تغییر سبک زندگی در عصر دیجیتال

این روزها با واژه سبک زندگی زیاد مواجه می‌شویم، تعریف شما از سبک زندگی چیست؟

وقتی الگوها، مدها و شیوه‌های رفتار اجتماعی به شکل ثابت در یک جامعه دیده شود ما با مفهوم سبک زندگی آنها را مورد شناسایی قرار می‌دهیم. بنابراین در تعریف سبک زندگی باید به چند نکته توجه کنیم؛ به شکل جمعی و تقریبا ثابت هستند، حاصل انتخاب و توافق افراد یک جامعه است یعنی انتخاب این سبک چندان از روی اجبار و فشار قانونی و دولتی شکل نمی‌گیرد و مردم به مرور زمان و بر حسب توافق جمعی از آن تبعیت می‌کنند و تمام ارکان زندگی جمعی را شامل می‌شود.

ارتباط شبکه‌های مجازی و سبک زندگی چگونه است؟

شبکه‌های مجازی امروزه جزو لاینفک ساختار ارتباطی در سبک زندگی ایرانیان است و در عین حال یکی از مهم‌ترین عوامل دگرگونی در سبک زندگی است که از نحوه صحبت افراد گرفته تا طرز آرایش و لباس پوشیدن و ساعت خواب و استراحت را تحت‌الشعاع قرار داده است.

چهار صنعت مهم در فضای مجازی نقش تعیین‌کننده دارد؛ صنعت مد، صنعت تجملات، صنعت خرافات و صنعت اوقات فراغت و در واقع باید گفت رسانه‌های دیجیتال هر چهار حوزه را بشدت تحت تاثیر قرار داده‌اند.

مهم‌ترین ویژگی سبک زندگی در عصر دیجیتال چیست؟

فناوری و تکنولوژی خیلی پرسرعت، پیچیده، ناشناخته و فراگیر کل زندگی انسان عصر جدید را در نوردیده است. انسان اگرچه به مدد این فناوری‌ها از ارتباطات ارزان، گسترده و سریع برخوردار شده، اما نتوانسته به هدف مورد انتظار دست یابد. ارتباطات نسبی و ژنی در این عصر به ارتباطات مجازی و جهان ژنومی تبدیل شده است. گرچه با هم هستیم، اما انگار از هم نیستیم و اصطلاحا در این عصر به «جمع تنها» تبدیل شده‌ایم.

در چند سال آینده حجم انبوه اطلاعات در صفحات مجازی به میلیارد صفحه خواهد رسید و سرعت جستجو به رقم معجزه‌آسای یک ژیپتو ثانیه خواهد رسید! یعنی پردازش در یک میلیاردم ثانیه! سیگنال‌های دیجیتالی با سیگنال‌های مغزی انسان، ساحت زیستی انسان ـ تکنولوژی را شکل می‌دهد و شاید برای اولین‌بار در جهان خواهیم دید که علاوه‌بر حواس پنجگانه، حواس دیگری به انسان اضافه خواهد شد و ابرانسان‌ها متولد می‌شوند.

این ابرانسان‌ها کمی دلهره‌آور به نظر می‌رسند. به نظر شما این تغییرات بد است یا خوب؟

چنین قضاوتی راهگشا نیست. ما محکوم به همزیستی با فناوری هستیم و خوشبختانه یا شوربختانه اولین نسل در ایران هستیم که در طول تاریخ ایران در عصر دیجیتال زندگی می‌کنیم. این زندگی حتما با اضطراب، نگرانی، سرگشتگی و گمگشتگی و با آزمون و خطا همراه است. ما در افسونگری فناوری و اپلیکیشن‌های معجزه‌آسا گیر افتاده‌ایم و همانند انسان مست و گنگ در شهر فرنگ و همه‌رنگ عصر دیجیتال سردرگم هستیم. چنین انسانی که هویتی از خود ندارد، نمی‌تواند قضاوت بد یا خوب بودن از قضایا داشته باشد. در جهان آینده، فناوری‌ها، ایده‌ها انتظارات و سرنوشت شما را مدیریت می‌کنند.

یعنی انسان گرفتار تکنولوژی عصر دیجیتال خواهد شد؟

الزاما خیر! مدیریت انسان عصر دیجیتال توسط این رسانه‌ها به این معنی است که مثلا بزودی شاهد ورود نسلی از تلفن‌های همراه خواهیم بود که حتی قادر به تشخیص ویژگی‌های روحی و رفتاری صاحب خود هستند و می‌توانند به او بگویند روزانه از چه کلماتی بیشتر در مکالمات خود استفاده کرده یا محتوای مورد علاقه‌اش برای مکالمات چیست یا میزان استرس و اضطرابی که در تماس با مخاطب خود دارد را بسنجد و به وی هشدار دهد!

شما خودتان با فناوری در عصر دیجیتال چه می‌کنید؟ آیا دکتر کشاورز پیش از فناوری‌ها با کشاورز بعد از ورود به عصر دیجیتال، متفاوت زندگی می‌کند؟

من هم مثل بسیاری از مردم مصرف‌کننده جدی فناوری‌های مجازی هستم و به خاطر شغل و سوابق تجربی و دانشی از فعالان جدی این حوزه. بسیاری از ارتباطات شغلی و دوستانه من در این فضا دنبال می‌شود، اما ممکن است سطح ریسک‌پذیری و آسیب‌های من و امثال من در تعامل و تقابل با فناوری بسیار پایین‌تر از جوانان و نوجوانان باشد. به این دلیل که بخشی از مسیر هویت‌یابی و دانشی من در خارج از فضای فناوری شکل گرفته، اما ممکن است دختر و پسر من که در سنین ابتدایی جوانی و نوجوانی هستند یا جوانان که مسیر هویت‌یابی آنان در این عصر در فضای مجازی شکل گرفته، این هویت‌های متکثر فضای دیجیتال برای آنها شکننده باشد. استفاده من و امثال من ممکن است در سطح ابزار و وسایل موثر در پیشبرد فعالیت‌های شغلی و ارتباطی باشد، اما برای جوانان هیچ هویتی جز هویت مجازی در زندگی واقعیت ندارد. قطعا این هویت‌یابی از چارچوب و هارمونی لازم برخوردار نخواهد بود. من در کلاس از آن به‌عنوان هویت‌های سالادی یاد می‌کنم. هویت سالادی یعنی شما می‌توانید ظرف چند ثانیه با قاشق یا چنگال کاهو را از گوجه، از خیار، هویج و... جدا کنید، اما نمی‌توانید هویت‌اش را سر سفره ظرف چند ثانیه به هم بریزید و نخود، لوبیا و سبزی و... را از هم سوا کنید! هویت سالاد با هویت اجزایش متفاوت است. به نظر می‌رسد فناوری امروز در فضای مجازی هویت‌های سالادی را تشکیل می‌دهد.

یعنی عصر دیجیتال سبک زندگی متفاوتی را شکل می‌دهد؟

بله. کاملا! عصر دیجیتال با معنای جدیدی که در نظام ارزشی، اخلاقی و بینشی ایجاد می‌کند، سبک زندگی خودش را پدید خواهد آورد. این‌که کاربر فناوری بوده، مدیریت آن را داشته یا به تولید و پیش‌بینی فناوری مشغول باشید، با سبک‌های متفاوتی در زندگی روبه‌رو خواهید شد.

جایگاه مصرف در این سبک زندگی کجاست؟

اصولا مبانی ارزشی این عصر بر مبنای مصرف طراحی شده است. امروز مفهوم فقر هم عوض شده است در این عصر فقیر کسی است که از قدرت انتخاب کمتری برخوردار است در حالی در گذشته فقیر کسی بود که فاقد حداقل معیشت در زندگی بود. امروزه منزلت انسان‌ها به میزان و نوع مصرف آنان بستگی دارد این که چه مارک لباسی می‌پوشید، در کدام کشور یا منطقه‌ای زندگی می‌کنید، چه می‌خورید و از کدام کالا و خدمات استفاده می‌کنید، نشان می‌دهد از چه منزلتی در جامعه برخوردار هستید.

آن وقت جایگاه سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی چه می‌شود؟

طراحی الگوی اسلامی و ایرانی یک برنامه تهاجمی و فرآیندمحور برای تبیین جایگاه ارزشی ایران در قدرالسهم فرهنگی جهان است، اما متاسفانه وقتی ما در حوزه چهارگانه فناوری صرفا مصرف‌کننده هستیم، قادر به ترسیم و توسعه نظام ارزشی ایران اسلامی نشده‌ایم. سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی تلاش دارد در این حوزه الهام‌بخش و پیشرو باشد، اما چون در تولید و پیش‌بینی فناوری حضور کمرنگ داریم با نوعی تهاجم فرهنگی و جنگ نرم روبه‌رو می‌شویم. جنبش نرم افزاری و ورود ایران به‌ نانو، بیو، لیزر های‌تک و نیز تاکید رهبر معظم انقلاب بر این‌که مبادا رشد علمی کشور متوقف شود، نشان می‌دهد راهکار جدی ترویج سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی، ورود به تولید فناوری و گسترش مرزهای دانش است و نکته آخر این‌که ما در آینده مخلوطی از انسان و تکنولوژی را خواهیم داشت که من نام آن را «تکنوسان»‌ گذاشته‌ام. تکنوسان‌ها آدم‌هایی هستند که بخشی از رفتار و کارکرد آنها گجت و اپلیکیشن است و بخشی عواطف و احساسات انسانی. این‌که این تکنوسان‌ها چگونه زیست کنند و بار مثبت یا منفی داشته باشند همه و همه بستگی به عملکرد و نحوه فعالیت ما در عصر دیجیتال خواهد داشت.

هانیه ناظری

جام جم