تاریخ انقلاب به روایت آرشیو رسانه ملی

پیش از این، گروهک‌هایی مانند فرقان، فداییان خلق، پیکار، راه کارگر و مجاهدین خلق (منافقین) بی‌پرده راه خود را از مردم و انقلاب جدا کرده و حتی به صورت رسمی اعلان جنگ مسلحانه کرده بودند. سران حزب توده سال 1361 و در برنامه‌ای که از تلویزیون پخش شد در یک جلسه خودگردان به انتقاد از مواضع حزب و اعضا و سرانش پرداختند و پس از این تاریخ، عمر حزب توده دست‌کم در داخل کشور به پایان رسید.

پس از دیدار 20 تیرماه رهبر معظم انقلاب با جمعی از دانشجویان کشور و اشاره‌شان به فیلم اعترافات سران حزب توده و توصیه‌شان در جهت آشنایی هر چه بیشتر جوانان با جریان‌های سیاسی سال‌های آغازین انقلاب، طرح آماده‌سازی و پخش این فیلم بخصوص و آثاری از این دست در دستور کار مدیران رسانه ملی قرار گرفت.

بر همین اساس و در گام اول، پخش فیلم اعترافات سران حزب توده به مدت شش ساعت از شبکه مستند سیما کلید خورد.

کمک به تحلیل تاریخ معاصر ایران

فیلم اقرار و اعترافات سران حزب توده برای اولین‌بار در سال 1361 از تلویزیون پخش شد و بعد به بایگانی رفت تا امسال یعنی 34 سال بعد. نمایش دوباره این فیلم البته واکنش‌هایی را در پی داشت و با نظراتی عموما مثبت همراه بود.

امیر تاجیک، مدیر شبکه مستند در این‌باره می‌گوید: پس از پخش این سلسله نشست‌ها تماس‌های زیادی از سوی محققان استادان و دانشجویان با شبکه گرفته شد که از نمایش آن سپاسگزار بودند. مسائل مطرح شده در این فیلم شاید در میان گروه‌های سیاسی فعال در داخل کشور موضوعیت نداشته باشد، اما برای مخاطبان عام جنبه اطلاع‌رسانی داشته و کمک می‌کند به تحلیل تاریخ معاصر ایران. تداوم روند نمایش فیلم‌ها و مستندات اینچنینی می‌تواند یک برند برای سازمان صداوسیما باشد. البته خودمان اعتقاد داریم که نباید فیلم اخیر را با عنوان اعترافات سران حزب توده تلقی کرد زیرا آنها در دادگاه حضور ندارند و در یک میزگرد ناگفته‌هایی را مطرح می‌کنند.

خبرهایی در راه است

تا امروز پخش فیلم‌ها و آثار نمایشی با محوریت انقلاب از رسانه ملی بیشتر معمولا در مناسبت‌های مرتبط مانند دهه فجر و هفته دفاع مقدس صورت گرفته است.

مدیر شبکه مستند، اما می‌گوید این رویه عوض خواهد شد و قرار را بر این مدار گذاشته‌اند که مناظره‌ها و مستندات مربوط به جریان‌های سیاسی فعال در ابتدای انقلاب به عنوان یک بخش ثابت در جدول پخش این شبکه گنجانده شود.

تاجیک با تاکید بر این‌که یک جدول پخش ثابت برای این برنامه‌ها پیش‌بینی شده است، تصریح می‌کند: پس از پخش اعترافات شش ساعته سران حزب توده تصمیم بر این شد که آثار مرتبط با دیگر گروه‌های سیاسی را نیز از شبکه مستند پخش کنیم.

این آثار نمایشی می‌تواند نقش روشنگرانه‌ای داشته باشد در اهداف پشت پرده و تفکرات این سازمان‌ها و گروهک‌ها و به یک تحلیل تاریخی از حوادث و رویدادهای انقلاب اسلامی، به خصوص در چند سال ابتدایی‌اش کمک کند.

در حال آماده‌سازی این فیلم‌ها هستیم تا به مدد آنها یک جدول پخش ثابت داشته باشیم و تماشاگر بداند که مثلا در ساعت 21 روز یکشنبه چه مستند یا مناظره‌ای را می‌تواند ببیند.

خودمان را محدود نمی‌کنیم تا مخاطبان‌مان بتوانند به تماشای فیلم‌های آرشیوی کمتر دیده شده بنشینند.

دو دیدگاه متناقض و حجت رهبر معظم انقلاب

دو دیدگاه درباره پخش فیلم‌های مربوط به جریان‌ها، گروه‌ها و شخصیت‌های سیاسی فعال در سال‌های آغازین پس از پیروزی انقلاب اسلامی وجود دارد. عده‌ای اعتقاد دارند که با توجه به نماندن ردپایی از این گروه‌ها در مناسبات سیاسی امروز کشور، طرح دوباره آنها و بازخوانی سیاست‌ها و عملکردشان ضرورتی ندارد و چه بسا موجب بر سر زبان افتادن دوباره نام و عنوان آنها شده و نوعی تبلیغ هم برایشان محسوب شود. گروهی دیگر اما با این نظر موافقتی ندارند و بر این باورند که نسل چهارم انقلاب با حال و هوای آن سال‌ها و گروهک‌ها و دسته‌های سیاسی فعال در آن مقطع آشنایی ندارند. از سوی دیگر، برخی از این سازمان‌های سیاسی ـ نظامی در سال‌های اخیر و در خارج از کشور احیا شده و با در اختیار گرفتن شبکه‌ای در ماهواره به تحریف آن مقطع تاریخی و تبلیغ علیه نظام می‌پردازند. در نتیجه اتفاقا لازم و ضروری است که وقایع آن سال‌ها به تفضیل و با ارائه مدرک و سند برای عموم مردم و بخصوص جوانان تبیین شده و روشنگری‌های لازم صورت گیرد.

مدیر شبکه مستند اشاره رهبر معظم انقلاب را حجتی برای پرداخت به تحولات سیاسی آن دوران می‌داند و تصریح می‌کند: اگر خودمان روشنگری نکنیم شبکه‌های معاند خارج از کشور به تحریف تاریخ می‌پردازند و آن سال‌های ملتهب را به نفع خودشان تفسیر می‌کنند. یکی از مسئولیت‌های رسانه ملی بازخوانی تاریخ معاصر با استفاده از ذخیره غنی تصویری‌ای است که در اختیار دارد. اگر نیازی به پخش این‌گونه فیلم‌ها نبود که مقام معظم رهبری آن هم در دیدار با قشر جوانی که شاید در آن سال‌ها حتی به دنیا نیامده‌اند به این موضوع اشاره مستقیم نمی‌کردند.

لزوم آشنایی با جریان سیاسی سال‌های ابتدایی انقلاب

به باور مدیر گروه انقلاب اسلامی دانشگاه معارف اسلامی قم نیز جوانان دانشجویان، اهل قلم و بخصوص استادان دانشگاه باید با جریانات سیاسی سال‌های ابتدایی پس از انقلاب آشنا شوند.

دکتر یعقوب توکلی با اشاره به این‌که حتی بسیاری از استادان رشته تاریخ هم اطلاع چندانی از این وقایع و ماجراها ندارند، تاکید می‌کند: اتفاقا این جریان‌ها باید برای عموم مردم مطرح شود. هنوز هم در کشور ما به عنوان شاهراه اندیشه‌های متفاوت در دنیا تمام جریانات چپ و لیبرال حضور دارند، اما جریان چپ فلسفی نو در سال‌های اخیر در ادبیات داستانی ما بروز و ظهور کرده که بشدت تابع چپ اروپایی است. گاهی نویسندگان داخلی هم حامل پیام‌های جریانات چپ هستند، اما خودشان اطلاع ندارند. متاسفانه در کشور ما ظرفیت التقاط وجود دارد، علت آن هم ادبیات مختلفی است که از کشورهای مختلف ترجمه شده و معمولا بدون توجه و وسواس به خورد جامعه داده می‌شود. گاهی حتی استادان و مترجمان هم متوجه پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های این عمل نمی‌شوند. تنها در صورتی می‌توان با این جریانات مقابله کرد که از ماهیت آنها اطلاع گسترده
و عمیق داشت.

حزب توده از موضوعیت جامعه خارج شد

وی در پاسخ به این پرسش که چرا تا امروز شرایط سیاسی و وقایع و اتفاقات رخ داده در سال‌های ابتدایی انقلاب اسلامی بخصوص برای نسل جوان بازگو نشده و به نوعی در ابهام قرار دارد، یادآور می‌شود: حزب توده و مسائل مربوط به آن پس از جریان دستگیری و محاکمه سران و انحلال این حزب از موضوعیت جامعه خارج شد و از حساسیت افتاد. در عین حال اعضای این حزب به دلیل نوع اقرار سرانش در دادگاه‌های انقلاب میان مردم ایران هم محکوم شدند. ضمن آن‌که اصولا جریان کمونیسم از لحاظ فلسفی و سیاسی از همان ابتدا در میان عامه رواج و رونقی نداشته و آنچه در جریان چپ‌گرایی مورد توجه بود بیشتر به نوع مباحث اقتصادی بازمی‌گشت. پس از دستگیری سران حزب توده و اقرار و اعترافشان به ارتباط، وابستگی و جاسوسی برای شوروی سابق، اهمیت و اعتبار جریانات چپ ـ به طور ویژه حزب توده ـ برای مردم ایران از میان رفت و به تاریخ پیوست. مساله تاریخ و پرونده این حزب در دو دهه اخیر دغدغه و مساله جمهوری اسلامی و نیروهای مسلمان نبوده و به همین دلیل کمتر به آن پرداخته شده است. هر چند آثاری نظیر «سازمان و سیاست حزب توده» نوشته عبدالله شهبازی و خاطرات نورالدین کیانوری در نقد حزب توده به چاپ رسیده است، با این حال طیفی از بازماندگان این حزب در داخل و خارج از کشور دست به تحرکاتی زده و در زمینه تاریخ‌نگاری چه به صورت شفاهی و چه به شکل نوشتاری فعال شده‌اند. گروهی از نویسندگان وابسته به این جریانات سیاسی هم همچنان با همان تمایلات تعدیل شده در کشور حضور دارند و حتی امکاناتی نیز در اختیارشان است.

ضعف مدیریت فرهنگی در کشور

عضو هیات علمی دانشگاه معارف اسلامی قم علت دیگر نپرداختن به این جریان‌های سیاسی را بخصوص در سال‌های اخیر ضعف مدیریت فرهنگی در کشور ذکر و اظهار می‌کند: ایراد در سپردن این مسئولیت به کسانی است که با مسائل استراتژیک فرهنگی و تاریخی کشور آشنا نیستند. همه منتظرند و گوش ایستاده‌اند تا رهبر معظم انقلاب توصیه و فرمایشی داشته باشند و بعد اقدام کنند. مدیریت فرهنگی در کشور ما فاقد سواد و دانش لازم در خصوص مسائل استراتژیک فرهنگی کشور است.

قابلیت و ظرفیت‌های تلویزیون در بازخوانی تاریخ

تلویزیون در مقام فراگیرترین و عمومی‌ترین رسانه کشور این قابلیت و ظرفیت را دارد که به بازخوانی تحلیلی تاریخ پرداخته و مخاطبان خود را با نحله‌ها و جریان‌های سیاسی و اجتماعی مقاطع و برهه‌های مختلف زمانی و از جمله دوران ملتهب و تعیین‌کننده پس از پیروزی انقلاب آشنا سازد. این گفتمان رسمی و متقن البته راه را برای یکه‌تازی و کجروی‌های افراد، گروه‌ها و رسانه‌های معاند و زاویه‌دار مسدود کرده و بهانه و فرصت را از تکصدایی و یکطرفه به قاضی رفتن‌شان می‌گیرد.

دکتر توکلی درباره کارکرد رسانه ملی در تبیین تاریخ معاصر معتقد است؛ جامعه ظرفیت‌های مختلفی دارد. گروهی از مردم شاید برنامه‌های تخصصی و جدی را خیلی نپسندند و به داستان، رمان و آثار نمایشی علاقه بیشتری داشته باشند. با ساخت فیلم هم می‌توان به بیان تاریخ پرداخت و روشنگری کرد. البته بعضی از مخاطبان تلویزیون هم دوستدار برنامه‌های مستند هستند. واقعیت این است که هر برنامه مخاطبان خاص خودش را دارد. رسانه ملی حتی می‌تواند با تولید و ساخت سریال‌های نمایشی گامی در جهت آشنا کردن مخاطبانش با تاریخ سیاسی کشور بخصوص در سال‌های ابتدایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی بردارد، البته به این شرط که ساختار این آثار نمایشی دقیق، حساب شده و منطبق با واقعیات تاریخی باشد. این اتفاق متاسفانه تا امروز آنچنان که باید و شاید و در خور انقلاب اسلامی صورت نگرفته است.

این اعترافات اسناد باارزشی است

امیر تاجیک ، مدیر شبکه مستند درباره چگونگی پخش این سلسله از اعترافات به جام‌جم می‌گوید: مقام معظم رهبری در دیدارشان با دانشجویان اشاره مستقیمی به نقش گروه‌های سیاسی فعال در سال‌های اول انقلاب و آخر و عاقبت برخی از آنها که بعضا در برابر امام (ره) و مردم نیز ایستادند و راه به ناکجاآباد بردند، داشتند ایشان به فیلم اعترافات سران حزب توده نیز اشاره کردندو آن را یکی از اسناد باارزش دانستند. همان شب در تماس با مدیر آرشیو سازمان صداوسیما تصمیم گرفته شد این فیلم از شبکه نمایش نشان داده شود. از شب دیدار مقام معظم رهبری تا زمان قرار گرفتن این فیلم در جدول پخش برنامه‌های شبکه مستند، بیشتر از سه روز طول نکشید. البته بخش عمده‌ای از فیلم‌های موجود در آرشیو محرمانه سازمان صداوسیما هنوز به صورت نگاتیو است و باید تبدیل شود.

تاجیک دلیل اصلی و اولیه پخش این اعترافات از شبکه مستند را اشاره رهبر معظم انقلاب ذکر می‌کند و می‌افزاید: این اعترافات براستی اسناد باارزشی است و بازگوکننده جریان‌های سیاسی که در سال‌های اولیه انقلاب بروز و ظهور کرده و به مرور دچار انحراف شدند. با گسترش رسانه‌های مجازی، جستجو برای یک صدا و تصویر خیلی آسان شده، اما فیلم‌هایی هم هست که سی و چند سال پیش از تلویزیون پخش شده و دسترسی به آنها مشکل است. اگر یک محقق هم بخواهد درباره جریانات سیاسی سال‌های آغازین انقلاب تحقیق جامعی داشته باشد، ناگزیر است که به اسناد و فیلم‌های موجود در آرشیو صداوسیما مراجعه کند.

محسن محمدی

رادیو و تلویویزیون