی را نیز دربرمی‌گیرد.

دکتر سعید منتظرالمهدی - معاون اجتماعی ناجا