کدام برنده می‌شود: آنتی‌بیوتیک یا میکروب؟

جام جم سرا: آنتی‌بیوتیک‌ها با عمر محدود خود توانسته‌اند جایی ویژه در اکثر نسخه‌های درمانی باز کنند، چه درمان ویروس و میکروب باشد، چه درمان کم‌اشتهایی. به صورتی که حتی بسیاری از مردم این راه‌حل تکراری را بدون نسخه پزشک هم در پیش می‌گیرند.

اما هر دارویی کنار ویژگی‌های مثبتش، عوارضی را نیز به همراه دارد. عوارضی که اگر درست و بجا مورد موشکافی قرار نگیرد شاید حتی بیماریی بزرگ‌تر از درد اولیه به بار بیاورد.

آمار دقیق نداریم

علی‌رضا ناطقیان، فوق‌ تخصص عفونی کودکان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران نیز با انتقاد به این مسئله گفت: «متاسفانه معضل مقاومت آنتی‌بیوتیکی در افراد، نه فقط در کشور ما بلکه در تمام جهان در حال افزایش است. به طوری که چندی پیش سازمان بهداشت جهانی سالی را به عنوان همکاری همه جانبه برای مقابله با مقاومت میکربی نام‌گذاری کرد. علت اصلی این مقاومت نیز مصرف بیش از حد و غیر‌اصولی آنتی‌بیوتیک‌هاست که اکنون به صورت یک زنگ خطر درآمده.»
وی با اشاره به عوارض این مشکل حاد ادامه داد: «وقتی ما پزشکان مدام افراد را مورد استعمال آنتی‌بیوتیک قرار می‌دهیم؛ فرد دیگر نمی‌تواند عفونت‌هایش را به عادی و با دارو‌های معمولی درمان کند و همین موضوع می‌تواند عامل بستری شدن فرد، به خاطر مسائل ساده‌ای شود که قاعدتا نباید منجر به بستری می شد.»

ناطقیان افزود: «در مواردی رایج‌تر نیز هم دیگر نمی‌شود با دارو‌های ساده و معمولی به جنگ با این میکروب‌ها رفت زیرا بدن به علت کثرت استعمال در مقابل داور مقاوم شده است و به این سادگی مشکل قابل رفع و رجوع نیست.»

فوق‌تخصص عفونی کودکان ادامه داد: «همین مسئله در بیمارستان‌ها نیز به وجود آمده و با مقاومت میکروبی شدیدی رو‌به‌رو هستیم، بالاخص در آی‌سی‌یو‌ها عفونت‌های بیمارستانی رو به افزایش است و این مسئله منجر به آن خواهد شد که ما مدام هزینه‌های درمان را افزایش داده و حتی به نقطه‌ای برسیم که دارو‌های بسیار قوی و گران قیمت نیز روی بیمار مورد نظر اثر نکند.»

ناطقیان با انتقاد از شرایط موجود اظهار کرد: «متاسفانه ما آمار‌های مقاومت میکروبی صحیح و دقیقی را در اختیار نداریم و کشور ما نیز هیچ موردی را به صورت استاندارد ثبت نکرده است. مطالعاتی که در این زمینه نیز به وقوع پیوسته بسیار پراکنده و با روش‌هایی بوده که قابل ترکیب نمی‌نامید. اگر این‌گونه آماری در اختیار ما بود می‌توانستم به استناد آن با کسانی که دارو‌های آنتی‌بیوتیک را بدون دلیل علمی تجویز می‌کنند به مخالفت بنشینیم.»

وی افزود: «از طرف دیگر نیز در دانشگاه‌ها علوم‌پزشکی، موارد تدریسی در علوم پایه و بالاخص تشخیص‌های بالینی اصولا از منابع قدیمی و خارجی بوده که اشرافی نسبت به فضای داخل کشور و تاثیر و تاثرات اجتماعی ندارد و همین مشکل به سطح مطب‌ها و درمانگاه‌ها نیز سرایت کرده است.»

او تنها راه جلوگیری از این استفاده نامناسب در آگاهی‌سازی پزشکان دانست و گفت: «اگر منبع آماری دقیقی در این زمینه داشته باشیم می‌توانیم با استفاده از آن دانشجویان را از عوارض این‌گونه داروها آگاه سازیم و از جانبی دیگر در کلاس‌های باز‌آموزی برای همکاران نقش بزرگ این آنتی‌بیوتیک‌ها را در مقاومت میکریبی، به وسیله آمار‌های داخلی توضیح دهیم.»

مریم نکولعل، پزشک عمومی نیز با مضر دانستن این‌گونه تجویز‌های غیر‌ضروری به بُعد اجتماعی آنتی‌بیوتیک‌ها اشاره کرد و گفت: «متاسفانه در جامعه ما تجویز کم دارو امری ناپسند دیده می‌شود و اگر پزشکی داروی کم برای بیمارش تجویز کند، یا در موردی اصلا دارویی را در امر درمان موثر نداند، سریعا متهم به کم کاری می‌شود و مراجعه کننده درمان را ناقص می‌پندارد. به همین علت بسیاری از پزشکان به این علت مجبور می‌شوند که به این طور دارو‌نویسی‌ها روی آورند.»

وی با تاکید بر این که کار‌های فرهنگیی نیز در این زمینه انجام شده افزود: «امروز نسبت به سال‌های گذشته، با این که به نقطه مطلوبی نرسیده‌ایم، اما شرایط بهتری را شاهد هستیم. خوشبختانه چند مدتی است که مردم زمانی که دارویی توسط پزشک تجویز می‌شود علت آن را جویا می‌شوند. من خود در مطبم داروهای تجویزی را با توضیح کامل به مراجعه کننده می‌دهم و همین امر باعث آن شده که تصور کم‌کاری از جانب من به خاطر ارائه کم دارو تا حدی مرتفع شود.»
او دیگر عامل تجویز بیش از حد آنتی‌بیوتیک را نبود امکانات لازم بیان کرد و افزود: «متاسفانه در ایران کیت مخصوص سوآپ وجود ندارد و اگر هم باشد قیمت بسیار زیادی دارد که به صرفه نخواهد بود. اگر این کیت وجود داشت، مشخصا می‌توانستیم به راحتی دریابیم که آیا بیمار مورد نظر نیاز به آنتی‌بیوتیک دارد یا خیر.»

وی در انتها با نقد شهروندان، یکی از عوامل استفاده بیش از حد این‌گونه دارو‌ها را مراجعه دیر‌هنگام به پزشک دانست و اظهار کرد: «این را نیز نباید از ذهن دور داشت که اصولا مردم زمانی به پزشک مراجعه می‌کنند که چند روزی از بیماریشان گذشته باشد. مثلا در سرماخوردگی عادی، زمانی که گلو‌درد به حداعلای خود رسیده یا خلط‌های زرد رنگ از گلوی فرد ترشح می‌شود آن لحظه به فکر درمان و مراجعه به پزشک می‌افتند. در این‌جا پزشک عمومی لاجرم مجبور است که دست به دامان این‌گونه داروها شود.»

چه باید کرد؟

قاعدتا اخلاق پزشکی مانع آن می‌شود که بدون دلیل قطعی دکتری به تجویز آنتی‌بیوتیک یا داروهایی با عوارض زیاد بپردازد اما فرهنگ جامعه را نیز نباید از نظر دور داشت که اگر پزشکی داروی کم به بیمار دهد متهم به کم‌کاری خواهد شد. شاید پیش از اصلاح ساختار آماری یا وارد کردن امکانات لازم برای امر تشخیص؛ با اصلاح فرهنگی و جا انداختن برخی امور کوچک، مثل این موضوع، بتوان به راحتی جلوی مشکلاتی از این دست را تا جدی گرفت. (سپید)