ماجرای فرودگاه جده و گزینه‌های پیش‌روی ایران

با این‌که به‌نظر می‌رسد آنچه در جریان حادثه فرودگاه جده رخ داده، ناشی از رفتار فردی ـ نه سیستمی ـ و در عین حال غیرانسانی دو مامور سعودی بوده، اما عدم عذرخواهی رسمی ریاض از ایران به‌دلیل این رفتار غیرقابل توجیه، در کنار مواضع ضدایرانی این کشور در حوزه‌های مختلف، بخشی از جامعه ایرانی را به این نتیجه رسانده که آل‌سعود به‌طور عمدی، تلاش دارد فراتر از مخاصمه با نظام سیاسی، به مردم ایران اهانت کرده و برخی گسل‌های تاریخی را فعال کند. همان شکاف‌های عمیقی که سال‌هاست روابط ایران و عربستان را تحت‌تاثیر قرار داده است.

با وجود این‌که تهران بویژه در یک سال و نیم اخیر، بارها تاکید کرده خواستار رفع سوءتفاهم‌های موجود با عربستان سعودی است و واگرایی دو کشور را ناشی از القائات ایران‌ هراسانه بازیگران فرامنطقه‌ای ارزیابی کرده و آن را به نفع جهان اسلام نمی‌داند، اما رهبران سعودی چه آن زمان که ایران را به افعی تشبیه می‌کردند و فتوا به «بریدن سر افعی» می‌دادند و چه حالا که در یمن به‌دنبال اثبات ادعاهای ضدایرانی خود هستند، همواره در مسیر مخالفت با ایران گام برداشته و حاضر به پذیرش اشتباه‌های خود در مسائلی چون «مخالفت با برنامه هسته‌ای ایران»، «رادیکالیزه کردن فضای منطقه»، «دفاع از تفرقه‌افکنی میان شیعه و سنی»، «همراهی با تل‌آویو برای مقابله با ایران»، «وارد آوردن فشار نفتی بر تهران» و «حمایت از دیکتاتوری‌های عربی در خاورمیانه» نبوده‌اند.

ادامه این سیاست‌ها، نه‌فقط روابط دیپلماتیک میان تهران و ریاض را متاثر از خود کرده، بلکه حالا با بروز رفتار غیرانسانی ماموران آل‌سعود در جده، این جامعه ایرانی است که نسبت به رفتارهای تحریک‌آمیز آل‌سعود موضعگیری کرده و تحلیل محتوای پیام‌های کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی و بررسی شعارهای سرداده شده در راهپیمایی روز جمعه مردم پس از خطبه‌های نمازجمعه این هفته، برخی استان‌ها یا تجمع دیروز در مقابل سفارت عربستان در تهران یا حاشیه‌های برخی مسابقات ورزشی، نشان می‌دهد آنچه رهبر انقلاب از آن به «بی‌تجربگی» آل‌سعود تعبیر کردند، ابعادی فراتر از کشمکش‌های دیپلماتیک پیدا کرده است.

در برابر ایجاد این فضای بی‌اعتمادی، دستگاه دیپلماسی کشورمان گزینه‌های متعددی پیش‌روی خود می‌بیند.

تاکید برخی معترضان نسبت به رفتار ماموران سعودی با زائران ایرانی بر قطع روابط دیپلماتیک میان دو کشور، یکی از این گزینه‌هاست.

گزینه دیگر اما لغو سفر عمره و نیز توصیه به‌شهروندان ایرانی برای سفر نکردن به عربستان به‌دلیل نبودن امنیت لازم است.

طبیعی است که علاقه تهران به حفظ ثبات منطقه و همگرایی میان کشورهای اسلامی، تاکنون مانع از آن شده که این گزینه‌های حداقلی از سوی کشورمان عملیاتی شود، هرچند انتقاداتی نسبت به این تساهل دیپلماتیک وجود دارد.

با این حال به‌نظر می‌رسد اگر ریاض به وعده خوددرباره به «مجازات» ماموران متخلفش وفا نکرده و سیاست‌های ضدایرانی خود را پی بگیرد، آن‌گاه باید منتظرسیاست‌های متقابل تهران باشد و تشدید تنفر ملت‌های منطقه از خود را به‌جان بخرد.

درک دلایل اصلی هراس ریاض از قدرت تهران در منطقه برای تحلیلگران چندان سخت نیست، اما آل‌سعود باید این واقعیت را درک کند که کشاندن سطح رقابت‌های دیپلماتیک به عرصه رویارویی مردمی، عربستان را در چنان باتلاقی گرفتار خواهد کرد که به‌نظر نمی‌رسد رهبران بی‌تجربه این کشور، درکی از چنین موقعیتی از لحاظ تاریخی و تمدنی داشته باشند.

مصطفی انتظاری‌هروی - ‌ گروه سیاسی