رتبه‌بندی استان‌ها از نظر امنیت غذایی

براساس تعریف سازمان ملل متحد، دسترسی فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی افراد در تمام اوقات به غذای کافی، ایمن و مغذی به‌منظور یک زندگی سالم و فعال، امنیت غذایی گفته می‌شود که طبق مطالعات این سازمان جهانی در سال 2008 ایران در رده مناطق پرخطر از نظر امنیت غذایی قرار گرفته است؛ موضوعی که نتایج مطالعات وزارت بهداشت و درمان کشور نیز آن را ثابت می‌کند.

به گفته مدیر گروه تحقیقاتی مولفه‌های اجتماعی سلامت مرکز ملی سلامت براساس این مطالعه که در سال 91 انجام شده، استان‌های هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد و سیستان و بلوچستان در طیف «بسیار ناامن غذایی» و استان‌های خوزستان، کرمان، ایلام و بوشهر در طیف «ناامن غذایی» جای گرفته است. بهزاد دماری با بیان این‌که قم، اصفهان، سمنان، تهران و یزد جزو استان‌هایی است که از نظر امنیت غذایی، بهترین وضع را دارد، در گفت‌وگو با ایرنا می‌افزاید: این رده‌بندی براساس سه عامل دسترسی به غذای کافی، توان اقتصادی در تامین غذا و تامین سلامت غذا به دست آمده است.این پژوهشگر پزشکی ـ اجتماعی در تشریح هر کدام از این شاخص‌ها به جام‌جم می‌گوید: در هر کدام از این سه گروه، معیارهای مختلفی مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفته و در نتیجه مطالعات تاثیرگذار بوده است، به‌طور مثال در عامل اول یعنی دسترسی به غذای کافی، مواردی همچون میزان تولید محصولات غذایی کشاورزی از غلات، گوشت، شیر و تخم‌مرغ گرفته تا پنبه و کلزا، همچنین میزان بارش نزولات آسمانی، منابع آب زیرزمینی، سطح اراضی زیر کشت آن استان نسبت به مساحت کل استان و تراکم نسبی جمعیت مورد ارزیابی قرار گرفته و در رده‌بندی استان در فهرست وضعیت امنیت غذایی دخیل بوده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران مواردی همچون ضریب محرومیت هر استان، قیمت مواد غذایی همچون انواع مواد پروتئینی و لبنی، میزان حمایت از خانوارهای نیازمند و بی‌بضاعت در شهرها و روستاها، نرخ باسوادی، میزان مشارکت در امور اجتماعی و اقتصادی و هزینه سالانه خوراک و استعمال دخانیات خانوارها در هر استان را نیز در سنجش عامل دوم یعنی توان اقتصادی دخیل دانسته و می‌افزاید: به‌طور مثال یک فرد سیگاری در یک خانواده بی‌بضاعت و زیر خط فقر معمولا حدود 10 تا 25 درصد هزینه آن خانوار را صرف استعمال دخانیات خود می‌کند که می‌توان دریافت همین یک مورد به تنهایی چه نقشی در کاهش توان اقتصادی خانوار برای تامین مواد غذایی مورد نیاز دارد.

دماری مواردی همچون دسترسی به آب آشامیدنی سالم روستایی و شهری، متوسط هزینه‌های بهداشتی یک خانوار، میزان مرگ کودکان زیر پنج سال، درصد دانش آموزان دارای اضافه وزن و درصد تولد نوزادان با وزن کمتر از 2.5 کیلوگرم را نیز از معیارهایی دانست که در سومین عامل یعنی تامین سلامت غذا دخالت داشته‌اند.

هنوز تغذیه سالم را نمی‌شناسیم

به گفته وی علاوه بر هفت استانی که در رده‌های ناامن و بسیار ناامن غذایی و پنج استانی که در بهترین وضع امنیت غذایی جای گرفته است؛ استان‌های آذربایجان شرقی، مازندران و قزوین در گروه امن، استان‌های زنجان، آذربایجان غربی، خراسان شمالی، خراسان رضوی، گیلان، گلستان و همدان در گروه نسبتا امن و استان‌های خراسان جنوبی، فارس، کردستان، لرستان، اردبیل، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری و اردبیل در گروه نسبتا ناامن غذایی قرار دارد.

دماری ناآگاهی مردم را نیز در بحث استفاده از غذای سالم بسیار موثر دانسته و یادآور می‌شود: طبق تحقیقاتی که سال 90 درباره آگاهی، نگرش و عملکرد خانواده‌های شهری و روستایی درخصوص تغذیه در کشور انجام شد، نتایج نگران‌کننده‌ای به دست آمد که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد: فقط 42 درصد از مردم کشورمان میوه‌ها را به‌عنوان گروه اصلی غذایی می‌شناسند و 26 درصد از خانوارها به صورت روزانه از میوه و سبزیجات تازه، شیر و لبنیات استفاده می‌کنند و همچنین فقط 19 درصد از افراد از نقش میوه‌ها و سبزی‌ها در دریافت فیبر غذایی آگاهی دارند. 40درصد سویا را به‌عنوان یک منبع تامین پروتئین می‌دانند. 34 درصد نیز روغن حیوانی را به‌عنوان مضرترین روغن خوراکی برای بدن می‌شناسند. آگاهی خانواده‌ها در مورد منبع تامین روی که برای رشد بسیار لازم است، بسیار اندک و حدود 20 درصد است. 42 درصد از مردم درخصوص استفاده از نمک یددار به عنوان عامل جلوگیری از گواتر آگاهی دارند. 18 درصد از خانوارها از تاثیر نوشابه‌های گازدار در بی‌اشتهایی و از بین رفتن مینای دندان خبر دارند. 45 درصد از خانم‌های باردار از قرص آهن هیچ‌گاه استفاده نکرده یا به طور نامرتب استفاده می‌کنند. فقط 29 درصد از خانوارها از مضر بودن لبنیات پرچرب مطلع هستند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این‌که این مطالعه با نمونه‌گیری از 14 هزار نفر در تمام استان‌های کشور انجام شده و به همین دلیل بسیار دقیق و علمی به‌شمار می‌رود، یادآور می‌شود: این آمار نشان‌دهنده ناآگاهی بالای مردم در بحث تغذیه است که بخش عمده این ناآگاهی به نبود تربیت و آموزش رفتارهای تغذیه‌ای در کودکی و سبک غذایی نادرست برمی‌گردد.

وی سهم سبک و فرهنگ غذایی را در تامین امنیت و سلامت غذایی 20 درصد عنوان کرده و می‌گوید: تمام اقوام و مردم کشور تقریبا به همین میزان از سبک و فرهنگ غذایی خاصی برخوردارند که در تشخیص امنیت غذایی آنها به یک میزان تاثیرگذار است.

به تاکید دماری از آنجا که غذا یک موضوع کاملا چند وجهی است که عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، بین‌المللی، محیط‌زیست و حتی فناوری روی آن تاثیرگذار است، بنابراین اگر بخواهیم امنیت غذایی مردم کشور را بهبود بخشیم، باید تلاشی همه جانبه، جمعی و ملی داشته باشیم، چراکه با تلاش یک دستگاه مشکلی در این زمینه حل نمی‌شود و در واقع «سند ملی تغذیه و امنیت غذایی کشور»؛ این تفکر و اقدام جمعی را حدود دو سال پیش مدون کرده و اکنون مشخص است که هر یک از سازمانها نظیر وزارت بهداشت، جهادکشاورزی، صنعت، معدن، تجارت، صدا و سیما، اتاق بازرگانی، وزارت رفاه کار و تعاون و شورای عالی استان‌ها چه وظیفه‌ای در این راستا بر عهده دارند و قرار بود این وظایف به صورت تفاهم‌نامه بین دستگاه‌های مربوط امضا و پایش شروع شود و هر سازمان در راستای وظیفه‌ای که بر عهده دارد هر سه ماه یکبار گزارشی را به شورای عالی امنیت غذایی ارائه دهد تا وضع امنیت غذایی کشور طی پنج سال آینده بهبود یابد.

وی با بیان این‌که این طرح و سند که در انتهای سال 91 تدوین شد، گرچه از طریق وزارت وقت بهداشت به دانشگاه‌ها ابلاغ شد، اما هنوز در دستور کار شورای عالی امنیت غذایی قرار نگرفته و اجرایی نشده است، یادآور می‌شود: با این حال شناسایی اقشار آسیب‌پذیر در کشور و اقدامات وزارت رفاه درباره توزیع سبد کالا و غذا در میان این اقشار طی یکی دو سال اخیر اقدام مفیدی است که می‌تواند در بهبود و ارتقای امنیت غذایی استان‌های ناامن طی سال‌های آینده موثر باشد. ضمن این‌که آمار اعلام شده نیز مربوط به چند سال پیش است و قطعا با اقداماتی که تاکنون در سطح استان‌ها انجام شده، تغییرات مثبت و رو به رشدی صورت گرفته که در آمارهای بعدی شاهد آن خواهیم بود.

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این سوال که آیا افرادی که توان اقتصادی بسیار بالایی دارند، در بحث امنیت غذایی از وضع خوبی برخوردار هستند، می‌گوید: گرچه این دو عامل ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارد و افراد مرفه قطعا سعی می‌کنند از مواد سالم‌تر و مفیدتری تغذیه کنند، اما این ارتباط صددرصد نیست و آنها نیز در برخی موارد سبک و روش غذایی ناسالمی دارند که به ناآگاهی در زمینه بحث تغذیه سالم برمی‌گردد.

تلاش ایلامی‌ها برای بهبود شرایط ناامن غذایی

ایلام از مناطقی است که در گروه استان‌های ناامن غذایی قرار گرفته و مسئولان این استان در جهت بهبود امنیت غذایی شهروندان آن دست به اقداماتی زده‌اند.

کارشناس مسئول تغذیه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایلام با اشاره به این‌که عوامل متعدد و زیادی در قرار گرفتن ایلام در این سطح از امنیت غذایی دخیل بوده است و مشخصا نمی‌توان به مورد خاصی اشاره کرد، به جام‌جم می‌گوید: این معاونت وظایفی همچون اطلاع رسانی و فرهنگسازی درخصوص بهبود فرهنگ تغذیه سالم را برعهده دارد که در سال‌های اخیر و به طرق مختلف همچون استفاده از رسانه صدا و سیمای استان و مدارس در حال انجام آن است.

داوود علیمردانی با بیان این‌که سایر ادارات استان هم براساس وظایف مشخص شده، در حال انجام اقداماتی در این زمینه هستند؛ می‌افزاید: با این حال فعلا نمی‌توان درخصوص تغییر یا بهبود شرایط استان اظهار نظری کرد و آماری ارائه داد، زیرا طبق زمان‌بندی، قرار است نتیجه این اقدامات و میزان ثمربخشی آنها طی یک بازه ده ساله مشخص شود.

غفاری معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کهگیلویه و بویراحمد نیز که استانش در گروه بسیار ناامن غذایی جای گرفته است نیز به چاره‌اندیشی در سطح استان برای رفع این محرومیت و سوءتغذیه اشاره می‌کند و می‌گوید: به همین منظور، جلساتی با حضور مدیران سازمان‌ها مختلف استان برگزار و قرار شد کمیته‌هایی مشترک با حضور این سازمان‌ها در زمینه تولید، توزیع مناسب و سلامت مواد غذایی تشکیل و طرح‌هایی برای مقابله با این سوءتغذیه و ناامنی غذایی تدوین و اجرایی شود.

به گفته وی همزمان از سال گذشته یک برنامه از سوی وزارت بهداشت در این استان اجرا شد که قرار است به رفع کمبود ویتامین D در برنامه غذایی مردم از طریق افزودن آن به آرد و نان کمک کند.

خوزستان نیز یکی دیگر از استان‌هایی است که بسیاری از کودکان و زنان باردار آن بویژه در مناطق محروم و روستاها دچار سوءتغذیه هستند. این استان در حالی در رده استان‌های ناامن غذایی قرار گرفته که یکی از قطب‌های بزرگ تولیدات کشاورزی، بویژه تولید گندم و صادرکننده این محصولات به دیگر استان‌های کشور است. با این حال به گفته صاحبدل، کارشناس مسئول واحد بهبود و تغذیه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اهواز، ضعف اقتصادی و قدرت خرید پایین بسیاری از مردم خوزستان موجب شده شرایط خوب تولیدات کشاورزی به حال این مردم مفید واقع نشود.