کشف دوباره معنـا

در ماه رمضان مردم دیندار کشورمان پس از تحمل ساعت‌ها گرسنگی پای سفره افطار می‌نشینند و معمولا روزه‌داران در ساعت‌های بعد از افطار دیگر سراغ کار و فعالیت شغلی نمی‌روند و اوقاتشان را با دعا و نیایش، دید و بازدید یا استراحت پر می‌کنند. خیلی‌ها هم افطار تا سحر را بیدار می‌مانند تا از فرصت‌های معنوی این ماه بیشتر بهره‌مند شوند.

تلویزیون هر سال از فرصت طلایی افطار تا سحر به خوبی استفاده می‌کند و رنگین‌کمانی از برنامه‌های معنوی، آموزنده و سرگرم‌کننده را روی آنتن می‌برد.

در طول این سال‌ها سریال‌های نمایشی پای ثابت برنامه‌های تلویزیون بوده‌اند. گاه سریال‌های طنزی مثل پایتخت، متهم گریخت، بزنگاه و... گل کرده‌اند و گاه سریال‌های عاشقانه و اجتماعی مثل میوه ممنوعه و مدینه مردم را پای جعبه جادو نشانده‌اند. سریال‌های ماورایی مثل او یک فرشته بود و اغما هم همیشه مشتریان خاص خودشان را داشته‌اند.

در این گزارش سراغ هنرمندان رفتیم و با آنها درباره بایدها و نبایدهای سریال‌های رمضانی هم صحبت شدیم. آنها از خواسته‌هایشان گفتند و این‌که یک سریال رمضانی باید چه حال‌وهوایی داشته باشد.

معیارهای جذابیت برای مخاطب لحاظ شود

علیرضا جعفری ازجمله بازیگرانی است که فعالیت خود را از کودکی آغاز کرده‌اند، جعفری از 7 تا 15 سالگی در 30 سریال و فیلم نقش‌های مختلفی را بازی کرد که از جمله این فیلم‌ها می‌توان به مهمان مامان، اثر داریوش مهرجویی اشاره کرد. برادر‌زاده امیر جعفری در دوران نوجوانی در سریال ماه رمضانی «متهم گریخت» نقش‌آفرینی کرده است.

جعفری درباره موضوع گزارش ما توضیح می‌دهد: در سال‌های پیشین کارگردانان مطرحی هم چون حسن فتحی، مهران مدیری یا رضا عطاران سریال‌های خیلی خوبی برای ماه مبارک رمضان تولید کرده‌اند. سریال‌سازان باید دست روی نکاتی بگذارند تا برای بیننده جذابیت داشته باشد. وی ادامه داد: مردم اثری مانند «میوه ممنوعه» را می‌پسندند که حاج آقایی عاشق دختر جوانی شود و قصه، بازی‌ها، کارگردانی و همه عوامل خوب و سر جایش بود.

می‌خواهم بگویم این سریال معیارها و جذابیت‌های لازم برای جلب مخاطب را داشت. رسالت رسانه ملی این است که مخاطب حد اکثری داشته باشد.

به گفته وی وقتی به تماشای سریال‌های روز دنیا می‌نشینم به دلیل جذابیت گاهی اوقات 10 قسمت را در یک روز تماشا می‌کنم.

جعفری تصریح می‌کند: همچنین «بزنگاه» رضا عطاران که ماه مبارک رمضان روانه آنتن شده بود سریال موفقی بود چون تیم قوی و کارگردان دانا و با هوشی داشت.

بازیگر سریال «آقا و خانم سنگی» به بیان خاطره‌ای از بازی در سریال «متهم گریخت» می‌پردازد و می‌گوید: به یاد دارم که آن موقع از سریال‌ها استقبال عجیبی می‌شد . سن کمی یعنی 12-11 ساله بودم که ما برای سریال «متهم گریخت» 3 ماه سر صحنه بودیم و همزمان با فیلمبرداری هم روانه آنتن می‌شد. به یاد دارم مسابقه خیریه‌ای بین فوتبالیست‌ها و هنرمندان برگزار می‌شد که به دلیل استقبال بسیار زیاد من ترسیدم و برای بازی داخل زمین نرفتم و در رختکن ماندم.

جنبه معنوی ماه رمضان را در نظر بگیریم

شیوا خنیاگر؛ لیسانس ادبیات فارسی دارد. او دوره فیلمنامه نویسی را سال 1369 گذراند و فعالیت هنری‌اش را با بازی در فیلم عبور از غبار آغاز کرد. اغما سریال مناسبتی ماه رمضانی بود که او در آن نقش‌آفرینی کرد و مورد استقبال هم قرار گرفت.

وی درباره ویژگی‌های آثار نمایشی این ماه مبارک می‌گوید: سریال‌سازان بیشتر باید جنبه‌های معنوی را در آثار نمایشی در نظر بگیرند یعنی تحلیلگر مسائل معنوی و انسانی در همه جوانب باشند. به این معنا که فرد با روحیات معنوی اش آمیخته و آشنا شود. این ماه برخوردار از این ماهیت‌هاست تا انسان بتواند با توانایی‌ها ارتباط برقرار کند.

وی ادامه می‌دهد: آثار زیادی با مخاطب ارتباط برقرار کرده، مثلا میوه ممنوعه. مردم به مبحث عشق و مسائل عاطفی بیشتر علاقه دارند. کلا می‌خواهم بگویم ذات آدمی سرشار ازعشق است و وقتی به این مسائل گرایش داریم و اثری هم با این خصوصیت روانه آنتن شود خیلی ماندگار می‌شود و در یاد‌ها می‌ماند. اکنون وقتی اسم سریال میوه ممنوعه را ببرید هر کسی این سریال را با جزئیاتش برایتان تعریف می‌کند.

به گفته وی سال‌های پیش توفیق بازی در سریال «اغما» را داشتم که در ماه مبارک رمضان روانه آنتن شد. البته امسال هم برای بازی در سریال مناسبتی این ماه دعوت به کار شدم، اما بنا به دلایلی قسمت نشد.

وی ضمن بیان خاطره‌ای از بازی در سریال ماه رمضانی توضیح می‌دهد: به یاد دارم وقتی در سریال اغما بازی می‌کردم عوامل آماده بودند و سیروس مقدم می‌خواست صحنه‌ای از بیمارستان را بگیرد. در این صحنه من و عبدالرضا اکبری پشت در اتاق آی‌سی‌یو منتظر بودیم تا دخترمان از اتاق عمل بیرون بیاید و ما باید برای دخترمان گریه می‌کردیم. ابتدای کار که می‌خواستیم پلان را بگیریم آقای مقدم توضیح دادند زوایایی که قرار است بازی کنیم کجاهاست و چه کارهایی باید انجام دهیم. ما هم طبق گفته ایشان انجام دادیم و یک ربع حس گرفتیم و گریه کردیم، اما متوجه شدیم آقای مقدم از زاویه دوربینش دارد یک جای دیگر را فیلمبرداری می‌کند.

وی می‌افزاید: به یاد دارم در گذشته هنگام پخش سریال‌های ماه رمضان بعد از افطار خیابان‌ها خلوت می‌شد و مردم بیننده پروپا قرص سریال‌ها بودند. به یاد دارم سریال «گمگشته» که نخستین سریال ماه مبارک رمضان بود، خیلی مورد استقبال قرار گرفت‌. خود من نیز بیننده پر و پا قرص این سریال بودم. گمگشته آهنگ بسیار زیبایی داشت و آتیلا پسیانی در دو نقش متفاوت بازی خوبی داشت. گمگشته درآن مقطع پربیننده‌ترین سریال تلویزیون بود. میوه ممنوعه هم اثری پربیننده بود و مورد استقبال بسیاری قرار گرفت.

موضوع‌های شاد را از یاد نبریم

مهران رجبی متولد 1340 کرج و فارغ‌التحصیل لیسانس گرافیک از دانشگاه تهران و فوق‌لیسانس گرافیک از دانشگاه تربیت مدرس تهران است. او فعالیت خود را در سال 76 به عنوان منشی صحنه در تلویزیون آغاز کرد. رجبی با بازی در فیلم «کودک و سرباز» ساخته رضا میرکریمی در سال 78 پا به سینما گذاشت.

وی با توضیح این‌که برای ساخت آثار ماه رمضان باید وقت و انرژی بیشتری صرف شود، می‌گوید: سریال‌هایی که برای ماه مبارک رمضان ساخته می‌شود قبل از این که پیام معنوی داشته باشد باید مضمونی شاد داشته باشد چون فضای این ماه در جامعه زیاد شاد نیست و مردم هم اندکی خلق و خوی‌شان تنگ می‌شود و نمایش سریال‌هایی که جنبه طنز هم در آن در نظر گرفته شده، فضا را شاد می‌کند.

به گفته وی در ماه رمضان چون فضا با نمایش آثار طنز اندکی شادتر از ماه‌های قبل می‌شود ماه ویژه‌ای است؛ بنابراین آثار نمایش داده شده هم ویژه دیده و قضاوت می‌شود و در ذهن‌ها ماندگار می‌شود.

رجبی با بیان این که بینندگان تلویزیونی سال هاست به تماشای آثار مناسبتی این ماه تمایل نشان داده‌اند و اغلب زمان خود را برای دیدن این آثار تنظیم می‌کنند، ادامه می‌دهد: سریال‌سازان در این ماه با هوشمندی و برنامه‌ریزی آثار مورد قبول مردم و نمونه امتحان پس داده سال‌های پیشین را در قالبی جدید و نو تولید می‌کنند تا بتوانند علاوه بر نشاندن خنده بر لب مردم بار آموزش و دینی هم داشته باشد.

رجبی عنوان می‌کند: سریال «زیر زمین» را دوست دارم. این سریال سال‌ها پیش در ایام ماه مبارک روانه آنتن شد و البته بیننده زیادی هم داشت. همچنین سریال «صاحبدلان» به کارگردانی محمد حسین لطیفی و تهیه‌کنندگی رضا جودی اثر موفقی بود.

رجبی ادامه می‌دهد: بازی در سریال‌های مناسبتی را دوست دارم. اگر چه بازیگر به دلیل فشردگی کاری و استرس خسته می‌شود، اما همین که سر سفره افطار مهمان مردم است و سعادت بازی در این ماه مبارک را داشته، کافی است.

به گفته وی هر فردی توفیق بازی در اثر مناسبتی در این ماه را ندارد. وقتی پیشنهاد بازی در سریال مناسبتی می‌شود خدا را شکر می‌کنم که بار دیگر توفیق بازی داشتم.

از قصه‌های قرآنی بیشتر استفاده کنیم

مهوش صبرکن، بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون اهل شیراز و همسر محمود پاک‌نیت است. او آثاری چون پس از باران، پنجمین خورشید، رسم شیدایی، کهنه‌سوار، بگذار آفتاب برآید، یوسف پیامبر، روشن‌تر از خاموشی، پشت کوه‌های بلند و خاطرات مرد ناتمام را در کارنامه‌اش دارد.

صبر‌‌کن مشکل همه آثار نمایشی را فیلمنامه می‌داند و می‌گوید: در چند سال پیش فیلمنامه‌هایی نوشته می‌شد که زمان افطار مردم را خانه‌نشین کرده بود. اما اکنون این گونه نیست و آثار در چند سال اخیر کمی افت کرده و پیشنهاد می‌کنم سریال‌سازان برای این ماه ژانر طنز یا اجتماعی را در نظر بگیرند. البته اثر طنز با درونمایه درست و فاقد از لودگی می‌تواند مناسب این ماه باشد.

وی به دلایل ماندگاری یک اثر هم اشاره می‌کند و می‌گوید: فیلمنامه مناسب و انتخاب درست بازیگران به ماندگاری یک اثر کمک می‌کند، پس سریال‌سازان مهره‌ها را خوب انتخاب کنند تا آن فیلمنامه خوب را به تصویر بکشند. در کنار آنها کارگردان و تهیه‌کننده خوب می‌تواند یک اثر را ماندگار کند.

صبر‌کن تصریح می‌کند: مفاهیم دینی در صورتی که پرداخت درستی در فیلمنامه صورت گیرد و همچنین به درست هم ساخته شود می‌تواند تاثیر خود را روی مخاطب بگذارد. مثلا سریال یوسف پیامبر خیلی خوب بود و دیده شد. معتقدم باید به مفاهیم دینی در آثار رمضانی توجه شود، البته نباید مستقیم پرداخته شود و فقط این بعد را در نظر بگیرند، بلکه معتقدم باید در همه چیز پرداخت درست شود. 30شب تماشاچی سریال را دنبال می‌کند تا ببیند در این قصه مذهبی و دینی چه اتفاقی می‌افتد. برای تولید این گونه آثار هم نیازمند تحقیق و تفحص هستیم. سریال‌سازان نباید در هر مناسبتی با استفاده از چند بازیگر و گریم و طراحی لباس آنها در دوره 400سال پیش بگذارند و بگویند اثر مذهبی ساخته‌ایم. ساخت این‌گونه سریال‌ها برای ماه مبارک باید با تحقیق انجام شود تا مخاطب را میخکوب کند. دین اسلام و قرآن خیلی قصه‌های شیرین دارد که جای نمایش آنها در آثار نمایشی بخصوص ویژه ماه مبارک رمضان وجود دارد و می‌توان این قصه‌ها را غیرمستقیم در قالب هنری بیان کرد.

به گفته وی ما در کشورمان اساتید، نویسندگان و کارشناسان بزرگی داریم که می‌توانند با در نظر گرفتن زیباشناسی از دیدگاه هنری به مسائل مذهبی و اجتماعی بپردازند. زیباشناسی در تولید این گونه آثار خیلی مهم است.

وی می‌افزاید: بازی در هر اثری برایم خاطره است. خود ماه مبارک رمضان برایم خاطره‌انگیز است و افتخار می‌کنم که در اثر ماه رمضانی بازی کرده‌ام. سریال «جراحت» که به مساله ژنتیک می‌پرداخت خیلی صدا کرد و تلنگری به مردم زد و آگاهی آنها را بالا برد. سریال «پنجمین خورشید» اثری تخیلی بود و ان هم اثر خوبی بود.

ماه رمضان جایگاه ویژه‌ای دارد

شراره رخام، بازیگر سینما و تلویزیون لیسانس زبان روسی از دانشگاه آزاد و همچنین لیسانس بازیگری از جهاد دانشگاهی دارد. او در سریال‌های ماه رمضانی هم مانند مسافر و فقط به خاطر تو بازی کرده است.

رخام درباره ویژگی‌های آثار نمایشی ماه مبارک رمضان به خبرنگار قاب کوچک می‌گوید: فضای ماه رمضان نسبت به ماه‌های دیگر عرفانی‌تر است و طبیعی است که باید‌ شأن و حرمت این ماه رعایت شود. چون ما مسلمان هستیم و این ماه پر برکت جایگاه ویژه‌ای بین مسلمانان دارد؛ در نتیجه آثار تولیدی برای این ماه باید فاخر و ارزشمند باشد تا فضای عرفانی و معنوی این ماه خدشه‌دار نشود.

وی به فضای رقابتی بین سریال‌های ماه مبارک رمضان بعد از افطار هم اشاره کرده و عنوان می‌کند: این آثار باید علاوه بر حفظ شئونات و معیارهای لازم برای ماه مبارک رمضان از کیفیت و جذابیت لازم برای جذب مخاطب برخوردار باشد.

به گفته وی مردم به تماشای سریال‌های این ماه مبارک تمایل نشان می‌دهند بنابراین زمان خود را برای تماشای آنها برنامه‌ریزی می‌کنند تا در ساعات مشخصی پای تلویزیون بنشینند.

این بازیگر در ادامه می‌افزاید: اگر قرار است در این ماه اثر طنزی ساخته شود با حفظ شئونات تولید شود. سریال‌های ماه رمضان هیچ کدام به طور مستقیم به مفاهیم دینی نمی‌پردازند و بیشتر درباره ارزش‌ها صحبت می‌کنند. متاسفانه گاهی اوقات سریال‌های بی‌ارزش و کم‌ارزش ساخته می‌شود که به مخاطب توهین می‌شود. به نظرم تفاوت سریال‌های ماه رمضان با دیگر مناسبت‌ها همچون نوروز جایگاهی است که حرمت ماه رمضان باید رعایت شود و به هر قیمتی مردم را پای تلویزیون نکشانند. جامعه وقتی دچار مشکل می‌شود ممکن است مردم در ذهن‌شان دچار تناقض‌هایی شوند یا این که حواس‌شان از یک سریال به سمت ارزش‌ها جلب شود. به بهانه معنویت و عرفانی که در فضای این ماه وجود دارد ترجیحا یک سریال باید چیزهایی هم در راستای حفظ ارزش‌های جامعه انتقال دهد تا جامعه سالم‌تر، بهتر و شادتری داشته باشیم.

همه سریال‌هایی که از گذشته تا‌کنون ساخته شده خوب هستند. البته من سریال «فقط به خاطر تو» را دوست دارم چون خودم در آن بازی کردم. رخام می‌افزاید: طبیعی است که سریال‌های مناسبتی بیشتر مخاطب دارد و مردم با آنها ارتباط برقرار می‌کنند. البته متاسفانه با پیشرفت تکنولوژی و وجود سرگرمی‌های بسیاری که اکنون وجود دارد شاید به طور کلی تعداد بینندگان تلویزیونی کم شده باشد، ولی باز هم سریال‌های ماه رمضان و عید نوروز مخاطب زیادی دارد.

مریم محمدی - ضمیمه قاب کوچک