کتاب‌های درسی چگونه تألیف و چاپ می‌شوند؟

کتاب درسی از جمله ملزومات آموزش است و دستگاه تعلیم و تربیت هر ساله هزینه هنگفتی را برای تألیف و چاپ کتب درسی صرف می‌کند.

تیراژ 124 میلیون جلدی کتب درسی در کنار تألیف تمام کتب درسی دو پایه تحصیلی در هر سال، نشان از صرف زمان گسترده و کار کارشناسی است.

تور علمی ـ تجربی از «تدوین تا توزیع کتب درسی» به همت سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی برای اولین بار ویژه خبرنگاران حوزه آموزش و پرورش برگزار شد و روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی روز چهارشنبه 27 خرداد، برنامه منظمی را برای آشنایی کامل خبرنگاران با نحوه تهیه و چاپ کتب درسی تدارک دید.

آغاز برنامه از ساعت 9 صبح با حضور حدود 30 خبرنگار بود؛ حسین طلایی زواره معاون توسعه مدیریت و پشتیبانی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در ابتدا به پرسش خبرنگاران درخصوص کتب درسی پاسخ داد.

وی از توزیع 124 میلیون جلد کتاب درسی در قالب 980 عنوان، از 15 شهریور در استان‌ها و از 18 شهریور در تهران و البرز خبر داد.

طلایی همچنین به ثبت‌نام اینترنتی کتاب درسی اشاره کرد و گفت: امسال برای نخستین بار کتاب درسی دوره پیش‌دانشگاهی در سراسر کشور و دوره ابتدایی شهر تهران به صورت الکترونیکی به فروش می‌رسد.

ارسال تمام کتاب‌های جدیدالتألیف تا پایان ماه مبارک رمضان برای چاپ

در ادامه برنامه تور علمی، خبرنگاران به مدیریت لیدا نیک‌روش مدیر کل دفتر نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی به طبقات ششم و هفتم سازمان پژوهش رفتند تا با اولین بخش تهیه کتب درسی که تولید محتواست، آشنا شوند.

هر اتاق این طبقه، به فعالیت متفاوتی اختصاص داشت؛ جلسات متعدد برای تهیه محتوا، تحویل دستنوشته‌های مؤلفان، تایپ، تصحیح و تصویرگری از جمله فعالیت‌هایی بود که در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی انجام می‌شود.

نیک‌روش توضیح داد:‌ هر کتاب ممکن است یک یا چند مؤلف داشته باشد که مطالب کتب درسی توسط مؤلف به‌صورت دست‌نویس به این بخش ارائه می‌شود.

وی ادامه داد: برای تمام کتاب‌های جدیدا‌لتألیف یک تیم هنری تشکیل می‌شود که انتخاب حروفچین، تصویرگر و غیره توسط مدیر تیم هنری تعیین می‌شود.

نیک‌روش اضافه کرد: هر صفحه از محتوای کتاب‌های درسی که آماده می‌شود روی سایت سازمان پژوهش قرار می‌گیرد تا کارشناسان و معلمان نظرات خود را درخصوص آن اعلام کنند.

وی در پاسخ به این پرسش که «آیا مراحل تألیف کتب درسی برای تمام کتاب‌ها یکسان است؟»، گفت:‌ مراحل تألیف هر کتاب متفاوت است، اما از زمانی که دست‌نویس مؤلف ارائه می‌شود تا آماده‌سازی آن بین 2 تا 3 هفته طول می‌کشد.

مدیر کل دفتر نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی افزود: تا پایان ماه مبارک رمضان تمام کتاب‌های درسی جدیدالتألیف به شرکت‌های طرف قرارداد برای چاپ ارسال می‌شود.

وی تصریح کرد: پس از اینکه مطالب مورد تایپ و تصحیح قرار گرفت، به تأیید مولف می‌رسد.

برخی مؤلفان بد خط

به گزارش فارس، در بخش تصحیح توضیح داده شد که کتاب‌های درسی پس از تحویل داده شدن توسط مؤلف، در چند مرحله تایپ، بازخوانی و نمونه‌خوانی می‌شود.

علی نجم مسئول تصحیح کتب درسی گفت:‌ برخی کتب درسی تا 7 بار نیز خوانده می‌شوند؛ چراکه معتقدیم کتب درسی به هیچ عنوان نباید دارای غلط املایی باشد.

وی در پاسخ به پرسش خبرنگار فارس مبنی بر اینکه «آیا مؤلف بدخط هم داریم»، افزود: مؤلف بدخط فراوان داریم و به همین دلیل سعی می‌کنیم چندین بار کتب درسی را بخوانیم.

* فعالیت بیش از 200 تصویرگر و عکاس در تألیف کتب درسی

یکی از بخش‌های جالب سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، بخش هنری است زیرا این اتاق پُر از عکس و تصویر است و بیشتر شبیه یک گالری جذاب است.

مجید ذاکری مدیر هنری کتاب‌های درسی به انتخاب تصاویر بر اساس محتوا و اهداف درسی اشاره کرد و اظهار داشت:‌ بیش از 200 تصویرگر و عکاس با سازمان پژوهش برای تألیف کتب درسی همکاری می‌کنند.

وی در پاسخ به پرسش خبرنگاری مبنی بر اینکه «چرا کتاب‌های درسی آنچه را که در کشور وجود دارد به طور واقعی منعکس نمی‌کنند؟»، گفت:‌ رسالت کتاب‌های درسی این است که آنچه که باید باشد را ارائه دهد، نه آنچه که هست. به‌عنوان مثال در کتاب‌های درسی تمام خیابان‌ها تمیز نشان داده شده است که شاید در واقعیت اینگونه نیست.

بازدید از شرکت افست

تیم خبرنگاران پس از گردش یک ساعته در طبقات ششم و هفتم سازمان پژوهش، عازم شرکت افست که به چاپ تعداد زیادی از کتب درسی اختصاص دارد، شد.

شرکت افست در کیلومتر ٤ جاده آبعلی قرار دارد. علی طارمی راد مدیرعامل شرکت افست در بازدید خبرنگاران در خصوص تاریخچه این شرکت گفت:‌ این شرکت از سال 1336 تأسیس شده است و یکی از کارهای اصلی آن، تولید کتاب درسی بود.

وی ادامه داد: از سال 63، آموزش و پرورش و سازمان پژوهش سهامدار این شرکت شده و موجب ارتقاء و توسعه شرکت شدند.

طارمی با بیان اینکه ماشین‌های چاپ در حال حاضر در این شرکت جدید است، افزود: در قسمت تولید تمام پرسنل دارای مدرک تحصیلی بالای دیپلم هستند.

برای چاپ کتب درسی 18 هزار تن کاغذ نیاز است

فرایند چاپ شامل سه بخش «پیش از چاپ»، «چاپ» و «پس از چاپ(صحافی) است. بخش اول یک سالن بزرگ و شامل چند دستگاه برای ظهور دستی، پرینت و آماده‌سازی لوح‌ است.

داود شایسته مدیر فنی و عضو هیأت‌مدیره افست، گفت: در بخش پیش از چاپ، باید کتاب درسی که در قالب سی‌دی در اختیار ما قرار می‌گیرد، آماده‌سازی برای چاپ شود و مراحل فنی که نیاز است تا دستگاه‌ها بتوانند مطالب و تصاویر را چاپ کنند، طی شود.

بخش دوم، «چاپ» کتب درسی است که در سالن وسیعی با چندین دستگاه بزرگ چاپ کتب درسی انجام می‌شود؛ شرکت افست دارای 570 پرسنل است که حدود 100 نفر در بخش دوم، یعنی چاپ حضور دارند.

شایسته با بیان اینکه کاغذ خوب برای تهیه کتاب بسیار مؤثر است، گفت: گردوخاک روی کاغذ، زدگی یا صاف نبودن صفحه کاغذ، دستگاه چاپ را دچار آسیب می‌کند.

وی با بیان اینکه کاغذهای ایران از نظر کیفیت درحال بهتر شدن است، اضافه کرد: برای چاپ کتب درسی 18 هزار تن کاغذ نیاز است که 7 هزار تُن آن از تولیدات داخلی است. به عبارتی 40 درصد کاغذهای فراهم‌شده برای چاپ کتب درسی از تولیدات داخل کشور است.

کتاب‌های درسی دیگر ورق ورق نمی‌شود

در چند سال اخیر نسبت به چسب استفاده شده در کتاب‌ها گلایه وجود داشت و خانواده‌ها به سیمی کردن کتاب درسی فرزندانشان روی آوردند.

این موضوع را با آقای شایسته در میان گذاشتیم؛ مردی که از سال 1341 در این شرکت فعالیت می‌کند.

وی گفت: کتاب سیمی به درد دانش‌آموزان نمی‌خورد، ولی ما سعی می‌کنیم از چسب مناسب استفاده کنیم و مواردی هم که وجود داشت، موردی بود.

آقای شایسته چند کتاب را به‌عنوان نمونه به‌دست خبرنگاران داد و از آنها خواست که کتاب را کشیده تا ورق ورق شود و نکته جالب اینکه این کتاب‌ها به هیچ عنوان ورق ورق نشد.

ضایعات کاغذ درسی «مقوا» می‌شود

مدیر فنی شرکت افست با بیان اینکه در روند چاپ کتب درسی نظارت کامل صورت می‌گیرد، اظهار داشت: در هر مرحله از چاپ کتب درسی، کیفیت کار سنجیده می‌شود.

شایسته در خصوص ضایعات کاغذ در چاپخانه کتب درسی بیان داشت: از ضایعات کاغذ برای شانه(جعبه) تخم‌مرغ و مقواسازی استفاده می‌شود.

زمانی که برای چاپ هر کتاب درسی صرف می‌شود

فاطمه فولادی کارمند سفارش، کنترل و کیفیت نیز از ابتدای ورود خبرنگاران به شرکت افست همراه آنها بود؛ وی در خصوص زمان چاپ کتب درسی گفت: زمان چاپ هر کتاب درسی متفاوت است؛ به عنوان مثال چاپ یک کتاب با تیراژ یک میلیونی، یک تا دو هفته زمان می‌برد.

وی با بیان اینکه شرکت افست در طول سال درگیر چاپ کتاب‌های درسی است، افزود: ما تنها کتاب‌ها را چاپ نمی‌کنیم، بلکه اگر در جایی احساس کنیم، طراحی یا متن آن دچار اشکالاتی است به سازمان پژوهش آموزش و پرورش اطلاع می‌دهیم و با آنها همفکری داریم.

به گزارش فارس، بازدید خبرنگاران از شرکت افست هنگام ظهر به پایان رسید؛ خبرنگاران یک روز کاری را از دستنوشته‌های مولفان تا چاپخانه کتب درسی گذرانده بودند تا تلاشی که برای تهیه هر کتاب درسی می‌شود را از نزدیک مشاهده کرده و به دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان منعکس کنند.

آری ساعت‌های طولانی از وقت، دانش و انرژی صرف می‌شود تا کتب درسی تولید شود و اول مهر در کیف دانش‌آموزان جای گیرد.

این کتاب درسی منبع دانشی است که قرار است در طول یک سال تحصیلی به دانش‌آموزان آموخته شود و آنها را برای ساخت آینده ایران اسلامی عزیز آماده کند.

البته بحث درباره محتوای کتب درسی، موضوع گسترده‌ای است که در گزارشی دیگر به بررسی آن خواهیم پرداخت. ( فارس)