ریشه‌های افزایش حاشیه نشینی در چند دهه اخیر

بیشتر این افراد از شهرهای کوچک و روستاها به شهرهای بزرگ مراجعه کرده‌اند و به دلیل قیمت بالای مسکن در مناطق مرکزی کلانشهرها به حاشیه شهرها رانده شده‌اند.

اگر پای درددل ساکنان مناطق حاشیه‌ای کلانشهرها بنشینید، خیلی از آنها از نبود اشتغال و امکانات حداقلی در زادگاهشان گلایه دارند و اتفاقا همین عامل موجب شده، آنها دل از شهر و دیار خود بکنند و زندگی سخت در حاشیه کلانشهرها را انتخاب کنند.

طی چند سال اخیر، شاهد بودیم که اوضاع بهداشت و درمان در حاشیه شهرها، کمی بهتر شده و در طرح تحول سلامت، حاشیه شهرها هم دیده شد. با راه‌اندازی پایگاه‌های جامع سلامت در بسیاری از مناطق حاشیه‌ای کلانشهرها، ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی به خدمات اولیه بهداشتی و درمانی دسترسی پیدا کردند و چهره نظام سلامت در این مناطق تغییر پیدا کرد.

جدا از این که هنوز راه زیادی مانده تا همه ساکنان حاشیه کلانشهرها بتوانند بدون دغدغه به امکانات بهداشتی و درمانی باکیفیت دسترسی داشته باشند، مساله بعدی اینجاست که فقط توزیع خدمات بهداشتی و درمانی در این مناطق نمی‌تواند اوضاع زندگی را در سکونتگاه‌های غیررسمی متحول کند.

یک فرد مقیم مناطق حاشیه‌ای، علاوه بر خدمات بهداشتی و درمانی به خدمات رفاهی و تامین اشتغال هم نیاز دارد که اگر الزامات اولیه تامین نشود، آسیب‌های اجتماعی در این مناطق جولان
خواهد داد.

بزهکاران، سکونتگاه‌های غیررسمی را بدنام کرده‌اند

نباید از خاطر برد که سطح رفاهی پایین در مناطق حاشیه‌ای، تاثیر جدی بر افزایش آسیب‌های اجتماعی در سکونتگاه‌های غیررسمی خواهد داشت. آمار فقر، اعتیاد و بزهکاری در حاشیه کلانشهرها، بسیار بیش از مناطق مرکزی در شهرهای بزرگ
است. البته این حرف‌ها اصلا به این معنی نیست که ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی به سمت بزهکاری کشیده شده باشند. اتفاقا ساکنان مناطق حاشیه‌ای، انسان‌های شریف و قابل احترامی هستند که دست روزگار، آنها را به سکونتگاه‌های غیررسمی کشانده است. ماجرا اینجاست که افراد بزهکار به دلیل ضعف نظارت‌های قانونی، راحت‌تر می‌توانند در سکونتگاه‌های غیررسمی جولان بدهند و بسیاری از افراد کم‌سن و سال ساکن این مناطق را هم تحت تاثیر رفتارهای خود
قرار دهند.

حضور پررنگ افراد خلافکار در حاشیه کلانشهرها، سایر ساکنان محترم این مناطق را هم بدنام می‌کند و متاسفانه اعمال این افراد بزهکار به پای ساکنان مناطق حاشیه‌نشین نوشته می‌شود.دکتر بهروز مرادی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه بر این باور است که وقتی توزیع امکانات در نقاط مختلف کشور به شکل عادلانه نباشد، تقاضا برای شهر شدن و استان شدن مناطق حاشیه‌ای بالا می‌رود، چون امکان دارد عده‌ای از ساکنان این مناطق به این باور برسند که با استان شدن، مشکلاتشان حل می‌شود، در حالی که شهر و استان شدن، دردی از این مناطق دوا نمی‌کند.

مرادی بر این باور است که فقط با توزیع عادلانه ثروت در مناطق مختلف کشور است که می‌توان مشکل حاشیه‌نشینی را حل کرد، اما تغییر در تقسیم‌بندی جغرافیایی، هیچ تاثیری در کاهش حاشیه‌نشینی نخواهد داشت.

عبدالرضا عزیزی، رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس هم در گفت‌وگو با جام‌جم معتقد است، راه مقابله با پدیده حاشیه‌نشینی، رسیدگی به شهرهای کوچک و روستاهاست تا مهاجرت معکوس شکل بگیرد؛ یعنی فرد با میل خود حاضر شود از حاشیه شهرها به سمت شهرهای کوچک و روستاها برود.

این کار مستلزم این است که به گفته عزیزی، اشتغال خرد در روستاها شکل بگیرد و تسهیلات اشتغال در اختیار ساکنان شهرهای کوچک قرار گیرد. این کار موجب می‌شود، انگیزه‌ای برای مهاجرت به حاشیه کلانشهرها ایجاد نشود.

دو دیدگاه متضاد درباره سکونتگاه‌های غیررسمی

حاشیه‌نشینی را باید محصول چند دهه اخیر دانست. در دهه‌های گذشته، عده‌ای بر این باور بودند که اگر به مناطق حاشیه‌ای رسیدگی شود و امکانات و تسهیلات زندگی در اختیار ساکنان این مناطق قرار گیرد، این سیاست به افزایش حاشیه‌نشینی می‌انجامد و افراد بیشتری به حاشیه کلانشهرها جذب می‌شوند.

دیدگاه دوم، خلاف این دیدگاه تند و تیز است. در دیدگاه دوم که طی چند سال اخیر بر تعداد طرفدارانش افزوده شده، گفته می‌شود، برای مهار حاشیه‌نشینی باید علت موضوع را واکاوی و آن را درمان کنیم. براساس این دیدگاه، همه شهروندان در هر نقطه از شهر که باشند، حق شهروندی دارند و نباید تبعیضی میان آنان قائل شد.

در دیدگاه دوم، راه مهار حاشیه‌نشینی، محروم کردن ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی از امکانات اولیه زندگی نیست، بلکه از منظر اخلاقی و قانونی، نباید ساکنان حاشیه شهرها را از حداقل‌های زندگی محروم گذاشت.

این که بدانیم حاشیه‌نشینی از کجا نشات می‌گیرد و دنبال سرچشمه‌ها بگردیم، راه‌حل علمی مقابله با حاشیه‌نشینی است و تجریبات موفق جهانی نیز همین مسیر را طی کرده‌اند.