بازار دارو، درمان می‌خواهد

چرا که هر جا چاره‌ای قانونی وجود نداشته باشد، پای قاچاقچیان و سودجویان به ماجرا باز می‌شود؛ ‌همان طور که در این ماجرا نیز این گروه از بیماران که نمی‌توانند به هر دلیل داروی داخل را مصرف کنند، لقمه چرب فرصت‌طلب‌ها شده‌اند.

اگرچه کشور ما در حوزه تولید دارو به دستاوردهای بزرگی نایل شده، طوری که بسیاری از داروهای داخلی، فرق چندانی با نمونه های مشابه خارجی ندارند و حالا حدود 90 درصد داروهای کشور، تولید داخل است، اما کم نیستند بیمارانی که از حساسیت‌های دارویی گلایه دارند یا در مدت طولانی از دارویی خاص استفاده کرده‌اند و باید حتما برای ادامه حیات از همان دارو استفاده کنند.

این گروه از بیماران مثل برخی بیماران تالاسمی، نوزادان با آلرژی‌های شدید که باید شیرخشک مخصوص استفاده کنند، بیماران پیوند عضو و برخی گروه‌های بیماران سرطانی، مجبورند داروی خارجی را که قبلا باارز دولتی وارد کشور می‌شد، هر طور شده پیدا و مصرف کنند؛ در حالی که ارز دولتی دیگر به این داروها تعلق نمی‌گیرد چون مشابه ایرانی آنها ساخته شده است.

سرگردانی بیماران در ناصر خسرو

این آشفته بازار باعث شده است بیمارانی که داروی داخلی با وجود کیفیت استاندارد با شرایط جسمی‌شان سازگار نیست، سرگردان ناصرخسرو شوند یا از کسانی آن طرف مرز بخواهند با دریافت وجوه کلان، این داروها را برایشان بیاورند؛ در حالی که شماری از این داروها تاریخ مصرف گذشته است و حتی شاید باعث مرگشان شود.

منظور ما البته این نیست که بار دیگر ارز دولتی باید به داروهای وارداتی که مشابه ایرانی هم دارند تعلق بگیرد، اما واضح است که وزارت بهداشت باید به فکر چاره جویی در این زمینه باشد و به این آشفتگی سامان دهد. ضمن این که در کشورهای توسعه یافته با وجود بهادادن خاص به تولید داخل، از هر دارو چند نوع و مدل وجود دارد تا اگر دارویی با شرایط جسمی کسی سازگار نبود، بتواند از داروی دیگری استفاده کند.

سعید، بیمار 30 ساله‌ای که از نوعی داروی پیوند عضو استفاده می‌کند، به جام‌جم می‌گوید: داروی خارجی مصرف می‌کردم و داروی داخلی به من نساخت. پزشکم گفت حتما باید نوع خارجی را مصرف کنم چون بدنم با نوعی که هم اکنون در کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، سازگار نیست.

او مدتی است که دچار عوارض دارویی شدید شده است. سعید می‌ترسد که ادامه این روند به پس زدن عضو پیوندی و مرگ او منجر شود؛ زیرا مرگ و زندگی این بیماران به استفاده از داروهایی بستگی دارد که باید تا پایان عمر مصرف کنند.

بسیاری از بیماران خاص هم شرایط مشابهی دارند. وقتی بیماری برای سالیان سال از یک داروی خاص استفاده می‌کند، سیستم ایمنی بدنش با آن دارو سازگار می‌شود؛ اما اگر بخواهد بعد از چندین سال، دارویی جدید را مصرف کند، احتمال بروز حساسیت دارویی و حتی مرگ در او بالا می‌رود.

خیلی از این بیماران، به غلط یا به درست، واهمه دارند که با اعتراض رسمی به این روند و مطرح شدن نامشان، پوشش دارویی آنها قطع شود.

مریم مبتلا به بیماری تالاسمی است که پس از قطع شدن حمایت‌های دولتی از داروی خارجی، حالا باید داروی مشابه داخلی مصرف کند یا به قول خودش به استقبال مرگ برود: «بعد از 15 سال مصرف یک سری داروهای خاص بیماران تالاسمی، حالا مجبورم داروهای داخلی مصرف کنم، در حالی که بدنم نسبت به این داروهای جدید، آلرژی هولناک دارد.»

این مشکل فقط به بیماران هم محدود نمی‌شود. برخی نوزادان نیز که مجبورند فقط از شیرخشک‌ های خارجی «هایپوآلرژیک» استفاده کنند، مبتلا به عوارض ناخواسته این شیرخشک‌های ویژه شده‌اند. شیرخشک‌های داخلی در بازار نیز به ادعای والدین برخی از این نوزادان، به قدری حساسیت‌زاست که نوزاد به این شیرخشک‌ها لب نمی‌زند.

مادر یکی از این نوزادان که اهل روستایی در شمال است در گفت‌وگو با جام‌جم ، گلایه می‌کند که «این شیرخشک‌ها برای نوزاد ما حکم اکسیر زندگی را دارد. وقتی ما معادل داخلی را که دکتر برایمان در نسخه نوشته بود استفاده کردیم، نوزاد لب به شیر نزد. تنها یک قوطی خارجی پیدا کردیم که او توانست بخورد و حالا چیزی نمی‌خورد و وزنش به شدت در حال کم شدن است. آیا باید منتظر بمانیم تا نوزادمان از گرسنگی بمیرد؟»

او و همسرش اکنون ناچار شده اند به دنبال شیرخشک مخصوص فرزندشان، به تهران بیایند و حالا که داروخانه‌ها می‌گویند این شیرخشک را ندارند، راهی ناصرخسرو شده‌اند و نمی‌دانند همین چندی پیش وزارت بهداشت نسبت به ورود شیرخشک‌های تاریخ مصرف گذشته و تقلبی به بازار قاچاق در کشور هشدار داد.

تولید داخل، باید حمایت شود؛ اما ...

بی‌انصافی است اگر برای داروهای ساده‌ای مثل ویتامین ث یا آسپرین، اصرار داشته باشیم که حتما از داروی خارجی استفاده کنیم؛ زیرا با این کار، تیشه بر ریشه تولید داخل می‌زنیم، اما باید قبول کنیم وجود چند نوع از یک مدل داروی حساس و مهم که مرگ و زندگی گروهی به آن بستگی دارد، کمک می‌کند بازار دارو تک قطبی نشود.

به عبارتی دیگر اگر داروی داخلی، حساسیت‌های ناخواسته‌ای از خود به جای بگذارد و داروی مشابه خارجی هم به دلیل حمایت از نمونه‌های داخلی در بازار نایاب شود، آن وقت شغل‌های جدیدی دربازار دارویی کشور ایجاد می‌شود. در آن شرایط، برخی از افرادی که مدام به سفرهای خارجی می‌روند یا حتی دانشجویان مقیم خارج از کشور، احتمال دارد به دلالان دارو تبدیل شوند؛ یعنی داروی خارجی و نایاب را به کشور وارد کنند و از همین مسیر، سودهای کلانی به جیب بزنند.

البته همه این بحث‌ها به این معنی نیست که ارز دولتی به شکل بی‌ضابطه‌ای به داروهای خارجی تعلق بگیرد یا این حرف هم به معنی بی‌کیفیت بودن تولید داخلی دارو نیست؛ بلکه حرف حساب این است که اگر بیماری به یک داروی داخلی آلرژی داشت، باید سازوکاری در وزارت بهداشت وجود داشته باشد که در صورت اثبات ادعای بیمار، داروی خارجی در اختیار او قرار گیرد تا بتواند به حیاتش ادامه دهد.

نیاز به گسترش بیشتر طرح‌های تحقیقاتی

دکتر علی یعقوبی جویباری، آنکولوژیست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگو با جام‌جم، اصل حمایت از تولید داخل را قبول دارد، اما در عین حال تاکید می‌کند که ممکن است برخی بیماران به نوعی دارو حساس باشند و به همین علت تنوع در بازار دارو بهتر است.

او می‌گوید: حمایت از تولید داخل باید به شرطی باشد که در وهله اول، داروی داخلی کیفیتی برابر با داروی خارجی داشته باشد و در وهله دوم نیز برای فرآیند تولید داروی داخلی، طرح تحقیقاتی مفصلی صورت گرفته باشد.

یعقوبی معتقد است اگرچه کیفیت بسیاری از داروهای تولید داخل بالاست، اما برای تولید برخی از این داروها، طرح‌های تحقیقاتی کاملی اجرا نمی‌شود: «برای برخی داروها، مثل داروی مشابه آرومازین، مطالعه دقیقی انجام شده و برخی از حساسیت‌های دارویی هم ناشی از همین فقر مطالعات تحقیقاتی است.»

به گفته او، اگر طرح‌های تحقیقاتی جدی برای تولید داروهای مشابه خارجی انجام شود، سودآوری بازار دارویی ایران نیز افزایش می‌یابد؛ زیرا روند صادرات دارو از ایران به دیگر کشورها شتاب می‌گیرد.

او و بسیاری از پزشکان بر این باورند که تنوع در نظام دارویی، کمک می‌کند پزشک از میان داروهای گوناگون آنچه را با بدن بیمارش سازگارتر است، انتخاب کند.

دکتر شهاب‌الدین جنیدی جعفری، عضو هیات مدیره انجمن داروسازان کشور نیز تاکید جدی بر کیفیت بالای تولید داخلی دارو دارد و به قول خودش از منظری کاملا بیطرفانه به این قضیه نگاه می‌کند.

جنیدی جعفری به جام‌جم توضیح می دهد: این که بگوییم داروی داخلی حساسیت زاست و داروی خارجی، حساسیت ایجاد نمی کند، این دیدگاه از منظر علمی کاملا غلط است؛ زیرا داروی خارجی هم می تواند حساسیت ایجاد کند.

عضو هیات تجدیدنظر معاونت انتظامی سازمان نظام پزشکی استان تهران، بر این عقیده است که نباید متعصبانه بگوییم داروی داخلی هرگز حساسیت ایجاد نمی‌کند یا متعصبانه از داروی خارجی دفاع کنیم؛ زیرا هر دو دیدگاه درست نیست، بلکه اگر مواردی از حساسیت دارویی ـ اعم از داروی داخلی یا خارجی ـ اعلام می شود، مسئولان باید به دقت این موارد را بررسی کنند و برای رفع حساسیت دارویی یا حل مشکل بیماران از هر طریق ممکن، اقدام کنند.

به گفته این داروساز، حساسیت دارویی به معنی بی‌کیفیت بودن دارو نیست، بلکه احتمال دارد فردی با توجه به سن، ژنتیک، نژاد و جنسیتش به یک داروی خاص، آلرژی داشته باشد. یعنی همان داروی داخلی، احتمال دارد برای فردی حساسیت ایجاد کند، اما برای بیماری دیگر، هیچ آلرژی ایجاد نکند.

سازمان غذا و دارو: به اعتراض‌ها رسیدگی می‌کنیم

دکتر مهدی پیرصالحی، معاون طرح و برنامه سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت در گفت‌وگو با جام‌جم ، از بیماران حساس به برخی داروها می‌خواهد که اعتراض خود را به مرکز عوارض ناخواسته دارویی (ADR) گزارش کنند.

این مقام مسئول، تاکید دارد: این مرکز در سازمان غذا و دارو، آمادگی دارد که به شکایت بیمارانی که مدارک و مستندات دقیق ارائه می کنند، رسیدگی کند. او حتی می گوید اگر ببینیم دارویی داخلی واقعا برای بیماران حساسیت ایجاد کرده، آن داروها را از بازار جمع می‌کنیم. اگرچه به قول این مقام مسئول، تاکنون چنین اتفاقی نیفتاده است.

وقتی از پیرصالحی درباره مشکل طرح‌های تحقیقاتی برای تولیدات داخلی می‌پرسیم، او این مشکل را نمی‌پذیرد و عنوان می‌کند: برای تولید داروهای ایرانی، هر آزمایشی که ضروری باشد، انجام می‌شود و داروی آزمایش نشده وارد بازار نمی‌شود: «ماده موثر دارو و کیفیت داروی ایرانی، مورد تائید پزشکان صاحب نام کشور است و این تولیدات کاملا براساس مطالعات بالینی و استانداردهای جهانی، روانه داروخانه‌ها می‌شود.»

به نظر او، اعتقاد داشتن به اثربخشی دارو و در واقع، جنبه‌های روانی این بحث هم در تاثیرگذاری داروی داخلی موثر است، اما این مقام مسئول مجددا خاطرنشان می‌کند که این سازمان، برای دریافت شکایت‌های احتمالی آمادگی دارد.شکی نیست که وجود همین شکایت‌ها و تعریف سازوکاری برای ثبت اعتراض بیماران، می تواند هم این‌گونه مشکلات را به گوش مسئولان برساند و هم عوارض ناخواسته دارویی را به حداقل برساند.

با این حال باید توجه داشت حتی اگر خوشبین باشیم و بپذیریم که وزارت بهداشت به همه شکایت‌ها در این زمینه هم رسیدگی می‌کند، این رسیدگی، از کار کسانی که مرگ و زندگی‌شان هم اکنون وابسته به داروهای ناموجود در بازار داروی کشور است، گرهی باز نمی‌کند.

در حقیقت به‌نظر می‌رسد وزارت بهداشت وظیفه دارد برای این گروه از بیماران که داروی‌شان نایاب شده است و تک‌قطبی شدن بازار دارو شرایط سلامت‌شان را به خطر انداخته، چاره اندیشی اورژانسی داشته باشد و این وضعیت را سامان دهد تا بار دیگر بازار قاچاقچیان دارو و ایادی خیابان ناصرخسرو، رونق نگیرد.

امین جلالوند - جامعه