دانشمند ایرانی، عامل ابتلا به آلزایمر را کشف کرد

دکتر کورش شاه‌پسند، 38 ساله، فوق‌تخصص مغز و اعصاب از دانشگاه هاروارد، چهار ماه است به اعضای هیأت علمی پژوهشگاه رویان پیوسته است. او برای اولین بار در دنیا موفق به کشف عامل ابتلا به بیماری زجرآور آلزایمر شده است.

با توجه به اهمیت دستاوردهای این تحقیق و امیدی که می‌تواند به زندگی بشر در سال‌های آتی هدیه کند، موسسه تحقیقات آلزایمر آمریکا پژوهانه (گِرَنت) صد هزار دلاری به این دانشمند ایرانی اعطا کرده تا او و همکارانش بتوانند ایده‌های خود را برای درمان آلزایمر به محک آزمایش بگذارند.

دریافت جایزه مذکور بشدت رقابتی است؛ طوری که حتی در سال‌های گذشته از دانشگاه‌های اروپایی کمتر پژوهشگری موفق به دریافت آن شده است. به گفته دکتر شاه‌پسند با کسب این دستاورد در زمینه تحقیقات آلزایمر، کشورمان و پژوهشگاه رویان پیشروتر از دانشگاه‌های بزرگ دنیا نظیر هاروارد می‌توانند مرزهای دانش را درنوردند.

دکتر شاه‌پسند در گفت‌وگو با جام‌جم درباره علت ابتلای مردم به آلزایمر می‌گوید: آلزایمر مرگ تدریجی سلول‌های عصبی است که به واسطه تغییر ماهیت یک پروتئین درون سلولی به نام «پروتئین تائو» (Tau) اتفاق می‌افتد. این پروتئین که به شکل نرمال در بدن وجود دارد و از عملکرد طبیعی و فیزیولوژیک برخوردار است، در شرایط خاص دستخوش تغییراتی می‌شود و ماهیت سمی و مضر پیدا می‌کند که من موفق به کشف این تغییر ماهیت شده ام.

تخریب سلول‌های مغز در سکوت مطلق

طبق گزارش سال ۲۰۱۳ میلادی انجمن جهانی آلزایمر، ۴۴ میلیون نفر در جهان با بیماری آلزایمر زندگی می‌کنند. روند رو به رشد این بیماری نشان می‌دهد در هر چهار ثانیه یک نفر در جهان و در هر هفت دقیقه در ایران یک نفر به بیماری آلزایمر مبتلا می‌شوند.

این پژوهشگر فوق تخصص مغز و اعصاب درباره راهکارهای پیشگیری و به تعویق انداختن ابتلا به این بیماری، تأکید می‌کند: فرآیند ایجاد آلزایمر در یک فرد حدود 10 تا 12 سال زمان می‌برد. این یعنی تخریب سلول‌های مغزی در فرآیندی ساکت و بدون علامت اتفاق می‌افتد تا زمانی که بعد از گذشت حداقل هشت سال از زمان آغاز تخریب سلول‌ها، ممکن است نشانه‌های اولیه آلزایمر آشکار شود که البته با دستاوردی که این روزها به آن دست یافته ایم این امید وجود دارد که بتوان وجود این بیماری را در همان مراحل اولیه شناسایی کرد و درمان‌های موثر برای آن به کار گرفت.

24 ساله‌های مبتلا به آلزایمر

همواره این گمان امیدوارانه وجود دارد که کم سن و سال‌تر‌ها به علت جوانی سلول‌ها، از ابتلا به بیماری‌های بحران‌ساز درامان هستند، اما متخصصان مغز و اعصاب می‌گویند در بین مبتلایان به آلزایمر ممکن است جوانان نیز وجود داشته باشند. دکتر شاه‌پسند درباره سن ابتلا به آلزایمر می‌گوید: یک گروه از بیماران افرادی هستند که ژنتیک عامل بروز بیماری در آنهاست و این افراد ممکن است در 24 تا 25 سالگی دچار آلزایمر شوند. این افراد حدود 5 درصد مبتلایان را تشکیل می‌دهند. گروه دیگر، 55 تا 60 ساله‌ها هستند که 95 درصد مبتلایان به این بیماری را تشکیل می‌دهند.

هر فراموشی آلزایمر نیست

بدون شک بسیاری از ما فراموشی مسائل جزئی و روزمره را تجربه کرده‌ایم که گاهی این فراموشی‌ها نگران‌کننده می‌شوند و ترس ناشی از بروز آلزایمر را ایجاد می‌کنند. افسردگی، اضطراب و ضایعات مغزی از‌جمله عوامل بروز فراموشی در افراد عنوان شده است. دکتر شاه‌پسند با تأکید بر این که هر نوع فراموشی مترادف با آلزایمر نیست، درباره علت یکسان تلقی شدن مفهوم فراموشی با آلزایمر می‌گوید: در بیماری آلزایمر چون آن بخش از مغز که مسئولیت مدیریت حافظه بلند‌مدت را به عهده دارد دچار مشکل شده و با تخریب سلول‌های مغزی باعث از بین رفتن این بخش می‌شود، فرد را با اختلال یادآوری اطلاعات مواجه می‌کند. به همین علت آلزایمر را با نام زوال حافظه نیز می‌شناسیم. ولی این گمانه‌ها علمی نیست و هر نوع فراموشی بیماری آلزایمر نیست. وی ادامه می‌دهد: علائم اولیه آلزایمر، فراموشی‌های موردی و مربوط به حافظه کوتاه‌مدت است و بعد بتدریج حافظه درازمدت دچار اختلال می‌شود.

عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان درباره فاصله زمانی فراموشی‌ها در مراحل اولیه می‌گوید: این موضوع به شدت بیماری بر‌می‌گردد. آلزایمر فرد هر چه پیشرفته‌تر و میزان تخریب مغز بالاتر باشد، میزان فراموشی و سرعت آن نیز بیشتر خواهد بود. متخصصان مغز و اعصاب با گرفتن آزمون‌هایی از فرد، می‌توانند سطح و میزان پیشرفت بیماری را تشخیص دهند. دکتر شاه‌پسند در پاسخ به این پرسش که آینده این بیماری را برای جوامع بشری چگونه پیش‌بینی می‌کنید، می‌گوید: خوشبختانه عامل بروز بیماری شناسایی شده، اما لازم است بفهمیم پروتئین تائو چرا و به چه علت از حالت طبیعی خود خارج و به شکل سمی و مخرب درمی آید. با دستیابی به دلایل بروز این مشکل می‌توان انتظار مدیریت این بیماری در سال‌های آینده و ممانعت از بحرانی شدن آن را داشت.

این دانشمند ایرانی در پاسخ به این پرسش که تحقیقات در چه دوره زمانی به نتیجه خواهد رسید، می‌گوید: با توجه به مدت حضور کوتاهم در ایران، هنوز شرایط تحقیقاتی و میزان محدودیت‌ها را در داخل کشور نمی‌دانم. اگر در آمریکا بودم، می‌توانستم بگویم در چه بازه زمانی می‌شود کار را انجام داد، اما الان دقیقا نمی‌توانم بگویم این مرحله از تحقیق چقدر طول می‌کشد. وی تأکید می‌کند: تلاشم را می‌کنم که در ایران بمانم و تحقیقاتم را در داخل کشور ادامه بدهم. هر چند امروزه انجام تحقیقات، نیازمند همکاری‌های بین‌المللی است و قطعا باید مدت زمانی را در آزمایشگاه‌های مختلف دنیا کار کنم.

دکتر شاه‌پسند در پاسخ به این پرسش که اگر فردی نگران ابتلا به آلزایمر باشد، بهترین راهکار پیشنهادی شما در شرایط فعلی چیست، می‌گوید: با همکاری دانشگاه تهران در حال تهیه «کیت شناسایی آلزایمر» هستیم که امیدواریم تا دو سال آینده بتوانیم طراحی آن را به پایان برسانیم.

با آماده شدن این کیت افرادی را که زمینه ابتلا به آلزایمر در خانواده دارند یا افرادی که 40 سالگی را پشت سر گذاشته‌اند، می‌توانند با مراجعه به متخصصان مغز و اعصاب و استفاده از این کیت، نسبت به وضعیت خود در رابطه با این بیماری مطلع شوند. اما متاسفانه در حال حاضر راهکار مشخصی وجود ندارد که بتوان مبتلا شدن یا نشدن فرد را به آلزایمر تشخیص داد.

کاشف ایرانی عامل ابتلا به آلزایمر را بیشتر بشناسید

کورش شاه‌پسند، متولد 1356 در کاشمر، پس از تحصیلات مقدماتی، مقطع کارشناسی زیست‌شناسی را در دانشگاه تربیت معلم تهران می‌گذراند. سپس شش سال به تدریس در دبیرستان مشغول می‌شود، اما مجددا رشته بیوشیمی را در دانشگاه تهران برای ادامه تحصیل انتخاب می‌کند. در آن زمان، نظریه‌ای مبنی بر فضاهای مورد نیاز برای انتقالات درون سلولی و بسته بودن این فضاها طی عارضه آلزایمر ارائه می‌کند که در ژورنال نوروساینس ریسرچ (Neuroscience Research) که از نشریات معتبر جهان در حوزه علوم اعصاب است، منتشر می‌شود. پس از آن، طی مکاتباتی با پروفسور هیسناگا، او را متقاعد می‌کند روی این نظریه تحقیق کنند. در ادامه با دعوت پروفسور هیسناگا برای تحصیل در دوره دکتری اعصاب به دانشگاه متروپولیتن توکیو می‌رود و نتایج مطالعات آزمایشگاهی خود را در نشریه نوروساینس (Journal of Neuroscience) منتشر می‌کند.

در ادامه به دانشگاه علوم پزشکی هاروارد می‌رود تا دوره فوق‌تخصص را در آزمایشگاه مشهور پروفسور کن پینگ لو بگذراند. در آن زمان با کمک همکارانش موفق به اکتشاف عامل سمی دخیل در مرگ سلول‌های عصبی می‌شوند و یافته هایشان را در نشریه معتبر نیچر (Nature) منتشر می‌کنند.

دکتر شاه‌پسند پنج ماه است به ایران برگشته و در پژوهشگاه رویان مشغول ادامه تحقیقات است. در این زمان نظریه جدیدی مبنی بر علت سمیت فاکتور معرفی شده قبلی ارائه کرده که از طرف موسسه تحقیقات آلزایمر آمریکا به عنوان طرح برتر شناخته شده و جایزه ویژه کمک هزینه تحقیقاتی را به خود اختصاص داده است.

کورش شاه‌پسند دو فرزند به نام‌های‌ نازنین و آیناز دارد و تاکید می‌کند دستیابی به موفقیت‌هایش بدون حمایت همسرش هرگز میسر نمی‌شد.

سهیلا فلاحی