چرا انقراض یوزهای آسیایی فاجعه است؟

مهندس هومن جوکار، مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی ضمن اشاره به تهدیدات بقای یوزها در ایران به جام‌جم می‌گوید: «شش میلیون هکتار زیستگاه یوز در ایران را می‌توان یک ظرفیت گردشگری استفاده نشده توصیف کرد، این ظرفیت همانند بسیاری دیگر از ظرفیت‌ها به‌واسطه‌ وجود نفت در سایه باقی مانده است. صنعت گردشگری نمونه بارزی از ظرفیت‌های استفاده نشده در کشور ماست، درحالی که ظرفیت پذیرش گردشگر در ایران خیلی بیشتر از میزان کنونی است. شاید اگر از همین فردا گردشگری به ایران نیاید و ما بخواهیم هزینه اقتصادی این مساله را برآورد کنیم، در وهله نخست به نظر برسد که چندان زیان اقتصادی متحمل نشده‌ایم، اما این واقعیت نیست؛ چراکه اگر فرضا روزی نفت ما تمام شود و بنا باشد که چرخ‌های اقتصاد بر پایه صنعت توریسم بگردد، آن‌گاه مشخص می‌شود که ما چقدر متضرر شده‌ایم.»

وی می‌افزاید: «در زیستگاه‌های یوز نیز دو ظرفیت مهم وجود دارد که هم می‌توان روی آنها خیلی تکیه کرد، هم این‌که در عین حال حفاظت یوزها را به نوعی معنا می‌کنند. این دو ظرفیت عبارت است از کارکرد بازاری و کارکرد غیربازاری. کارکرد بازاری همان کارکردی است که به پول تبدیل و وارد جامعه می‌شود، اما کارکرد غیربازاری آن کارکردهایی است که منافع آن به جامعه می‌رسد، اما در این میان پولی رد و بدل نمی‌شود. برای مثال کارکرد جنگل‌های هیرکانی منطقه گلستان و ممانعت آنها از سیل نوعی کارکرد غیربازاری است. چنانچه در حال حاضر نیز به دلیل مدیریت 15 ساله مرتع در زیستگاه‌های یوز ما کارکردهای غیربازاری داریم که باعث می‌شوند تا چشمه‌های گرد و غبار در زیستگاه‌های کویری که البته بسیاری از آنها نزدیک به سکونتگاه‌های شهری هستند، شکل نگیرند. درحالی که اگر مدیریت این مراتع به واسطه‌ پرچمداری حفاظت از یوز نبود، بسیاری از این مناطق به عنوان مثال در سبزوار و نیشابور یا حتی بافق به نقاط بحران‌خیز زیست‌محیطی تبدیل شده بودند.»

مهندس جوکار در ادامه به فعالیت‌های اقتصادی پایدار در سکونتگاه‌های انسانی همجوار با زیستگاه‌های یوز اشاره کرده و افزود: «در زیستگاه‌های یوز مدت‌هاست که ما روی نمونه‌های پایلوت معیشت پایدار کار می‌کنیم. برای مثال در توران و روستای قلعه‌بالا حدود چهار پنج سال است که روی نمونه‌های پایلوت از کارکردهای بازاری کار شده و این نمونه پایلوت خوشبختانه به نتایج خوبی هم رسیده است، هرچند که مقیاس آن کوچک بوده، اما واقعیت این است که ما توانسته‌ایم حداقل گامی رو به جلو برداریم و نه‌تنها از مهاجرت جامعه محلی جلوگیری کنیم، بلکه در عین حال تعدادی از خانواده‌هایی را هم که از روستا مهاجرت کرده بودند، از طریق آشنایی با معیشت پایدار مجدد به منطقه بازگردانده‌ایم. آشنا کردن مردم محلی با جاذبه‌های گردشگری منطقه‌شان و این‌که برای مثال چطور می‌توانند با حفظ خانه‌هایشان، باعث جذب گردشگران شوند، ‌اکنون روستای قلعه‌بالا را به جایی رسانده‌ که گردشگران حتی در آغاز ماه‌های سرد سال مانند مهرماه نیز به تعداد قابل‌توجه وارد این منطقه می‌شوند و در روستا اقامت می‌کنند. بنابراین اگر روزی یوزها منقرض شوند، به این معناست که مدیریت مرتع و دقت لازم برداشته خواهد شد، بنابراین تمامی آن ظرفیت‌ها اعم از بازاری و غیربازاری از بین خواهد رفت، درحالی که یوزها با حضورشان این ظرفیت‌ها را معنا می‌بخشند.»

فرناز حیدری