مهرجویی و یونگ و کتابخوان‌های فاخر

این کتاب 161 صفحه‌ای که حمید باقری نوشته است، به فردیت در چهار فیلم مطرح داریوش مهرجویی می‌پردازد. این فیلم‌ها عبارتند از: هامون، بانو، پری و درخت گلابی. علاقه‌مندان سینما در ایران می‌دانند داریوش مهرجویی در رشته فلسفه تحصیل‌کرده و در لایه زیرین فیلم‌هایش، فلسفه و روان‌شناسی همیشه نقش مهمی داشته است. حمید باقری در چهار فصل کتاب خود تلاش دارد از زاویه تازه‌ای به بررسی چند فیلم مهم این فیلمساز مولف بپردازد. بر این اساس، نگاه نویسنده و کتاب به آثار داریوش مهرجویی از زاویه روان‌شناسی تحلیلی است. بدون اظهار نظر در این باره که نویسنده در کار خود موفق بوده یا نه، همین که از زاویه و نگاه تازه‌ای فیلم‌های سینمایی یک سینماگر شاخص سینمای ایران را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد، قابل تحسین است. واقعیت این است که کتاب‌هایی از این دست در بازار نشر کتاب کم و محدود است و جای خالی آن بشدت احساس می‌شود.

نویسنده کتاب با بیان این نکته که برای تحلیل روان شناختی آثار ادبی و هنری می‌توان از سه روش نقد مولف محور، نقد شخصیت اثر و نقد مخاطب محور استفاده کرد، برای کتاب خود روش دوم را برگزیده است. به این ترتیب، نگاه کتاب به شخصیت‌های آثار مورد بحث مهرجویی است و به نقد ویژگی‌های شخصیتی و روانی قهرمان‌ها و ضدقهرمان‌های آنها می‌پردازد. در عین حال، تلاش حمید باقری این است که به کمک مفاهیم خاصی از روان‌شناسی یونگ، شخصیت‌های چهار فیلم مورد نظر کتاب را تحلیل کند. کتاب سینمای مهرجویی و یونگ درصدد نقد و تحلیل همه آثار مهرجویی نیست، زیرا به باور نویسنده همه فیلم‌های این فیلمساز ظرفیت آن را ندارند که از این نگاه نقد شوند. در ابتدای هر فصل کتاب، مقدمه‌ای برای فیلم مورد بحث، ذکر و پس از آن، تحلیل آن فیلم ارائه شده است.

به همین دلیل است که فصل اول کتاب، به معرفی یونگ و مفهوم فردیت او می‌پردازد. در چهار فصل بعدی، فیلم‌های مورد نظر نویسنده مورد بحث قرار می‌گیرند. با توجه به خود فیلم ها، این بحث‌ها هم شکل‌های متفاوتی دارند. هامون که طولانی‌ترین فصل کتاب را به خود اختصاص داده، همه مفاهیم در باره فردیت را در خودش دارد. نویسنده از مفهوم خودآگاهی آغاز و به مفاهیم سایه، خویشتن و پیر فرزانه می‌رسد. در فصل بانو، تاکید بیشتر بر مفهوم نقاب است و فصل پری، به دو مفهوم مهم در دستگاه یونگ (تضاد و خویشتن) در ارتباط با فردیت اشاره دارد. فصل پایانی کتاب که به درخت گلابی اختصاص دارد، دو مفهوم خودآگاهی و سایه را در این فیلم بررسی می‌کند. با توجه به متن و حال و هوای کتاب، می‌توان دریافت که برای قشر خاصی از اهالی کتابخوان نوشته شده و جنبه عام ندارد. انتشارات هرمس سینمای مهرجویی و یونگ را در هزار نسخه و با قیمت 14هزار تومان به بازار کتاب عرضه کرده است.

کیکاووس زیاری

جام‌جم