توانبخشی دوباره به قلب‌های خسته

آنچه بیش از این روش‌ها در این دسته از بیماران برای بازگشت به روال معمول زندگی موثر است، توانبخشی قلبی است؛ توانبخشی قلبی به معنای بهره‌گیری از روش‌های تمرین درمانی برای احیای انرژی و توان قلبی از دست رفته بیمار پس از جراحی است.

فیزیوتراپی نامی آشنا، اما رشته‌ای تقریبا ناشناخته در کشور ما تلقی می‌شود، حتی اگر دوم مرداد به عنوان روز ملی این رشته درمانی نامگذاری شده باشد. بسیاری از ما فیزیوتراپی را یک روش درمانی برای آسیب‌های استخوانی و اسکلتی می‌شناسیم و نسبت به ضرورت آن در تکمیل فرآیند درمان بی‌توجه هستیم. در صورتی که این رشته تاریخی که قدمت آن به قرن 14 میلادی بر می‌گردد، امروزه برای درمان انواع بیماری‌ها کاربرد دارد.

فیزیوتراپی (physiotherapy) شیوه‌ای از درمان بیماری‌ها و اختلالات عصبی ـ ماهیچه‌ای ـ اسکلتی با استفاده از تجهیزات مکانیکی، جریان‌های الکتریکی، آب‌درمانی، درمان دستی، تمرینات ورزشی و عوامل فیزیکی دیگر است. در این روش‌ها از ورزش، نور، پرتوهای فرابنفش و فروسرخ، گرما و جریان برق استفاده می‌شود که هدف آن پیشگیری از بیماری‌ها، درمان، توانبخشی و بالا بردن سطح سلامت است.این رشته پزشکی به گفته انجمن فیزیوتراپی آمریکا جزو 10 شغل برتر دنیا از لحاظ درآمد، جایگاه اجتماعی و محتوای علمی معرفی شده است.

کاربرد فیزیوتراپی در بیماری‌ها

دکتر مهدی شیروی، دارای دکتری حرفه‌ای فیزیوتراپی ازدانشگاه ملی علوم پزشکی اسپانیا در گفت‌وگو با جام‌جم درباره اهمیت و جایگاه فیزیوتراپی در درمان بیماری‌ها می‌گوید: فیزیوتراپی یک روش درمانی غیردارویی است که در بسیاری از بیماری‌ها همچون قلبی وعروقی، مغزو اعصاب، زنان و زایمان، پوست، سوختگی و ارتوپدی تاثیر دارد.

وی ادامه می‌دهد: هدف از فیزیوتراپی، افزایش عملکرد جسمانی است. به دلیل وجود ارتباط تنگاتنگ میان سلامت جسمی و روحی بدن انسان، این درمان نقش بسزایی در سلامت روانی بیماران مخصوصا بعد از اعمال جراحی دارد.

دکتر شیروی معتقد است، عمل جراحی تعداد سال‌های عمر انسان را کاهش داده، اما درمان فیزیوتراپی کیفیت سال‌های عمر را افزایش می‌دهد. بنابراین فیزیوتراپی نقش کلیدی در بهبود کیفیت زندگی افراد، تسریع در روند بازگشت به فعالیت روزمره و کاهش دوره و هزینه درمان دارد.

ضرورت فیزیوتراپی قلبی

مرگ و میر بالای ناشی از بیماری‌های قلبی، متخصصان را واداشت تا سراغ قابلیت‌های درمانی رشته فیزیوتراپی بروند و با کمک آن میزان‌ قابل‌ توجهی‌ از عوارض و درد قبل و بعد از جراحی‌های قلبی را کاهش دهند. آمار بالای مرگ و میر ناشی از بیمارهای قلبی و عروقی در کشورمان ما را بر آن داشت تا درباره اهمیت فیزیوتراپی قلب بیشتر بگوییم.

دکتر شیروی، توانبخشی قلب را یکی از زیر شاخه‌های بسیار مهم فیزیوتراپی عنوان می‌کند و می‌گوید: بازتوانی سیستم قلبی ـ ریوی و سیستم حرکتی بیمار به دنبال اعمال جراحی قلب باز در پیشگیری از مرگ و میر، عود مجدد بیماری و ارتقای سطح سلامت جسمی وروانی بیمار نقش بسزایی دارد.

وی ادامه می‌دهد: در عمل جراحی قلب باز، رگ‌های تغذیه‌کننده بافت قلب (عروق کرونر) که دچار گرفتگی شدید شده و قادر به اکسیژن‌رسانی کامل به سلول‌های بافت قلب نیستند، با رگ‌های سالم گرفته شده از سایر قسمت‌های بدن بخصوص عروق ساق پا جایگزین می‌شوند. پس از جراحی ترمیمی، برقراری جریان طبیعی خون در این عروق، ضامن موفقیت عمل و برگشت بیمار به زندگی عادی است که در توانبخشی قلب با استفاده از روش‌های مختلف به این مهم پرداخته می‌شود.

به گفته این متخصص فیزیوتراپی، انجام تنفس موثر و کامل، جلوگیری از تجمع ترشحات در ریه‌ها به دنبال بیهوشی و دوران بستری، حرکت‌پذیری قفسه سینه با وجود خط عمل گسترده در جلوی سینه، کاهش درد ناحیه عمل و دنده‌ها، خروج هر چه سریع‌تر بیمار از تخت و حرکت مستقل و کنترل ورم اندام‌ها بخصوص اندام‌های تحتانی به دنبال عمل از اهداف مهم فیزیوتراپی قلب است.

دکتر شیروی خاطرنشان می‌کند: در گذشته تصور پزشکان و بخصوص بیماران بر این بود که انجام توانبخشی قلب و تمرینات درمانی در دوران پس از عمل جراحی با مخاطرات جدی همراه است و شاید اثر چندانی در ارتقای سلامت بیمار نداشته باشد، اما امروزه با پیشرفت علم فیزیوتراپی و پایش و کنترل دقیق شرایط بیمار حین درمان، این روش به صورت کاملا امن در بسیاری از بیماری‌های قلبی ـ عروقی و در تمام سنین استفاده می‌شود. وی در پاسخ این پرسش که آیا تمام بیماران قلبی نیازمند استفاده از فیزیوتراپی هستند، می‌گوید: این روش درمانی تنها برای بیماران قلبی که دچار گرفتگی عروق کرونر (آنژین)، سکته قلبی، عمل جراحی قلب باز، آنژیوبلاستی، دردهای قفسه سینه، گرفتگی عروق محیطی، پیوند قلب، نارسایی قلبی و عمل جراحی دریچه‌های قلبی شده باشد، موثر است.

دکتر شیروی تأکید می‌کند: این روش درمانی 15 تا 25 درصد، خطر مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد، همچنین باعث بهبود کیفیت زندگی، افزایش آمار ترک سیگار، کاهش وزن، کاهش چربی خون، کاهش افسردگی و افزایش سطح عملکردی بیمار می‌شود.

گام‌های توانبخشی قلبی

به گفته متخصصان، جراحی زمانی نتیجه بخش خواهد بود که بیمار دوران نقاهت خود را با خود مراقبتی درست بگذراند. این موضوع درباره بیماران قلبی بیشتر صدق می‌کند. در این مرحله فیزیوتراپیست‌ بر نحوه اجرای‌ تمرینات‌، قدم‌ زدن‌ و بالا رفتن‌ از پله‌ها نظارت‌ دارد و تمام علائم‌ بیمار را ثبت‌ و سطح‌ فعالیت فرد را مشخص می‌کند و راهنمای فعالیت برای شش هفته‌ آینده‌ را به بیمار می‌گوید. البته بعد از آن که بیمار دوره توانبخشی قلب خود را با کمک ورزش سپری کرد، باید یک دوره طولانی تحت کنترل باشد تا نه‌تنها دچار کاهش‌ سطح‌ فعالیت‌ نشود بلکه ورزش‌ درمانی‌ ادامه‌ یابد و فرآیند پیشگیری از بازگشت بیماری سپری شود.

سهیلا فلاحی

دانش و سلامت