جاه‌طلبی در سوریه رویاهای ابرقدرت ناکام

در حالی که مقامات سوری و روسی بارها اعلام کردند که انتشار گازهای شیمیایی در شهر خان شیخون، ناشی از حملات هوایی دولت سوریه به انبار تسلیحات شیمیایی مخالفان بوده است؛ اما ظاهرا منافع آمریکا و برخی کشورهای منطقه در این بود که بدون انجام تحقیقات بیشتر و فاش شدن حقیقت، بشار اسد و دولت روسیه را به عنوان متهمان اصلی مطرح کرده و مجازات قبل از محاکمه را انجام دهند.

دونالد ترامپ که در تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری و نیز اظهار نظر خود پیرامون سیاست خارجی جدید آمریکا در هفته‌های گذشته، اعلام کرده بود که برکناری بشار اسد برای او در اولویت نیست و قصد او مقابله با داعش است نه اسد، حال در چرخشی آشکار مواضعش را به کلی تغییر داده و می‌کوشد با قدرت‌نمایی در عرصه نظامی سوریه، خود را فردی مقتدر، مسئول و حامی مردم این کشور نشان دهد. در واقع ترامپ که از همان ابتدای دوران ریاست جمهوری‌اش، با مسائلی همچون دستکاری روسیه در نتایج انتخاب ریاست جمهوری به نفع خودش روبه‌رو شد و بارها به خاطر گرایش به سوی روسیه مورد انتقاد قرار گرفت و حتی مقام‌های او به دلیل روابط پنهانی با روسیه ناچار به استعفا شدند، حال کوشیده است با این مانور نظامی در حوزه نفوذ روسیه، خود را از اتهام روسیه‌گرایی مبرا کند.

نکته دیگر آن‌که ترامپ حدود چهار ماهی که از آغاز دوران ریاست جمهوری‌اش می‌گذرد، از کمترین میزان مشروعیت داخلی و بین‌المللی برخوردار بوده و بیش از هر رئیس‌جمهور تازه کار دیگری در تاریخ ایالات متحده با تجمعات اعتراضی مواجه شده است. بنابراین هر چند سیاست‌های اعلامی او مبنی بر عدم مداخله نظامی در دیگر کشورها و صرف سرمایه‌های مالی و انسانی آمریکا در خود این کشور بوده است؛ اما شرایط پیش آمده رئیس‌جمهور نامشروع ایالات متحده را واداشت تا به قدرت‌نمایی و تلاش برای جلب نظر جامعه بین‌المللی بپردازد.

بنابراین به نظر می‌رسد حمله هوایی برق‌آسا و کم‌هزینه دونالد ترامپ هر چند در تناقض با برنامه‌ها و شعارهای وی است؛ اما اقدامی در جهت احیای ابهت از دست رفته آمریکا، بازگرداندن نقش اصلی به این کشور در بحران سوریه و به دست آوردن دل متحدان منطقه‌ای در غرب آسیا و اروپاست. تائید کشورهای اروپایی و ترکیه، ابراز شادمانی و تشکرهای پادشاه عربستان و سکوت نهادهای بین‌المللی مقابل اقدام نظامی بدون مجوز آمریکا، نشان از آن دارد که جبهه دولت‌های مخالف سوریه، دقیقا منتظر و چشم به‌راه چنین اقدامی از سوی ابرقدرت ناکام سال‌های اخیر بودند.

در چنین شرایطی دولت بی‌تجربه ترامپ که تمایل زیادی به بزرگ‌نمایی خود و کشورش دارد، تلاش خواهد کرد نقش روسیه در سوریه را تا حد ممکن کاهش دهد. سفر رکس تیلرسون، وزیر خارجه ایالات متحده به مسکو برای متقاعد کردن کرملین به دست برداشتن از حمایت بشار اسد بر همین اساس قابل ارزیابی است. با وجود این، پوتین از زمان حضور و نقش‌آفرینی در بحران سوریه نشان داده است که همچون ترامپ شخصیتی بی‌ثبات و متزلزل ندارد و به‌راحتی حاضر به تغییر سیاست‌های راهبردی کشورش در مناطق مختلف نیست. کما این‌که حضور نظامی این کشور در سوریه اهداف بلند مدتی همچون بازیابی هویتی و به چالش کشیدن هژمونی آمریکا، مقابله با گسترش ناتو به سمت روسیه، نگرانی از شیوع و گسترش اسلام افراطی و تروریسم در عرصه منطقه‌ای و جهانی و همچنین حمایت از سوریه‌ای که در جبهه غرب نباشد و پایگاهی (پایگاه طرطوس) خارج از حوزه کشورهای مشترک‌المنافع به روسیه اعطا کند را دنبال می‌کند، بنابراین حاضر نیست به شرایطی تن دهد که منافع و جایگاه آمریکا و حامیانش را تقویت می‌کند.

دکتر محمدمهدی مظاهری

استاد دانشگاه