زندگی اسلامی - ایرانی؛ گمشده نمادهای شهری

فرقی نمی‌کند در طول تعطیلات کجای ایران قدم گذاشته و مهمان کدام شهر بوده باشید. از شمال تا جنوب از شرق تا غرب کشورمان، نهادهای متولی زیباسازی شهری با نمادهای شهری مختلف نوروزی، سعی در تغییر چهره شهرها داشتند؛ تغییر چهره‌ای که قرار بود با حال و هوای عید و نوروز همسو باشد اما نتیجه در خیلی از شهرها، با هدف اولیه فاصله زیادی داشت؛ فاصله‌ای که در خیلی جاها به بهت گردشگران و مسافران انجامید. بخصوص وقتی پای طرح‌های ویژه و هنرهای محیطی ناسازگار با فرهنگ و سنت و شاخصه‌های اصیل ایرانی ـ اسلامی ما به خیابان‌ها و میادین اصلی شهرها باز شد. در این بین وضع تهران به عنوان پایتخت کمی متفاوت‌تر بود؛ تفاوتی که البته ریشه در استفاده از هنرمندان و کارشناسان هنر و شهرسازی در طرح استقبال از بهار داشت. طرحی که هنرمندان را به میان مردم شهر آورد و به این ترتیب خیلی از تهرانی‌ها در طول ایام نوروز شاهد هنرنمایی آنها روی طرح‌هایی بودند که هنوز هم نشانه‌هایشان را می‌توان در گوشه و کنار شهر دید.

آشفتگی بیشتر با نماد‌های بی‌ربط

این وسط اما نصیب مسافران و گردشگرانی که به شهرهای دیگر کشور سفر کرده بودند، رخ به رخ شدن با طرح‌هایی بود که بار اضافه‌ای بر دوش ظاهر آشفته شهرها بود. عیب و ایراد بزرگی که وقتی با علیرضا سرحدی، کارشناس شهری در میان می‌گذاریم، به جواب مشخصی می‌رسیم این که در بیشتر شهرهای کشور، طرح‌های استقبال از بهار و در مجموع طراحی نمادهای شهری تنها به حرکت‌هایی نمایشی خلاصه می‌شود.

سرحدی در این باره به جام‌جم می‌گوید: این حرکت‌های نمایشی هیچ فایده‌ای به‌حال شهر ندارند؛ آن هم در حالی که سیمای شهری ما دچار بحران است و شهرداری‌ها در ایجاد زیبایی بصری برای نماهای ساختمانی هنوز سهل‌انگاری می‌کنند!

سرحدی می‌افزاید: این که ما برای دوران عید، از نمادهای مناسبتی نوروزی استفاده و بعد از پایان تعطیلات هم این نمادها را از سطح شهر جمع کنیم، هیچ فایده‌ای به حال شهر ندارد و نه‌تنها دردی از آشفتگی‌های شهری ما دوا نمی‌کند بلکه در این ایام، به این آشفتگی‌ها اضافه هم می‌کند.

این کارشناس شهری با اشاره به مسئولیت شهرداری‌ها در ساماندهی فضای شهری می‌گوید: بحث استفاده از این نشانه‌ها و نمادها در سطح شهرها تنها قسمتی از مسئولیتی است که به عهده شهرداری‌ها گذاشته شده، اما انجام داده نمی‌شود. برای مثال میادین شهرها مخصوصا شهرهای بزرگ ما مدت‌هاست به‌حال خود رها شده و سازماندهی نمی‌شوند با این که بیشتر این میادین در گذشته برای خودشان هویت داشتند اما این هویت از آنها گرفته شده است. متاسفانه در خیلی از شهرها، سنت این که کارها به دست متخصص‌ها داده شود، وجود ندارد و از کارشناسان شهری و هنری در انتخاب هیچ المانی استفاده نمی‌شود درحالی که اگر می‌خواهند دوروز در سطح شهر به نمایش بگذارند که مردم از آن حظ بصری ببرند، باید از کارشناسان درباره‌اش نظر بخواهند.

نمادهای شهری متفاوت در‌ تهران

با تمام این تفاسیر امسال تهرانی ها‌، تهران را با طرح‌ها و رنگ‌های متفاوتی دیدند؛ ‌لباسی که امسال شهرداری تهران برای زیباسازی خیابان‌های شهر دوخت، براساس فراخوانی بود که دوماه قبل از شروع سال جدید استارت خورد و پای هنرمندان زیادی را به خیابان‌های شهر تهران باز کرد؛ طرحی با عنوان استقبال از بهار.

مجتبی عبدالهی، معاون خدمات شهری شهرداری تهران در این باره به جام‌جم می‌گوید: این طرح براساس فراخوان اجرا شد، طرح‌های هنرمندان زیادی در کمیته داوری بررسی و از بین آنها تعدادی انتخاب شد که خوشبختانه با استقبال خوب مردم شهر هم مواجه شدیم .

عیسی علیزاده، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران هم درهمین زمینه به جام‌جم می‌گوید: امسال برنامه استقبال از بهار در شهر تهران به صورت جشنواره‌ای و با یک شورای سیاستگذاری مشخص برگزار شد؛‌ یعنی چه نقاشی‌های دیواری، چه کارهای گرافیکی و چه هنر محیطی، همه با این رویکرد اجرا شد.

او مثال می‌زند: در بحث تخم‌مرغ‌های رنگی که در این مدت در سطح شهر تهران نصب شد، صرفا رنگ کردن مطرح نبود بلکه تصمیم گرفته شد هرکدام خلق یک اثر هنری باشد که بر همین مبنا خیلی از کسانی که برای رنگ کردن این تخم‌مرغ‌ها قدم جلو گذاشتند، از نقاشان مشهور کشور بودند و هرکدام از این تخم‌مرغ‌ها هم برای خودشان پلاک داشت و رویش نوشته شده بود که این را کدام استاد هنرمند نقاشی کرده است .

به گفته این مسئول، نکته بعدی که شهرداری در نظر گرفت این بود که این نمادها بر مبنای هنر تعاملی اجرا شود، یعنی مردم بتوانند به آنها دست بزنند و با آنها ارتباط برقرار کنند. طرح‌ها هم ازبین هزار طرح که برای ما ارسال شده بود با داوری انتخاب شد. با این حال چون شهر تهران شهر بسیار بزرگی است و اختلاف سلیقه هم وجود دارد، قبول داریم که ممکن است طرح‌ها مورد خوشایند همه قرار نگرفته باشد، اما نمی‌توان این را عمومیت داد، چون تلاش بر این بوده از طرح‌هایی که پیش‌بینی می‌شده بیشتر مورد استقبال قرار بگیرند، استفاده شود.

استفاده از پسماندها و خلق آثار هنری از مواد بازیافتی، موضوع دیگری بود که امسال در شهر تهران در خلق نمادهای نوروزی مورد توجه قرار گرفت. علیزاده با اشاره به این موضوع می‌گوید: هدف ما از این کار جلب توجه مردم به تولید زباله کمتر بود. جلب توجه به این که حجم زیادی از زباله‌های ما از بین نمی‌روند و باید برایشان چاره‌ای‌اندیشید.

سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی اصل گمشده

با وجود توضیح‌های شهرداری اما به‌هر حال لازم است در نظر داشته باشیم که ایجاد و استقرار نماد‌های شهری باید بر مبنای هدف‌گذاری‌های آیینی، سنتی و فرهنگی هر کشوری باشد. این اصلی است که در بیشتر کشورهای دنیا مورد توجه قرار می‌گیرد و نتیجه‌اش، انتخاب طرح‌هایی است که می‌توانند نشان‌دهنده هویت و تاریخ و ریشه مردم آن کشور باشند. موضوعی که البته در کشور ما در بیشتر موارد با غلفت مواجه می‌شود.

در همین زمینه عبدالمقیم ناصحی، رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران هم به‌ جام‌جم می‌گوید: نمادهای در نظر گرفته شده در سطح شهرهای مختلف کشورمان با این که با حال و هوای نوروز همراه بود اما بهتر بود براساس آن سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی که مقام معظم رهبری هم به آن اشاره داشتند و از نظر اخلاقی هم وظیفه خیلی از ماست طراحی شوند که متاسفانه در خیلی از شهرها به این نکته توجه نشده بود؛ یعنی بهتر بود صبغه و رنگ اسلامی ـ ایرانی هم به این طرح‌ها داده می‌شد تا برای مردم جاافتاده‌تر باشد و به نظر می‌رسد باید به این قسمت توجه بیشتری شود.

مشکل جانمایی نامناسب نمادها

با تمام این تفاسیر صرف نظر از بی‌سلیقگی در انتخاب طرح‌ها، موضوعی که در ایام نوروز باب گله‌گذاری را برای بیشتر شهروندان باز کرد، جانمایی نامناسب این نمادها در سطح شهرها بود. اتفاقی که باعث شده بود ترافیک زیادی بخصوص در اطراف میادین اصلی شهرها که در بیشتر موارد به عنوان محلی برای نصب این نمادها در نظر گرفته شده بود، به وجود بیاید. بهانه این اتفاق اما ساده بود؛ تجمع گردشگران برای انداختن عکس‌های خانوادگی و سلفی با هفت‌سین‌های غول‌پیکر. اتفاقی که مصطفی پودراتچی، جامعه‌شناس شهری درباره‌اش به جام‌جم می‌گوید: در بحث شهر و انتخاب نمادهای شهری، جدا از مساله هویت و تاریخی که برای این نمادها در نظر گرفته می‌شود، بحث جانمایی آنها نکته مهمی است که خیلی وقت‌ها مدنظر قرار نمی‌گیرد. در حالی که برای جانمایی مجسمه‌ها و نمادها اصول اولیه‌ای وجود دارد که نمی‌توان از آنها تخطی کرد. تخطی از این اصول به آشفتگی‌های شهری دامن می‌زند و نتیجه‌اش می‌شود وضعیت نابسامانی که در حال حاضر در بیشتر شهرهای کشور می‌بینیم.

مینا مولایی - جامعه