توانبخشی از راه دور

این برنامه با هدف توسعه فناوری‌های هوشمند در حوزه توانبخشی فیزیکال، با توجه به مجموع شرایط اقتصادی و وضعیت بالینی بیماران ایرانی طراحی شده است و تاکنون طی انجام آن فناوری‌های بسیاری توسعه داده شده‌ا است. براساس تجربیات و دستاورد‌های این طرح بتازگی یک مرکز تحقیقاتی در این زمینه راه‌اندازی شده است. پیش از این نیز گروه پژوهشی دانشگاه صنعتی شریف، با همکاری شهرداری تهران طرحی به نام حسنا برای استفاده از فناوری‌های توانبخشی به منظور پایش سلامت فیزیکی افراد سالمند اجرا شده بود.

دکتر بهزادی‌پور، استاد گروه بیومکانیک دانشگاه صنعتی شریف و از همکاران این برنامه هدف پژوهشگران را این‌گونه تشریح می‌کند: «هدف این است که بتوانیم پایش و هدایت تمرینات فیزیکی را به دستگاه‌های هوشمند واگذار کنیم که البته متخصصان در یک مرحله بالاتر بر این مجموعه نظارت داشته باشند.» وی می‌افزاید: «این ایده از مدت‌ها پیش تحت عنوان توانبخشی از راه دور در ذهن ما بوده است، اما تا کنون هزینه و قیمت این دستگاه‌ها و حسگرها بسیار بالا بوده و این یک مانع اصلی است تا این ابزارها به صورت عمومی و گسترده مورد استفاده قرار گیرد. اتفاقی که در این چند سال رخ داده این است که به دلیل برخی پیشرفت‌ها در حوزه فناوری این دستگاه‌ها و حسگرها به صورت ارزان‌تری قابل تهیه است، در نتیجه این ایده جان دوباره گرفت.»

رویای بیماران ایرانی برای توانبخشی جسمی ارزان

توانبخشی جسمی (فیزیکال) حوزه‌ای است که نیازمندانش افراد مستحق و نیازمند هستند. افرادی که سکته می‌کنند یا دچار تصادف می‌شوند تحرک خود را از دست می‌دهند و رفت و آمد برای آنها مشکل می‌شود. خانه‌نشینی بیماران موجب حذف آنها از جامعه می‌شود. بنا به گفته کارشناسان این موضوع با توجه به این‌که سن سکته در کشور ما نسبت به متوسط جهانی پایین‌تر بوده و باتوجه به این‌که فرآیند توانبخشی پرهزینه، زمانبر و محتاج به نیروی انسانی و رفت و آمد است موجب می‌گردد در اغلب موارد یک نیروی فعال جامعه به مصرف‌کننده‌ای تبدیل شود که روحیه خود را نیز از دست داده است. این در حالی است که در بسیاری موارد می‌توان با توانبخشی این افراد را مداوا کرد. استاد دانشگاه صنعتی شریف معتقد است هزینه بالای توانبخشی و قیمت گران دستگاه‌های مربوطه موانع بزرگی برای توانبخشی در ایران محسوب می‌شود.

بهزادی‌پور در این باره می‌گوید: «بحث توانبخشی در ایران اقتصاد نحیفی دارد. یعنی بیمار معمولا توان پرداخت هزینه بالا ندارد و تعرفه‌ها هم روی این قضیه محدودیت ایجاد می‌کند. اغلب دستگاه‌ها هنگامی که وارد می‌شوند به دلیل هزینه بالایی که دارند تبدیل به یک وسیله تزئینی می‌شوند، یعنی کلینیک براساس تعرفه‌هایی که می‌تواند از بیمار بگیرد نمی‌تواند هزینه‌های آن را تامین کند.

در نتیجه اگر بتوان دستگاه‌های ارزانی ساخت که بر اساس کاربردهای داخلی بومی‌سازی شده باشند کار بزرگی در این حوزه صورت گرفته که در برنامه دانشگاه صنعتی شریف نیز این دیدگاه رعایت شده است.»

دانشگاه در نقش تامین‌کننده فناوری

گروه بیومکانیک دانشگاه صنعتی شریف با توجه به شرایط و نیازهای کشور از چند سال پیش فعالیت‌های خود را برای کمک به بیماران نیازمند توانبخشی آغاز کرد که ‌اکنون این تلاش‌ها در قالب برنامه‌ای راهبردی دنبال می‌شوند.

بهزادی‌پور درباره این برنامه می‌گوید: «طی این برنامه کلی، تاکنون پرو‌ژه‌های مختلفی اجرا شده است. پروژه ربو7 که یک ربات برای توانبخشی مچ دست بود و در جشنواره رازی برنده جایزه شد، یکی از تجربه‌های موفق و قدیمی پژوهشگران دانشگاه شریف بود. همچنین طرح حسنا نیز از دستاوردهای دیگری بود که طی اجرای برنامه گروه بیومکانیک به دست آمد. این طرح برای استفاده از فناوری‌های توانبخشی به منظور پایش سلامت جسمی افراد سالمند در نظر گرفته شده است.

در این طرح با کمک فناوری‌های نوین هوشمند، سلامت حرکتی سالمندان به صورت مستمر پایش می‌شود. علاوه بر این نیازمندان به فعالیت‌های توانبخشی می‌توانند با استفاده از خدمات این طرح، اقدامات درمانی خود را با دقت و انگیزه بیشتری پیگیری کنند.

طرح حسنا که با همکاری شهرداری تهران انجام می‌شود، حول این محور است که ما از فناوری‌هایی مثل رباتیک، سیستم‌های هوشمند، پردازش تصویر، پردازش سیگنال و دانش‌های پایه‌ای مانند بیو مکانیک و حتی علوم توانبخشی مثل فیزیوتراپی استفاده کنیم و فناوری را به خدمت بگیریم. برای این‌که فرآیندهای توانبخشی به صورت هدفمند و با سنجش دائم بتواند اتفاق بیفتد؛ یعنی به جای این‌که سنجش‌ها به صورت کیفی و لزوما توسط متخصص انجام شود، توسط یک دستگاه و به صورت اتوماتیک اتفاق بیفتد.»

بهزادی‌پور همچنین به فعالیت‌های دیگر گروه بیومکانیک دانشگاه شریف اشاره کرده و می‌گوید: «تقریبا از دو سال پیش در این گروه پروژه بزرگی را شروع و سعی کردیم مجموعه‌ای از دستگاه‌های نسبتا ارزانقیمت را با استفاده از فناوری‌های موجود مورد استفاده قرار دهیم. ایده اولیه این بود که به دلیل ارزان بودن این دستگاه‌ها بتوانیم در خانه از آنها استفاده کنیم؛ یعنی بیماران سکته‌ای، ضایعات نخاعی و افرادی که نیازمند توانبخشی‌های فیزیکی هستند، این دستگاه‌ها را به امانت در اختیار داشته باشند تا بتوانند به صورت فشرده در خانه تمرینات توانبخشی را دنبال کنند.» استاد گروه بیومکانیک دانشگاه صنعتی شریف در ادامه همچنین به تاسیس مرکز تحقیقات فناوری‌های توانبخشی عصبی هوشمند دکتر موفقیان بر اساس تجربیات این گروه اشاره کرده و هدف از ساخت این مرکز را توسعه سیستم‌های هوشمند به منظور درمان و توانمند‌سازی بیماران دچار اختلال حرکتی ذکر می‌کند.

مسیر پیش رو

بهزادی‌پور تحقق ایده توانبخشی از راه دور را یکی از افق‌های آینده برنامه راهبردی گروه بیومکانیک معرفی کرده و می‌گوید: «با وجود آن‌که ایده توانبخشی از راه دور سابقه دارد، اما محصولات هوشمند توانبخشی که فناوری اصلی در این مسیر است سابقه چندانی ندارند، اما من معتقدم این حوزه به علت نیازی که به آن وجود دارد، اگر روی آن سرمایه‌گذاری‌های لازم شود تا دستگاه نزد بیمار برود به جای آن‌که بیمار به آن مراجعه کند، می‌تواند یک تحول ایجاد کند. به همین دلیل ما این راه را ادامه می‌دهیم تا به جایی برسیم که این فناوری بتواند به صورت کاملا شخصی در اختیار افراد قرار گیرد تا افراد هر زمان که خودشان احساس نیاز می‌کنند از امکانات آن استفاده کنند.»

محمد امین آهنگری ‌/‌ جام‌جم