امیدی تازه در درمان ناباروری

اما بر خلاف آنچه این افراد تصور می‌کنند همه آنها ملزم به مراجعه به مرکز درمانی تخصصی درمان ناباروری نیستند، بلکه در بسیاری از موارد می‌توان با تشخیص بموقع و استفاده از راهکارهای درمانی موجود و بدون نیاز به مراجعه به مراکز درمانی تخصصی این مشکل را برطرف کرد. بسیاری از محققان و دانشمندان در تلاش هستند تا با ابداع روش‌های جدید درمانی بتوانند به آن گروه از زوج‌های نابارور که به روش‌های درمانی تخصصی‌تر نیاز دارند کمک کنند.

یکی از موضوعاتی که در حوزه ناباروری مطرح می‌شود دستیابی به اطلاعاتی درباره درصد ناباروری در کشور است. از آنجا که در کشور ما در این زمینه پروژه آماری دقیقی تعریف نشده است، آمار دقیقی از شیوع ناباروری در کشور وجود ندارد و برای به‌دست آوردن اطلاعاتی در این زمینه فقط می‌توان به آمارهای جهانی و آمارهای استخراج شده از بیمارستان‌ها و مراکز درمان ناباروری بسنده کرد.

دکتر ابوطالب صارمی، جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: براساس آماری که از سوی سازمان جهانی بهداشت ارائه شده است حدود 10 تا 20 درصد افراد با مشکل ناباروری مواجه هستند. اگر بخواهیم آمار دقیقی از ناباروری ارائه کنیم می‌توانیم بگوییم به طور متوسط حدود 10 درصد زوج‌هایی که در سنین باروری هستند با مشکل نازایی مواجه می‌شوند.

وقتی می‌گوییم 20 درصد افراد مشکل ناباروری دارند منظور این نیست که 20 درصد کل افراد دنیا این مشکل را دارند بلکه منظور 20 درصد افرادی است که در سن 16 تا 40 سالگی قرار دارند و ازدواج کرده‌اند. به عبارتی اگر ما جمعیت ایران را 70 میلیون نفر در نظر بگیریم، حدود 20 میلیون نفر از این جمعیت در این گروه قرار می‌گیرند که در این محدوده سنی قرار دارند و در سن باروری هستند. افرادی که ازدواج نکرده‌اند در این آمار قرار ندارند.

بر این اساس می‌توان گفت حدود 3 میلیون ایرانی مشکل ناباروری دارند. این آماری است که برای ایران در نظر گرفته می‌شود. این افراد برای داشتن فرزند به کمک درمانی نیاز دارند. معمولا 90 درصد این افراد براساس شواهد موجود توسط پزشکانی که دوره‌های کوتاه‌مدت را در زمینه درمان ناباروری گذرانده‌اند قابل درمان هستند. درمان این 3 میلیون نفر برای تعداد محدودی مراکز نازایی در مدتی مشخص تقریبا غیرممکن است. چنانچه بارها در انجمن‌ها و مراکز پزشکی اعلام کرده‌ام اگر برنامه‌های آموزشی مناسبی در زمینه درمان ناباروری برگزار شود بسیار ارزشمند است.

سیاست‌های جدید لازم است

تصور عموم افراد این است که درمان ناباروری مستلزم مراجعه به مراکز درمانی تخصصی است. اما دکتر صارمی‌ در این باره این طور توضیح می‌دهد: فقط 10 درصد از این 3 میلیون نفر به روش‌های نوین کمک باروری نیاز دارند. یعنی حدود 300 هزار نفر به این روش‌های نوین نیاز دارند و دیگر افراد می‌توانند با استفاده از روش‌های معمول درمان شوند. در حقیقت یک کار فرهنگی و آموزشی می‌تواند 2 میلیون و 700 هزار ایرانی را به آرزوی داشتن فرزند برساند.

در این زمینه نه تنها پزشکان متخصص بلکه حتی پزشکان عمومی ‌می‌توانند همکاری داشته باشند و این توانایی بالقوه در کشور ما وجود دارد و با یک دوره کوتاه‌مدت می‌توان آن را به فعل درآورد. با توجه به این که هم‌اکنون حدود 50 مرکز درمان نازایی در کشور وجود دارد. یکی از آرزوهای من در شروع بنیانگذاری IVF در ایران همین بود. سال 1366 اعلام کردم ایران حداقل به 50 مرکز درمان نازایی برای ریشه‌کن کردن معضل ناباروری نیاز دارد.

خوشبختانه اکنون این 50 مرکز در کشور ما وجود دارد. اگر فرض کنیم این 50 مرکز بتواند هزار بیمار را درمان کند حدودا 50 هزار بیمار در سال درمان می‌شود به عبارت دیگر 6 سال دوره انتظار لازم است تا بتوان همه این افراد را درمان کرد. تا آن زمان عده ای از افراد قدرت ناباروری خود را از دست می‌دهند و عده جدیدی به این جمعیت افزوده می‌شود.

بنابراین سیاستی لازم است تا بتوان با کمک به این مراکز تعداد بیمارانی را که قابل درمان هستند افزایش داد. در غیر این صورت هر سال نه تنها تعداد این افراد کاهش پیدا نمی‌کند، بلکه افزایش هم خواهد یافت. پس می‌توان گفت از میان 3 میلیون نفری که با معضل ناباروری مواجه هستند فقط 10 درصد افراد ملزم به مراجعه به مراکز درمانی هستند که با در نظر گرفتن تعداد مراکز درمان ناباروری در کشور امکان مقابله با این مشکل وجود نخواهد داشت مگر این که سیاست دیگری را به کار گیریم.

عوامل موثر در ناباروری

دکتر صارمی ‌در پاسخ به این پرسش که چه عواملی می‌تواند در ناباروری تاثیرگذار باشد، می‌گوید: عوامل مختلفی از جمله فاکتورهای مردانه و فاکتورهای زنانه که شامل رحم، تخمدان، لوله‌های رحمی‌ و بعضی علل ناشناخته است می‌تواند در ابتلا به ناباروری نقش داشته باشد.

در 90 درصد موارد این مشکلات از طریق روش‌های درمانی در مراکز درمانی قابل درمان است. 10 درصد از این افراد باید برای درمان به مراکز تخصصی درمان ناباروی مراجعه کنند.

در 40 درصد موارد مردان و در 40 درصد موارد زنان در ناباروری نقش دارند و این در حالی است که در 20 درصد موارد زن و شوهر به‌طور مشترک در ناباروری تاثیرگذار هستند. اما آماری که در یک مرکز درمانی داخل کشور در یک دوره زمانی 10 ساله به‌دست آمده است نشان می‌دهد متاسفانه در سال‌های اخیر مردان نقش بیشتری در ناباروری داشته‌اند. بر این اساس مقاله‌ای نیز منتشر شده است که نشان می‌دهد در کشور ما نقش فاکتورهای مردانه در ناباروری به 70 درصد رسیده است.

به گفته صارمی، به‌طور کلی عوامل مختلفی می‌تواند در ایجاد این وضع در کشور تاثیرگذار باشد اما استعمال دخانیات، آلودگی هوا، آلودگی صوتی، استرس و فشارهای روحی و روانی، نداشتن برنامه غذایی مناسب و همچنین خستگی جسمانی به علت کار زیاد از جمله مهم‌ترین این عوامل است.

بنابراین می‌توان نتیجه‌گیری کرد در ایران آمارهای بین‌المللی قابل استناد نیست. در 20 سال گذشته مشکلات و عوارض مربوط به تخمدان که به اصطلاح به آن تنبلی تخمدان گفته می‌شود از شایع‌ترین علل ناباروری در مقایسه با دیگر کشورها بوده است. گرچه نمی‌توان در این زمینه آمار دقیقی ارائه کرد.

از دیگر علل ناباروری در کشور می‌توان به آندومتریوز اشاره کرد. حدود 30 تا 35 سال پیش هر 2 تا 3 ماه در یک بیمار ابتلا به آندومتریوز گزارش می‌شد اما اکنون هر روز بیش از 3 تا 4 بیمار مبتلا به آندومتریوز به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند. این بیماری عبارت است از کاشته شدن نابجای بافت پوشاننده داخل رحم به نام آندومتر در خارج از رحم.

در نوع دیگری از این بیماری بافت آندومتر به داخل عضله رحم نفوذ می‌کند که به آن آدنومیوز گفته می‌شود. علت ایجاد یا افزایش این بیماری به یک کار تحقیقاتی وسیع نیاز دارد. یکی دیگر از علل ناباروری، بیماری‌ها یا اختلالات فیزیولوژیک رحم است.

رحم عضوی است که مسئولیت حفظ، نگهداری و رشد جنین را به عهده دارد. وجود موادپادزهری و کاهش توانایی دهانه رحم در حفظ و نگهداری از جنین از علل ناباروری است. وجود هر گونه اختلالاتی در رحم از جمله مشکلات مادرزادی از نبود رحم تا رحم دوشاخ و وجود دو رحم از دیگر مشکلاتی است که به ناباروری منجر می‌شود.

در مواردی که رحم فرد به هر علتی دچار مشکل شده، یا این که رحم وجود نداشته باشد، می‌توان از رحم جایگزین استفاده کرد.

بتازگی در کشور سوئد پس از 8 سال تحقیقات مستمر پیوند رحم با موفقیت انجام شده است. این موفقیت به منزله دستیابی به روش جدیدی برای درمان این گروه از افراد است. نتیجه موفقیت‌آمیز پیوند رحم، تولد فرزندی سالم است که در کنگره اخیر پاریس گزارش مفصلی در این زمینه ارائه شد.

درمان ناهنجاری‌های مادرزادی

ابداع روش‌های نوین درمان نازایی یکی از موضوعات مورد توجه در سطح دنیاست و همه ساله در کنگره جهانی اختلاف نظر درباره بیماری‌های زنان، زایمان و نازایی آخرین دستاوردها در این حوزه معرفی می‌شود. در بیستمین کنگره جهانی اختلاف نظر درباره بیماری‌های زنان، زایمان و نازایی که آذرماه امسال در پاریس برگزار شد، روش جدیدی با عنوان جراحی کورنوپلاستی ارائه شد که می‌تواند راهکاری برای درمان ناباروری ناشی از وجود رحم دوشاخ باشد.

دکتر صارمی‌ درباره روش درمانی جدیدی که برای درمان ناهنجاری‌های مادرزادی رحمی ‌ابداع کرده این طور توضیح می‌دهد: این ناهنجاری مادرزادی یا به عبارتی وجود رحم دوشاخ منجر به نازایی، بارداری خارج از رحمی، زایمان زودرس و آندومتریوز می‌شود.

روش رایج و متداول برای درمان رحم دوشاخ قطع کامل شاخه دوم است. اما در این روش جدید شاخه فرعی رحم به شاخه اصلی متصل شده و در نتیجه رحم بزرگ‌تری بازسازی می‌شود. اگر حفره رحمی ‌به روش مطلوبی بازسازی شود می‌توان به حفظ قابلیت بارداری و کاهش عوارض بارداری امیدوار بود.

تشکیل جنین در شاخه فرعی رحم می‌تواند عوارضی مانند بارداری خارج از رحمی‌ به همراه داشته باشد و در مواردی می‌تواند برای مادر باردار خطر مرگ داشته باشد. چنانچه جنین در حفره شاخه اصلی تشکیل شود بارداری با خطراتی مانند سقط، زایمان زودرس یا اختلالات رشد داخل رحمی‌ همراه است. به این ترتیب این روش درمانی جدید که با هدف حفظ قابلیت باروری و کاهش عوارض بارداری انجام می‌شود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

فرانک فراهانی‌جم / گروه دانش