زنانه: آه... از این تخمدان‌های بی‌تخمک

پزشک، راه‌حل را در مصرف دارو و کم کردن چند کیلویی از وزنش دانسته بود، ولی این راهنمایی چیزی از نگرانی‌‌اش کم نمی‌کرد.

***

به نظر می‌رسد تعداد خانم‌هایی که دیگر تخمک‌گذاری ندارند کم هم نباشد؛ بخصوص اگر دختری جوان با شنیدن این خبر بترسد که نکند دیگر فرزنددار هم نشود و با دلواپسی درمان‌ها را دنبال کند.

دکتر سولماز پیری، متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ طب مادر و جنین به جام‌جم می‌گوید: انجام‌نشدن تخمک‌گذاری علت‌های بسیار مختلفی دارد و لزوما تمام خانم‌های مبتلا چاق نیستند، کما این‌که این بیماری در خانم‌های خیلی لاغر هم دیده می‌شود.

او تاکید می‌کند: هر خانمی که علائمی مثل نامنظم بودن عادت ماهانه (عقب یا جلو افتادن پریود بیش از 14-10 روز)، پرمویی، موی زائد، چاقی و جوش دارد، در هر سنی باید به متخصص زنان مراجعه کند، زیرا درمان نکردن بموقع این بیماری، ممکن است باعث ضخیم شدن بافت اندومتر شود و رفع این ضخامت به درمان‌های پیچیده‌تری نیاز خواهد داشت.

این مشکل ممکن است به تغییر سلول بافت اندومتر به انواع غیرطبیعی نیز بینجامد، بنابراین باید درمان را جدی گرفت.

دکتر پیری می‌گوید: یکی از علت‌های نادر انجام نشدن تخمک‌گذاری این است که تخمدان از ابتدا تخمک‌ نداشته باشد یا این‌که هورمون‌هایی که باید از هیپوتالاموس ترشح شود، ترشح نشود، بنابراین خانم اصلا تخمک‌گذاری نداشته باشد. چنین خانم‌هایی هرگز عادت‌ماهانه نمی‌شوند و دچار آمِنوره اولیه هستند. برخی از این موارد قابل‌درمان است، ولی برای برخی بیماران فقط می‌توان عادت‌ماهانه را با تجویز دارو برقرار کرد ولی تخمک‌گذاری انجام نخواهد شد، چون تخمدان تخمکی نداشته که بخواهد از آن آزاد شود. البته خوشبختانه تعداد خانم‌هایی که اصلا تخمک‌گذاری ندارند، خیلی کم است.

به گفته این متخصص زنان، این بیماری مادرزادی است و البته می‌تواند اکتسابی هم باشد. یعنی برخی از همان ابتدا که به دنیا می‌آیند، تخمک‌گذاری مناسبی ندارند و در برخی خصوصیات خانوادگی‌ به گونه‌ای است که ژن‌هایشان بعدها تخمدانشان را از کار می‌اندازد.

دکتر پیری در مورد درمان این بیماران توضیح می‌دهد: اگر اشکال در خود تخمدان باشد، نمی‌توانیم تخمک‌گذاری را برقرار کنیم، ولی چون معمولا این خانم‌ها رحم دارند، می‌توانیم کاری کنیم که عادت‌ماهانه شوند؛ اما اگر اشکال در ترشح هورمون‌های هیپوفیز و هیپوتالاموس باشد، ولی تخمدان سالم باشد، با جایگزین کردن این هورمون‌ها تخمدان دوباره تخمک‌گذاری خواهد کرد.

او در پاسخ به این سوال که خانم‌های گروه اول می‌توانند بچه‌دار شوند یا نه، می‌گوید: این خانم‌ها تخمک ندارند و اگر رحم داشته باشند، با تخمک اهدایی امکان فرزنددار شدنشان وجود دارد.

تنبلی‌ تخمدان، بیماری‌ای شایع در نژاد ما

دکتر پیری با اشاره به این‌که تنبلی تخمدان اصطلاحی عامیانه است، می‌گوید: گاهی تخمک‌گذاری ناگهان متوقف می‌شود که این موضوع در نژاد ما شایع است، کما این‌که اگر به عکس‌های خانم‌های دوره قاجار توجه کنید، می‌بینید بسیار پر مو هستند. او در مورد تشخیص این بیماری می‌گوید: تشخیص در وهله اول با توجه به علائم بالینی انجام می‌شود و حتی اگر کسی این علائم را داشته باشد و سونوگرافی‌اش سالم باشد، درمان شروع می‌شود. البته سونوگرافی و آزمایش هم کمک‌کننده هستند. یکی از نشانه‌ها، همین پرمویی و هیرسوتیسم و داشتن موی زائد است. علامت دیگر، جوش زدن است.

علاوه بر اینها، خانم‌های دچار این مشکل معمولا چاق هستند و عادت‌ماهانه نامنظمی دارند. این متخصص زنان توضیح می‌دهد: نام این بیماری درواقع نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک است که مردم به آن تنبلی تخمدان می‌گویند. این بیماری به علت اختلال‌های تخمدان به وجود می‌آید. در بدن این خانم‌ها تعادل میان هورمون‌های استروژن، پروژسترون و هورمون‌های آندروژن (مردانه) به هم می‌‌خورد و این موضوع باعث می‌شود هم تخمک‌گذاری مرتب نباشد و هم به دلیل این‌که به هر حال هورمون‌های مردانه در بدن این خانم‌ها بیشتر است، دچار موی زائد و افزایش وزن و جوش می‌شوند.

چاقی، عامل مهم انجام‌نشدن تخمک‌گذاری

در بدن افراد چاق، بافت چربی بیشتری وجود دارد و چربی منبع دوم هورمون‌های جنسی بعد از تخمدان است.

دکتر پیری با بیان این مطلب می‌افزاید: وقتی چربی بدن خانمی بیش از حد زیاد می‌شود، مقداری هورمون‌های جنسی ترشح می‌کند و تعادل طبیعی هورمون‌ها را به هم می‌زند و وقتی تعادل طبیعی هورمون‌ها به هم می‌خورد، تخمک‌گذاری انجام نمی‌شود. تخمک‌گذاری هم که متوقف شود، پیامدهایی خواهد داشت.

این متخصص زنان در این باره توضیح می‌دهد: در هر چرخه ماهانه، یک تخمک از بقیه تخمک‌ها پیشی می‌گیرد، رسیده می‌شود و می‌خواهد از سطح تخمدان آزاد شود. در سطح تخمدان پارگی کوچکی اتفاق می‌افتد و این تخمک خارج می‌شود. این مکانیسم طبیعی است. حالا اگر چربی بدن زیاد باشد و تخمک‌گذاری اتفاق نیفتد، پارگی در سطح تخمدان اتفاق نمی‌افتد.

این فلوشیپ طب مادر و جنین می‌افزاید: سطح تخمدان این خانم‌ها معمولا خیلی صاف و براق است چون پارگی‌ای در آن اتفاق نیفتاده است و همین موضوع باعث می‌شد در گذشته پزشکان تصور کنند علت بیماری، همین پوشش سفید براق دور تخمدان است، اما اکنون می‌دانیم علت این اتفاق چرخه معیوبی است که به علت انجام نشدن تخمک‌گذاری ایجاد می‌شود.

درمان تنبلی تخمدان از گذشته تا امروز

دکتر پیری با اشاره به این‌که تعداد زیادی از مبتلایان به نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک با داروهای هورمونی درمان می‌شوند، می‌گوید: در گذشته سطح تخمدان‌های مبتلا را در چند نقطه می‌سوزاندند چون همان‌طور که گفتم، مشکل را از آن پوشش سفید و براق می‌دانستند و فکر می‌کردند حالا که این پوشش سوراخ شده، راهی برای آزاد شدن تخمک‌ باز می‌شود.

البته این کار هم موثر بود، اما امروزه متوجه شده‌اند منبع اولی که هورمون مردانه در بدن ترشح می‌کند، همین تخمدان است و از قضا خود تخمدان با ترشح زیاد هورمون مردانه، مانع تخمک‌گذاری می‌شود و سوزاندن بافت تخمدان، درواقع بافت مولد ترشح هورمون مردانه را کاهش می‌دهد و به تعادل هورمونی کمک می‌کند.

به گفته این پزشک، مطالعه‌های بیشتر نشان داد انجام زیاد این کار مناسب نیست و امروزه در مواردی که متخصصان نازایی مناسب بدانند، این کار را به‌صورت محدودتر انجام می‌دهند، ولی برای همه خانم‌های مبتلا چنین روشی لازم نیست.

او تاکید می‌کند: برخی خانم‌های مبتلا با رژیم گرفتن و لاغر شدن بهبود می‌یابند، برخی با یک دارو اوضاعشان بهتر می‌شود و بعضی لازم است چند دارو مصرف کنند. خوشبختانه داروهای زیادی برای درمان این بیماری وجود دارد که پزشک با توجه به شرایط بیمار آنها را تجویز می‌کند. دکتر پیری می‌گوید: تمام مبتلایان به این بیماری چاق نیستند، ولی حتی یکی دو کیلوگرم کاهش وزن با کاهش بافت چربی و در نتیجه کاهش ترشح هورمون‌های مردانه، به برقراری مجدد تعادل هورمونی کمک می‌کند؛ ولی این‌که از خانمی که مثلا 20 کیلوگرم اضافه‌وزن دارد بخواهیم همه این 20 کیلوگرم را کاهش دهد، خیلی مشکل است و می‌توانیم به او اطمینان خاطر بدهیم که حتی اگر سه چهار کیلوگرم از وزنش را هم کم کند، تاثیر مثبت در اوضاعش خواهد داشت.

ورزش از خطرهای بعدی پیشگیری می‌کند

این متخصص زنان به نکته بسیار مهمی اشاره می‌کند: ورزش برای خانم‌های مبتلا بسیار ضروری است، چون علاوه بر مشکلاتی که گفتیم معمولا دچار چربی خون و کلسترول هستند که ممکن است به بیماری‌های قلبی ـ عروقی منجر شود. ورزش، هم نقش برجسته‌ای در لاغر شدن و هم پایین‌آوردن این چربی دارد. علاوه بر این، خانم‌های دچار تنبلی تخمدان، مستعد ابتلا به دیابت هستند و اگر ورزش کنند از این مساله پیشگیری خواهد شد.

علائم تنبلی تخمدان یک طیف است

دکتر پیری می‌گوید: علائم تخمدان پلی‌کیستیک از جوش و موی زائد گرفته تا عادت‌ماهانه نامنظم است. اگر بیمار دچار موی زائد و جوش باشد، درمان درواقع درمان زیبایی است و اجباری نیست، به این معنا که اگر خانمی عادت‌ ماهانه منظم داشته باشد و این علائم را هم داشته باشد، خودش هم ناراحت نباشد، اصلا به درمان نیازی نیست، ولی اگر به مرحله عادت‌ماهانه نامنظم برسد، دیگر درمان اجباری است.

او به این پرسش که با توجه به نام بیماری، آیا تمام خانم‌های مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک، کیست هم دارند، این‌گونه پاسخ می‌دهد: این کیست‌ها درواقع همان تخمک‌های آزاد نشده هستند نه کیستی که لازم باشد جراحی شود. پلی‌کیستیک یعنی کیست‌های متعدد که تخمک‌هایی آزاد نشده‌اند و با درمان دارویی معمولا بهبود می‌یابند.

به طور کلی یک درمان خوب برای این بیماران بخصوص خانم‌های مجرد که قرار نیست باردار شوند، استفاده از قرص‌های پیشگیری از بارداری است که روی بهبود تمام علائم اثر دارد.

به گفته این فلوشیپ طب مادر و جنین، خونریزی شدید هم می‌تواند یکی از علائم این بیماری باشد. علتش هم این است که امکان دارد این خانم‌ها مدتی عادت‌ماهانه نشوند بعد ناگهان بافت‌هایی که باید ماهانه دفع می‌شده و نشده و در رحم تجمع پیدا کرده، خونریزی شدیدی را به دنبال داشته باشد.

زهرا سادات صفوی سهی / گروه سلامت