مسئولیت‌ناپذیری عربستان در قبال وقایع حج

عربستان سعودی در طول سال‌هایی که میزبان مسلمانان جهان بوده در اتفاقات مختلفی که بیشتر ناشی از سوء‌مدیریت و بی‌تدبیری بوده است جان هزاران زائر خانه خدا را به خطر انداخته‌ و موجب مرگ هزاران نفر از مسلمانان جهان از چند دهه اخیر تا امروز شده که با مدیریت صحیح و پیش‌بینی این امکان وجود داشته است که جان این افراد حفظ شود. در ادامه به بررسی برخی از این حوادث می‌پردازیم که هر کدامشان مرگ میلیون‌ها انسان را تهدید و باعث مرگ صدها نفر شده‌ است. سال 1990 فاجعه بزرگ مرگ بیش از 1400 نفر در تونلی نزدیکی منا رخ داده است که بسیاری از آنها مسلمانان مالزیایی و پاکستانی بوده‌اند. در این حادثه که دوشنبه 11 تیر 1369 منجر به کشته شدن 1426 نفر شد بعد از فاجعه منا در حج 1394، مرگبارترین حادثه در تاریخ مراسم حج بوده است. در این حادثه هم تجمع جمعیت به دلیل بی‌تدبیری صدها نفر را به کام مرگ کشاند.

این حادثه در تونلی به طول 540 متر و عرض 10 متر که مکه را به منا و عرفات متصل می‌کرد، رخ داد. تونل در دست ساخت بود و جزئی از پروژه توسعه 15 میلیارد دلاری دولت سعودی به حساب می‌آمد. هنگامی که حاجیان در حال حرکت برای رمی جمرات بودند، نرده پل عابر پیاده خم شد و هفت نفر به پایین پل و روی مردمی که در حال خروج از تونل بودند، سقوط کردند و در تونل با ظرفیت هزار نفر، حدود 5000 نفر گرفتار شدند. در دمای 42 درجه، سیستم تهویه تونل نیز از کار افتاد و تلفات را افزایش داد. بسیاری از کشته‌شدگان، تبعه مالزی، اندونزی و پاکستان بودند.

مقامات عربستانی بویژه پادشاه وقت این کشور دلیل این حادثه را خواست خدا اعلام کرد که با واکنش تند کشورها مواجه می‌شود که دلیل این حرف را عدم پذیرش مسئولیت از جانب سعودی‌ها می‌دانستند و حتی اینها کشته شدن این افراد را منکر شده و اعلام کردند که در جاهای دیگری این افراد مرده‌اند.

ترکیه در برابر این حادثه شکایتی مطرح کرد که توسط عربستانی‌ها رد شد و آنها هیچ‌گاه مسئولیت بی‌تدبیری خود را در آن حادثه نپذیرفتند. در سال 1975 و 1997 به دلیل آتش گرفتن محل اقامت حجاج صدها نفر کشته شدند و پس از این حادثه چادرهای ضد آتش در مراسم حج به حجاح داده می‌شود. برخورد مسلحانه با تظاهر کنندگان و کشتن 400 نفر در جریان حج از دیگر جنایات آل‌سعود است که در کارنامه آنها هیچگاه پاک نمی‌شود. شش مورد حادثه سقوط هواپیما از دیگر رخدادهایی بوده که بین سال‌های 1973 تا 1991 بیش از هزار نفر را به کام مرگ کشانده است که همگی از حجاج کشورهای مختلف بوده‌اند.

در تمام موارد مقامات و مجریان مراسم حج از پذیرفتن هر گونه مسئولیتی‌شانه خالی می‌کنند و معتقدند تمام تلاش خود را کرده‌اند تا این حجم زیاد افراد در ایمنی بالا مراسم خود را به پایان برسانند اما آنچه در عمل دیده شده ناتوانی آنها در پذیرش این سیل جمعیت است. این مجریان با اعلام ظرفیت حج و مشخص کردن تعداد افرادی که می‌خواهند به حج بروند در واقع می‌پذیرند که ظرفیت اعلام شده بر اساس آنچه آنها در اختیار دارند در حد توان و قابل کنترل است. آنها همواره تلاش کرده‌اند بیش از آنچه توان دارند پذیرای زائران خدای خدا باشند، اما در پذیرش مسئولیت آنها همواره ‌شانه خالی کرده و تنها جنبه‌های مالی این رویداد بزرگ اسلامی برایشان اهمیت دارد. سازمان حج در این کشور دومین منبع بزرگ درآمد بعد از نفت و گاز است و این کشور در تلاش است به دلیل کاهش قیمت نفت از مراسم حج این کسری را جبران کند.

عربستان از منبع حج تمتع22 میلیارد دلار و از حج عمره 12 میلیارد دلار درآمد داشته است. در حال حاضر دولت عربستان با کاهش قیمت جهانی نفت دچار کسری بودجه 87 میلیارد دلاری شده است و بیشتر از گذشته خود را نیازمند به حجاج احساس می‌کند و به همین دلیل پذیرش هرگونه مسئولیت برای مجریان حج گران تمام می‌شود. بررسی تاریخ حج نشان می‌دهد ایرانی‌ها از جمله مسلمانانی بوده‌اند که در این مراسم بیشترین شهدا را داشته و به دلیل کوتاهی و بی‌دقتی مجریان این مراسم بزرگ یعنی دولت سعودی همواره دچار خسارت‌های جبران‌ناپذیر شده‌اند. در آخرین اتفاقی که درمراسم حج رخ داده است تعداد جانباختگان ایرانی در این حادثه 464 نفر اعلام شده است که تمام مفقودان حادثه تا 16 دی 1394 شناسایی شدند و 42 قربانی دیگر در قبورالشهدای مکه دفن شده‌اند. عربستانی‌ها بارها ثابت کرده‌اند برای جان مسلمانان اهمیتی قائل نیستند و تمام ساخت و سازهایشان تنها برای افزایش ظرفیت حجاج است و این در حالی است که این افزایش امکانات با افزایش تدابیر ایمنی برای جلوگیری از ازدحام جمعیت صورت نمی‌گیرد.

سعید ضروری