آل سعود، بازنده جدال خودساخته با قطر

روز گذشته یک بار دیگر امیر کویت به عربستان سعودی سفر کرد تا بین کشورهای عرب و قطر میانجیگری کند. شیخ صباح الاحمد الصباح چند روز پیش در این میانجیگری موفق نبود. از سوی دیگر گفته شد قرار بود امیر قطر با ایراد سخنانی مواضع جدید کشورش را در رابطه با تحولات موجود بیان کند اما او سخنرانی خود را به تعویق انداخت تا امکان موفقیت تلاش‌های میانجیگرانه فراهم شود.

در حال حاضر تلاش‌های میانجیگرایانه به گونه‌ای است که می‌توان انتظار داشت طی ساعت‌های آینده اتفاقی در راه باشد زیرا گفته می‌شود رجب طیب‌اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه نیز مشغول رایزنی‌های گسترده با طرف‌های مختلف از روسیه گرفته تا عربستان و قطر است. در همین رابطه نعمان کورتولموش معاون نخست‌وزیر ترکیه در جمع خبرنگاران تاکید کرد: ترکیه روابط خوبی با قطر و همین‌طور سایر کشورهای عربی همسایه آن دارد و آنکارا خواستار کمک به حل و فصل تنش است. ترکیه به‌خاطر حمایت خود از اخوان‌المسلمین در مصر با قطر رویکرد مشترکی دارد.

در این میان نقش آمریکا نیز جالب توجه است. به گفته مقام‌های کنونی و سابق آمریکا، واشنگتن تلاش دارد تا در خفا تنش‌ها میان عربستان و قطر را آرام کند. آمریکا دلایل مهمی برای آرام کردن تنش‌ها دارد. از جمله این‌که، قطر میزبان بزرگ‌ترین پایگاه هوایی آمریکا در خاورمیانه است که از آنجا حملاتی علیه گروه شبه‌نظامی داعش انجام می‌دهد. علاوه بر این، تمایل قطر برای استقبال از گروه‌هایی مانند حماس یا طالبان، به آمریکا اجازه می‌دهد تا در صورت نیاز با این گروه‌ها تماس داشته باشد.

امکان مصالحه

مدیر مرکز تحلیل امور سیاسی و نظامی در موسسه هادسون در آمریکا معتقد است احتمال این‌که بحران میان قطر و برخی کشورهای عربی با میانجیگری از بین برود، وجود دارد. به گزارش الجزیره انگلیسی، ریچارد وایتز در گفت‌وگو با این شبکه درباره اعلام آمادگی کویت برای میانجیگری در بحران در روابط قطر و برخی کشورهای عربی گفت: احتمال موفقیت وجود دارد. میانجیگری در مناقشه مشابه قبلی در سال 2014 به حل و فصل مناقشه کمک کرد اما میانجیگران دیگری هم در این میان مطرح هستند که از جمله آنها آمریکا و چه بسا ترکیه و سودان باشند. بنابراین، احتمال موفقیت‌آمیز بودن میانجیگری هر کدام از اینها وجود دارد.

برخی دیگر از کارشناسان نیز می‌گویند منطقه حساس و استراتژیک خلیج‌فارس به گونه‌ای نیست که بتوان نقشه‌های سیاستمداران ناپخته و خام سعودی را در آن اجرا کرد و به عنوان مثال به تغییر رژیم حاکم بر قطر یا وقوع یک جنگ تمام عیار دست زد. از همین رو عربستان سعودی با گرفتن بعضی امتیازات حاضر به کاهش این تنش‌ها خواهد شد. سی.ان.ان در گزارشی درباره این بحران می‌نویسد: به طور قطع ادامه فشارها بر قطر می‌تواند یک پیامد دیگر هم به همراه داشته باشد و آن، این‌که قطر را به ترکیه و ایران نزدیک‌تر کند. موضوعی که قطعا به ضرر عربستان سعودی خواهد بود؛ اقدامی که ممکن است سیاست‌های خاورمیانه را تغییر دهد. به باور تحلیلگران، قطر برای جبران انزوای اقتصادی خود به دنبال دوستان جدیدی خواهد رفت. در نتیجه ممکن است به طور کامل از شورای همکاری خلیج‌فارس خارج شود.

شروط عربستان

برخی منابع از شروطی می‌گویند که عربستان برای آشتی با قطر در نظر گرفته است. هرچند این شروط به صورت رسمی اعلام نشده، اما در مجموع نشان می‌دهد علت عمده نارضایتی عربستان از قطر به دلیل فعالیت‌های گسترده رسانه‌ای این کشور است. به گزارش ایسنا، سلطان سعود القاسمی، نویسنده مجله نیوزویک مقاله‌ای را درباره تنش‌های اخیر منتشر کرده که در آن آمده است: خواسته‌های عربستان برای بازگشت روابط با قطر این بار مهم‌تر از سال 2014 است. در سال 2014 عربستان، بحرین و امارات تنها به خارج کردن سفرای خود از دوحه اکتفا کردند، اما این روزها این کشورها سفارتخانه‌هایشان را در قطر بسته و مرزهای زمینی خود را با آن هم مسدود کردند. القاسمی می‌افزاید: این بار احتمالا کشورهای تحریم‌کننده قطر خواهان تعطیلی کامل شبکه تلویزیونی الجزیره و شبکه‌هایی مثل «العربی الجدید» هستند. همچنین تعطیلی روزنامه القدس العربی که سال 1989 در لندن تاسیس شد یا سایت الشرق‌الاوسط و سایت هافینگتون پست که رئیس آن وضاح خنفر، رئیس اسبق شبکه الجزیره است.

سعود القاسمی می‌افزاید: کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس و مصر خواهان اخراج تمام رهبران اخوان‌المسلمین و شخصیت‌های وابسته به حماس از قطر خواهند شد. از جمله دیگر خواسته‌های آنها برکناری سردبیر روزنامه «العرب» است که انتقادات زیادی از دولت امارات داشته است. مصر نیز خواستار توقف تحریک علیه مصر در رسانه‌های قطری است.

اختلافات ریاض ـ دوحه؛ از زمینه‌های ایدئولوژیک تا دلایل سیاسی

مروه عثمان

کارشناس مقیم بیروت

درگیری عربستان با قطر موضوع جدیدی نیست اما محصور کردن این اختلافات به یک عامل هم تحلیل نادرست از اوضاع در خلیج فارس است. این دو کشور در ابعاد جغرافیایی، ایدئولوژیک، منطقه نفوذ و ابعاد هژمونیک با هم اختلافات عدیده‌ای دارند.

یکی از اختلافات عربستان با قطر در بعد ایدئولوژیک است. عربستانی‌ها، وهابی و قطری‌ها نزدیک به اخوانی‌ها هستند و این دو نحله فکری از گذشته‌های دور با هم اختلافاتی داشتند.

در کنار این موضوع هژمونی منطقه‌ای از دیگر اختلافات دو طرف است. عربستان پس از کناره‌گیری مصر از گردونه رهبری جهان عرب در تلاش است جای این کشور را پر کند اما واقعیت امر این است که این کشور نه عقبه مصر را برای رهبری جهان عرب دارد و نه ظرفیت آن را و مخالفت‌هایی که از سوی قطر در این‌باره شد، می‌تواند نمونه کوچکی از نارضایتی بزرگ باشد.

البته در کنار اختلافات مرزی که دو کشور دارند باید موضوع حمایت از حماس و اخوان‌المسلمین را هم به آن اضافه کنیم. قطری‌ها از گذشته‌های دور در تلاش بودند تا با حمایت از حماس ابتکار صلح خاورمیانه را از ریاض و تشکیلات خودگردان به دوحه و جنبش حماس و جبهه غزه منتقل کنند و نمونه آن بازدید امیر سابق قطر از غزه و کمک‌هایی بود که ایشان کردند که این امر خیلی خوشایند ریاض نبود. ضمن این‌که با روی کار آمدن پادشاهی جدید در عربستان آنها کاملا با حماس زاویه دارند و در سفر اخیر ترامپ به ریاض مشخص شد که عربستان از حامیان نسبی حماس خارج شده و آن را به صورت بالقوه در ردیف گروه‌های تروریستی قرار داده است و حامیان این جنبش را هم به حمایت از تروریسم متهم می‌کند و عربستان انتظار داشت پس از نشست ریاض، قطر نیز از او پیروی کند که چنین نشد.

در کنار این عوامل باید موضوع ایران و رویکرد دوحه در برابر تهران را هم به این موضوع اضافه کرد. به‌خاطر منافع مشترک در حوزه گاز بین قطر و تهران، آنها خیلی تمایلی به سیاست تقابلی با ایران ندارند و این در حالی است که این روزها عربستان با ایران سیاست تقابلی در پیش گرفته و انتظار داشت کشورهای عربی و از جمله قطر نیز او را همراهی کنند.