رویش غنچه‌های سرخ در خاک کویر

جرقه اصلی ماجرا از روز 17 دی با انتشار مقاله‌ای با عنوان «استعمار سرخ و سیاه»، با امضای احمد رشیدی‌مطلق در روزنامه اطلاعات و در آستانه سالروز کشف حجاب زده شد. نویسنده‌ای که معلوم نبود چه نام و نشانی دارد مطلبی سراسر اهانت نسبت به امام خمینی(ره) نوشت. پیش از این البته از سوی رسانه‌های تبلیغی و مقامات رسمی رژیم پهلوی درباره رهبر انقلاب تعابیر ناشایست به‌کار برده می‌شد، اما این حجم اهانت سابقه نداشت. احساسات و عواطف مذهبی‌ها و انقلابیونی که رهبرشان سال‌ها در تبعید به سر می‌برد با خواندن این مقاله برانگیخت و قیام 19 دی را رقم زد.

سرآغاز حماسه، شهر مقدس قم بود که از سده‌های گذشته پایگاهی برای ترویج معارف دینی و شیعی به حساب می‌آمد. مردمی که چندی قبل از این ماجرا خبر درگذشت ناگهانی و مشکوک آیت‌الله مصطفی خمینی را شنیده بودند و با برگزاری مراسم بزرگداشت فرزند امام در سراسر کشور بار دیگر پیوند خود را با رهبر و مرجع دینی‌شان اعلام کرده بودند، از فرصت به دست آمده برای اعلام انزجار و نفرت نسبت به نظام شاهنشاهی استفاده کردند. بی‌پروایی به‌کار رفته در مقاله مذکور آنچنان بود که حتی برخی نزدیکان به دربار نیز انتشار آن را حاصل ناپختگی و ناموزونی سیاست‌های رژیم پهلوی می‌دانستند.

داریوش همایون، وزیر اطلاعات و جهانگردی وقت در خاطرات خود می‌گوید: «مقاله از وزارت دربار سرچشمه می‌گرفت. این مطلب که شاه روایت اولیه مقاله را نپسندید و گفت باید تندتر بشود، درست است». بارقه‌های قیام آغازین مردم، فردای روز انتشار مقاله در شهر قم شروع شد. مردم و روحانیت بلافاصله دست به کار شدند. دروس حوزه تعطیل شد و بازاریان قم هم به حوزویان پیوستند و مراجع اعلام حرمت‌شکنی کردند. این اعتراضات البته با توصیه بزرگان حوزه و مراجع در قالب راهپیمایی‌های آرام در سراسر قم شکل گرفت، اما این فریادهای خاموش پاسخی جز گلوله نداشت.

بعدازظهر نوزدهم دی ماموران شهربانی و ساواک به روی مردم آتش گشودند و جمعیت معترض هم با ماموران درگیر شدند. غروب آن روز شهر قم رنگ خون گرفت و برخی مردم شهید و تعداد زیادی هم زخمی شدند. رسانه‌های تبلیغی و مطبوعات آن زمان البته واکنشی بسیار سطحی نسبت به این رویداد بزرگ داشتند و در تیترهای خود تعبیر «سرکوب اغتشاش قم» را برای این حادثه خونین به‌کار بردند. این بی‌تفاوتی البته باعث نشد خاطره این روز تلخ از اذهان مردم انقلابی ایران زدوده شود. در پی شکل‌گیری قیام 19 دی، نهضت به شهرهای دیگر ایران نیز کشیده شد و حماسه‌های چهلم‌ در سراسر کشور شکل گرفت. این همبستگی زنجیره‌ای که از قم آغاز شد تبریز،‌ یزد،‌ جهرم، ‌تهران، مشهد و دیگر شهرهای ایران را در بر گرفت و تا پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 57 استمرار پیدا کرد.

فتاح غلامی - سیاسی