صنعت سنگ از اقتصاد مقاومتی جا ماند

از سوی دیگر بتازگی وزارت صنعت، معدن و تجارت با افزایش تعرفه‌های صادراتی با هدف مقابله با خام‌فروشی به نوعی عامل افزایش مشکلات معدن‌داران در این بخش شده است. در این زمینه صاحبان معادن معتقدند هیچ صنعتگری علاقه‌مند به چشم‌پوشی از ارزش افزوده فروش محصولات نهایی نیست اما در بخش معدن نباید فراموش کنیم وقتی یک ماده معدنی از معدن استخراج می‌شود، دیگر نمی‌توان صحبت از ماده خام کرد و نباید با این سیاست اشتباه، رکود موجود در معادن کشور را تشدید کرد که این‌گونه سیاست‌ها به نوعی مخالف اقتصاد مقاومتی خواهد بود. این در حالی است که صاحبان کارخانه‌های سنگ‌بری و تولیدکنندگان سنگ‌های تزئینی نیز می‌گویند: با وجود رشد 12 درصدی صنعت سنگ از سال 1385 تا 1392 واردات بی‌رویه سنگ‌های خارجی و همچنین تعطیلی معادن یکی پس از دیگری عاملی در کاهش توان تولیدی و در نهایت تعطیلی کسب‌وکارشان شده است، تا جایی که بیشتر آنها بر این باورند طی چهار سال گذشته نه تدبیر دیده‌اند و نه امیدی به آینده دارند.

صنعت معدن حمایت پدرانه می‌خواهد

بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معادن اتاق بازرگانی درباره بحث جلوگیری از خام‌فروشی گفت: همان‌طور که مقام معظم رهبری علاوه بر تاکید در اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در زمینه کاهش خام فروشی نیز بارها تذکر داده‌اند هیچ فعال صنفی یا کارآفرینی در این بخش علاقه‌مند به صادرات محصولات خود به صورت خام نیست، اما بیانات ایشان در لایه‌های پایین‌تر مدیریتی به تعابیر دیگری کاربردی می‌شوند و برداشت‌های نادرستی از آن صورت گرفته است.

این فعال صنفی معتقد است باید درباره مفهوم خام‌فروشی در مواد معدنی تعاریف جدیدی داشته باشیم، چون به اعتقاد کارشناسان و فعالان وقتی ماده‌ای از دل معدن خارج می‌شود دیگر ماده خام نیست چون فعالیت‌هایی برای استخراج آن صورت گرفته به عنوان مثال در بخش سنگ‌های تزئینی وقتی کوپ از معدن خارج می‌شود چند مرحله را پشت سر گذاشته یا در بخش آهن سنگ‌آهن عیاربندی می‌شوند.

شکوری با اشاره به این‌که صنعت معدنی کشور نیازمند حمایت پدرانه از سوی وزیر صنعت است، افزود: در مجموعه وزارتخانه گروهی صادرات کوپ را ماده خام عنوان می‌کنند در حالی که کوپ را نمی‌توانیم ماده خام معدنی تلقی کنیم چون این سنگ برای صادرات یا حتی برای مصرف داخلی باید چند مرحله را پشت سر گذاشته و در نهایت از محوطه معدن خارج شود.

رئیس کمیسیون معادن اتاق بازرگانی تاکید کرد: با توجه به شرایط اقتصادی و برخی برنامه‌ها، می‌توانیم درآمدهای معدنی را به جای درآمدهای نفتی منظور کنیم، نباید چنین سیاست‌های غیرکارشناسی را مدنظر داشته باشیم که به نوعی مانع از تحقق این امر در جهت سیاست‌های اقتصادمقاومتی باشد. چون این صنعت توانسته با وجود تمام مشکلات روی پای خود بایستد و به حیات اقتصادی خود به نوعی ادامه دهد.

صادرات سنگ به یک‌سوم کاهش یافته است

ابوالقاسم شفیعی، رئیس انجمن سنگ ایران درباره اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در معادن سنگ تزئینی به خبرنگار ما گفت: حمایت از صادرات با توجه به ارزش افزوده و اشتغال‌زایی این صنعت به‌نوعی اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی مورد تاکید مقام معظم رهبری است، در حالی که سیاست‌های فعلی دولت باعث شده که امید کمی به بهبود اوضاع داشته باشیم.

شفیعی افزود: این سیاست‌های غیرکارشناسی که برای معادن سنگ تزئینی ایران تدوین شده در واقع به نفع سیاست‌های خصمانه آمریکا علیه اقتصاد کشورمان است چون این سیاست‌ها فعالیت‌های اقتصادی کارآفرینان و دلسوزان خط مقدم اشتغال و تولید کشور را با چالش مواجه خواهد کرد.

این مقام صنفی معتقد است سیاست‌های اتخاذ شده مبنی بر اخذ عوارض صادرات سنگ کوپ باعث شده تا دوباره فعالان بازار سنگ تزئینی ترکیه خرسند از این سیاست‌ها به دنبال دستیابی به بازارهای صادراتی ایران باشند؛ به این دلیل که صادرات سنگ ایران در بازارها محدودتر شده و بازهم فرصتی برای صادرکنندگان سنگ‌های تزئینی ترکیه ایجاد شده است.

وی میزان صادرات فعلی کشورمان را 370 هزار تن اعلام کرد و گفت: فعالیت و بازاریابی تولیدکنندگان در خارج از کشور باعث شده تا حتی تجربه 960 هزار تن صادرات را تجربه کنیم اما با در نظر گرفتن مشکل‌آفرینی‌های قانونی برای صادرات سنگ‌های تزئینی، امروز یک‌سوم گذشته صادرات داریم. حال سؤال اینجاست که چه کسی باید پاسخگو باشد آیا تولیدکننده مشکل داشته یا مسئولان جلوی صادرات را گرفته‌اند؟ این شیوه واقعاً با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی هم‌راستاست؟

رئیس انجمن سنگ ایران درباره پیشینه سیاست اعمال تعرفه برای صادرات کوپ سنگ افزود: برخی واحدهای سنگ‌بری با ارائه اطلاعات اشتباه و غیرکارشناسی به مسئولان بر این باور بودند که با این سیاست سنگ ارزان‌قیمت برای برش در اختیارشان قرار خواهد گرفت، در حالی که واقعیت این است تا صادرات سنگ کوپ در بازارهای هدف صورت نگیرد صادرات سنگ‌های فرآوری شده نخواهیم داشت. به‌عنوان مثال الان هیچ‌یک از سنگ‌بری‌های ایران نمی‌توانند برخی سفارشات موردنظر در کشور جمهوری آذربایجان را تأمین کنند چون دستگاه مورد نیاز را ندارند. این در حالی است که اگر سنگ کوپ به این کشور صادر شود با ماشین‌آلات موجود در این کشور، سنگ ایران به بازار آن منطقه عرضه می‌شود.

شفیعی همچنین تاکید کرد: موارد واردات سنگ کوپ در بسیاری از کشورها فقط برای تولید سنگ پلاک (برش‌خورده) نیست بلکه بسیاری از سفارش‌ها برای تولیدات و مصنوعات مختلف مثل تندیس‌ها یا مواردی از این دست خواهد بود، بنابراین اگر جلوی صادرات سنگ کوپ گرفته شود در واقع این بازار را برای تولیدکنندگان سنگ نیز غیرقابل دسترسی کرده‌ایم.

این مقام صنفی با اشاره به این‌که اغلب تولیدکنندگان در شهرک شمس‌آباد تهران اکنون به فروشگاهی برای سنگ‌های وارداتی تبدیل شده‌اند، تصریح کرد: در دولت دهم تعرفه واردات سنگ تزئینی بریده شده صد درصد و واردات آن در اولویت دهم کالایی قرار داشت. به این ترتیب عملاً واردات سنگ منطقی نبود اما در دولت تدبیر و امید این کالا در اولویت هشتم قرار گرفت و گرچه تعرفه ظاهرا صد درصد است اما بازهم این تغییر باعث افزایش واردات سنگ‌های بریده شده به بازار ایران شد.

یک تجربه ناموفق

یکی از موارد مربوط به تجربه ناموفق سال 1389 است که با توجه به سیاست‌های اشتباه و اعمال عوارض 70 درصدی برای صادرات سنگ‌های کوپ ناگهان 800 هزار تن از سهم بازار ایران به‌دلیل غیراقتصادی شدن صادرات حذف شد و درست در این دوره نزدیک به 600 هزار تن صادرات کوپ ترکیه به مقصد بازارهای سنتی کشورمان افزایش یافت. به این ترتیب بازارهایی که در دست ایران بود، بدون هرگونه زحمت به واسطه سیاست‌های غیرمنطقی ایران در اختیار ترکیه قرار گرفت و از آن به بعد سهم ایران روند کاهشی را تجربه کرد که اثرات آن تا امروز نیز دیده می‌شود و صادرکنندگان کشورمان نتوانستند دوباره در بازارهای گذشته سهم قابل توجهی را به خود اختصاص دهند.

آمارها چه می‌گوید؟

به‌طور کلی اگر درباره وضعیت سنگ کشور بخواهیم اظهارنظر کنیم، ایران از لحاظ گستردگی و تنوع سنگ، رتبه اول را در سراسر جهان به خود اختصاص داده و سرمایه‌گذاری 160 هزار میلیاردی در بخش معادن و واحدهای فرآوری که تاکنون انجام شده چیزی حدود 380 هزار نفر را مشغول به کار کرده است.

از سوی دیگر بر اساس آمارهای موجود تعداد 1700 واحد معدنی در زمینه سنگ‌های تزئینی در کشور با دریافت پروانه بهره‌برداری مشغول به کار شده‌اند، اما با توجه به مشکلات اقتصادی بخصوص از ابتدای دهه 90 نزدیک به 700 واحد هم اکنون تعطیل شده‌اند و با در نظر گرفتن تعطیلی این تعداد واحدهای تولیدی اکنون نزدیک به 35 درصد از توان تولید 5/7 میلیون تنی سنگ‌های ایران کاهش یافته و اگر سیاست‌های فعلی ادامه داشته باشد بزودی توان تولیدی ایران تنها 20 درصد از ظرفیت کل تولید خواهد بود.

این در حالی است که تعداد واحدهای فرآوری کشورمان رقمی نزدیک به 6000 واحد سنگ‌بری اعلام شده و از تعداد واحدهای فرآوری سنگ‌های تزئینی فقط یکصد واحد با دستگاه‌ها و امکانات قابل قبول فعالیت می‌کنند؛ بنابراین حتی در صورت فعال بودن باقی واحدها توان صادراتی به‌دلیل کیفیت پایین و قیمت تمام‌شده بالا برای محصولات آنها وجود ندارد.

وضعیت صنعت سنگ‌های تزئینی کشورمان در حالی در معرض مشکلات و معضلات یادشده قرار گرفته که طی سه دهه اخیر صنعت سنگ فرآوری شده جهان، رشد متوسط سالانه 7 درصد در تولید و 9 درصد در حجم صادرات را تجربه کرده است؛ اما با توجه به این‌که ایران 5/7 میلیون تن کوپ سنگ (سنگ خام که از معدن استخراج و برش داده می‌شود) تولید می‌کند به دلیل بازار گسترده داخلی، کیفیت نامناسب محصولات تولیدی و ضعف در بازاریابی بین‌المللی سهم قابل توجهی را تجربه نکرده است.

جالب‌تر این‌که ایران با توجه به تنوع و گستردگی محصولاتش، تنها کشوری است که واردات سنگ فرآوری‌شده بیشتری نسبت به صادرات این محصولات را در کارنامه خود ثبت کرده به صورتی که میزان صادرات کوپ به کل صادرات سنگ بریده شده 5 درصد و فقط 4 درصد از کل سنگ‌های فرآوری شده را صادر کرده است.

از سوی دیگر مسئولان برآورد کرده‌اند حداقل دو میلیارد دلار برای خروج از رکود این صنعت لازم است و برای تحقق اهداف صادراتی در افق 1404 حداقل باید 5/4 میلیون تن کوپ سنگ در معادن کشور تولید شود؛ در حالی که با وضعیت فعلی که فقط 500 هزار تن تولید داریم قطعاً به ارقام تعیین شده نخواهیم رسید.

عماد عزتی

اقتصاد