بیابان زدایی با رونق اشتغال

البته این طرح که یک مدل توسعه روستایی برای جلوگیری از بیابان‌زایی و تخریب سرزمین است، فقط از طریق کاشت نهال و درخت به بیابان‌زدایی کمک نمی‌کند، بلکه به گفته معاون آبخیزداری امور مراتع و بیابان کشور علاوه بر کشت نهال و بوته در مناطق بیابانی، به دنبال توسعه همه‌جانبه جوامع روستایی از طریق مشارکت روستاییان است تا از این طریق، مانع بهره‌برداری آنان از منابع طبیعی کشور و فقر این منابع و در نتیجه بیابان‌زایی شود.

معاون آبخیزداری امور مراتع و بیابان کشور با اشاره به این‌که این طرح گرچه در همه مناطق قابل اجراست، اما معمولا در مناطق بیابانی و خشک و نیمه‌خشک که پوشش گیاهی آنها فقیر شده است، اجرا می‌شود، به جام‌جم می‌گوید: این طرح برای اولین بار در سال 83 و به صورت آزمایشی در سطح 225 هزار هکتار از اراضی بیابانی و خشک دشت حسین‌آباد در سربیشه خراسان جنوبی شامل 40 روستا به اجرا درآمد و به دلیل موفقیت‌آمیز بودن اکنون به 22 سایت دیگر در 16 استان کشور از جمله اطراف دریاچه ارومیه در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی تعمیم یافته است.پرویز گرشاسبی با بیان این‌که این طرح با مشارکت جوامع محلی، دولت و دفتر عمران سازمان ملل متحد اجرا می‌شود، می‌افزاید: بودجه آن نیز از طریق این سه بخش تامین می‌شود، به طوری که در سال اول اجرای پروژه، سهم دفتر عمران سازمان ملل 60 درصد و سهم داخلی 40 درصد بود، در حالی که اکنون سهم بخش خارجی به 20 درصد کاهش و سهم منابع داخلی به 80 درصد افزایش یافته است.

وی با بیان این‌که طرح ترسیب‌کربن یکی از روش‌های علمی و توسعه یافته بیابان‌زدایی است، تصریح می‌کند: یکی از عوامل مهم بیابان‌زایی، استفاده بیش از حد از مراتع و منابع طبیعی از طریق چرای بی‌رویه دام و قطع بوته‌ها و درختان جنگلی برای انواع مصارف همچون تامین سوخت و... است و این طرح درصدد است با توسعه روستاها و ایجاد انواع فرصت‌های شغلی و معیشت‌های جایگزین برای جوامع محلی مانع از دست یازیدن به این منابع شود.

گرشاسبی با اشاره به این‌که کاشت بوته و نهال و جنگل‌کاری، کشت گیاهان دارویی و ایجاد فرصت‌های شغلی همچون پرورش مرغ و طیور و دام، آموزش خیاطی، گلدوزی و عروسک‌سازی به روستاییان و جایگزینی حمام‌های خورشیدی با حمام‌های سنتی و تامین سوخت مردم به منظور جلوگیری از کاهش قطع درختان از جمله‌ بندهای این طرح است، یادآور می‌شود: این طرح گرچه طرح موفقی است، اما قرار نیست ما آن را در تمام کشور به اجرا درآوریم، بلکه در هر استان منطقه‌ای شامل 10 الی 20 روستا به عنوان پایلوت انتخاب شده و در آن منطقه آن را اجرا و به اصطلاح مدل‌سازی می‌کنیم تا روستاییان دیگر مناطق کشور به اجرای آن در روستاهای خود تشویق و ترغیب شوند.

دستاوردهای پروژه در خراسان جنوبی

کارشناس مسئول پروژه ترسیب‌کربن نیز با اشاره به این‌که هدف پروژه ترسیب‌کربن بیابان‌زدایی از طریق توسعه همه‌جانبه یک منطقه است، به جام‌جم می‌گوید: طبق روال معمول اگر در منطقه‌ای تخریب منابع طبیعی صورت گیرد، فقط آن منطقه احیا می‌شود، در حالی که تحقیقات نشان داده که مناطق احیا شده دوباره تخریب می‌شود، زیرا عوامل اصلی این تخریب که شامل کمبود آگاهی جوامع محلی، وابستگی بیش از حد این جوامع به منابع طبیعی و... می‌شود، همچنان پابرجاست، بنابراین طرحی به نام ترسیب‌کربن تدوین و پیشنهاد شد که علاوه بر احیای مناطق تخریب شده، ارتقای شاخص‌های توسعه انسانی شامل آموزش، بهداشت و درآمد جوامع محلی را نیز مدنظر قرار می‌دهد تا به این ترتیب عوامل اصلی تخریب‌ها از میان برداشته شود.

به گفته محسن عبدالحسینی، این طرح به کمک پنج سرمایه انسانی (آموزش انواع مهارت‌ها)، اجتماعی (شناسایی مشکلات و رفع آنها از طریق اجماع نظر جوامع محلی)، مالی (تامین اعتبارات از طریق خود مردم، خیرین و دفتر عمران سازمان ملل به منظور اعطای وام به روستاییان برای کارآفرینی و اشتغالزایی، زیست محیطی (احیای منابع طبیعی تخریب شده) و فیزیکی (ایجاد زیرساخت‌هایی مثل راه‌های دسترسی مناسب، مخابراتی و...) به توسعه همه‌جانبه روستایی منجر می‌شود که البته تامین این سرمایه‌ها با همکاری سایر سازمان‌ها انجام می‌شود.وی با بیان این‌که این طرح با وجود این پنج سرمایه، کامل‌ترین طرح توسعه روستایی و بیابان‌زدایی است که به یکی از موفق‌ترین پروژه‌ها در این زمینه در سطح جهان نیز معرفی شده است، خاطرنشان می‌کند: اجرای این طرح گرچه زمانبر است، اما اگر در سراسر کشور به اجرا درآید، می‌تواند تا حدود زیادی جلوی کانون‌های گردوغبار داخلی را بگیرد.

عبدالحسینی به منطقه سربیشه خراسان جنوبی به عنوان سایت اصلی اجرای این طرح اشاره می‌کند و می‌گوید: اجرای این طرح که از ده سال پیش در آن منطقه آغاز شد و امسال به پایان می‌رسد، دستاوردهای زیادی در آن منطقه که دارای 7000 نفر جمعیت است، داشته که از آن جمله می‌توان به احیای 20 هزار هکتار از مراتع تخریب شده با مشارکت مردم اشاره کرد که علاوه بر این‌که 20 هزار نفر روز اشتغالزایی داشته، تا حد زیادی توانسته کانون بحرانی فرسایش بادی را در این منطقه کنترل کند.

به گفته وی، اجرای 269 دوره آموزشی برای جوامع محلی، ایجاد 419 فرصت شغلی از طریق تولید و فروش انواع محصولات همچون فرش، صنایع دستی و عروسک، ایجاد کارگاه تولید کشک و زرشک، انواع مشاغل متفرقه همچون مرغ و بوقلمون، خیاطی و تولید عرقیات گیاهی از دیگر دستاوردهای اجرای این پروژه در خراسان جنوبی بوده است.

این کارشناس مسئول با اشاره به این‌که با اجرای این پروژه شاخص توسعه انسانی شامل سه فاکتور آموزش، بهداشت و درآمد در این منطقه سالانه 2.5 درصد رشد داشته است، یادآور می‌شود: همچنین طبق تحقیقات دانشگاه بیرجند از زمان اجرای پروژه تاکنون میزان قطع بوته‌ها و گیاهان برای تولید هیزم در منطقه اجرای پروژه، 81 درصد کاهش یافته است.

عبدالحسینی ایجاد 550 تنور گازی، دو نانوایی عمومی، دو جایگاه توزیع سیلندر، اجرای 53 هزار مترمربع عملیات آبخیزداری و نصب 70 آبگرمکن خورشیدی را نیز برخی از اقدامات مجریان اجرای پروژه ترسیب‌کربن در منطقه سربیشه خراسان اعلام می‌کند و می‌گوید این اقدامات با همکاری بیش از 32 نهاد دولتی و غیردولتی انجام شده است.

فاطمه مراد زاده / گروه ایران