تیغ دو لبه: فلوراید خمیردندان، خوب است یا بد؟

عوارض ناشی از مصرف کم فلوراید

مطالعات متعدد حاکی از آن است که مصرف مقادیر اندک فلوراید خطر پوسیدگی دندان‌ها را افزایش می‌دهد. از جمله علائم آن سوراخ‌شدن دندان‌ها و دندان‌درد است. شواهد بیانگر این مطلب است که نوزادان و کودکانی که در مناطق فاقد آب حاوی فلوراید زندگی می‌کنند در معرض خطر ابتلا به کمبود این ماده در بدن قرار دارند. از این رو، متخصصان توصیه می‌کنند که در چنین مناطقی به منظور جبران کمبود فلوراید در آب آشامیدنی، از مکمل‌های فلوراید برای کودکان استفاده شود.

زیاده‌روی ممنوع

همان‌گونه که فلوراید کم عوارض و خطراتی دارد، مصرف بیش از حد این ماده نیز مشکلاتی پدید می‌آورد. محققان در بررسی‌های مختلف به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف بیش از حد این ماده ممکن است مسمومیت ایجاد کند. مصرف یکجا و زیاد فلوراید باعث تهوع، استفراغ و درد شکمی می‌شود. مصرف طولانی‌مدت و زیاد این ماده حالتی به نام «فلوئوروزیس» ایجاد می‌کند که به دو شکل بروز می‌کند: فلوئوروزیس دندانی و فلوئوروزیس اسکلتی خفیف تا شدید.

در فلوئوروزیس دندانی معمولا لکه‌های قهوه‌ای و سوراخ‌هایی روی دندان کودک ایجاد می‌شود که معمولا پیش از تخریب دندان‌های دائم اولیه به دنبال مصرف بیش از حد فلوراید رخ می‌دهد.

فلوئوروزیس اسکلتی خفیف تا شدید به طور نادر در آمریکا بروز می‌کند و از اواسط دهه 60 میلادی تاکنون تنها پنج مورد ابتلا به این بیماری در این کشور گزارش شده است. این بیماری با درد و سفت‌شدن مفاصل در حالت خفیف آغاز می‌شود و در مراحل بعدی موجب رسوب فلج‌کننده کلسیم در رباط‌های بدن، تخریب ماهیچه‌ها، مشکلات عصبی، بی‌حرکتی و پوکی استخوان می‌شود. عده‌ای بر این باورند که مصرف آب حاوی فلوراید، ناسالم است و خطر بروز سرطان را افزایش می‌دهد و در جلوگیری از پوسیدگی دندان‌ها نقشی ندارد. طبق مطالعات صورت‌گرفته در مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، فلوراید چنانچه مناسب و به‌اندازه مصرف شود، مفید و موثر است و می‌توان از آن برای پیشگیری و کنترل مراقبت‌های دندانی استفاده کرد. افزودن فلوراید به آب آشامیدنی پوسیدگی دندان‌ها را در کودکان تا نصف کاهش می‌دهد.

منابع غذایی حاوی فلوراید

آب حاوی فلوراید معمولا در سامانه‌های آبی بسیاری از شهرهای دنیا وجود دارد، ولی در این میان چون آب چاه‌ها حاوی مقادیر کافی فلوراید نیست، شهرهای کوچک و روستاهایی که آب ساکنان آن از آب چاه تامین می‌شود، نمی‌توانند فلوراید بدن افراد را تامین کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد مواد غذایی‌‌ای که در آب حاوی فلوراید رشد می‌کنند نیز مقادیر قابل‌توجهی از این ماده را جذب می‌کنند؛ بنابراین مصرف این قبیل مواد غذایی فلوراید بدن را تامین می‌کند. فلوراید سدیم طبیعی موجود در آب دریاها باعث شده تا غذاهای دریایی به منبع غنی از این ماده تبدیل شوند. از این رو، متخصصان تغذیه به افراد توصیه می‌کنند که انواع غذاهای دریایی را در رژیم غذایی روزانه‌شان قرار دهند. علاوه بر این، چای و ژلاتین هم حاوی مقادیری فلوراید است. فلوراید مورد نیاز بدن نوزادان تنها از طریق غذاهای مخصوص این دوران فراهم می‌شود و نیازی به افزودن مواد دیگر به غذای آنها نیست.‌ طبق بررسی‌ها افراد در سنین مختلف روزانه به مقادیر مشخصی از فلوراید نیاز دارند:

نوزادان

ـ نوزادان از بدو تولد تا شش ماهگی: روزانه 0/01 میلی‌گرم

ـ نوزادان هفت تا دوازده ماهه: روزانه 5 /0 میلی‌گرم

کودکان

ـ کودکان یک تا سه سال: روزانه 7/ 0 میلی‌گرم

ـ کودکان چهار تا هشت سال: روزانه 0 /1 میلی‌گرم

ـ کودکان 9 تا 13 سال: روزانه 0 /2 میلی‌گرم

جوانان و افراد بالغ

ـ پسران سنین 14 تا 18 سال: روزانه 0/ 3 میلی‌گرم

ـ مردان بالای 18 سال: روزانه 0/ 4 میلی‌گرم

ـ زنان بالای 14 سال: روزانه 0/ 3 میلی‌گرم

با توجه به آماری که درباره مقدار مصرف روزانه فلوراید در برنامه غذایی اشاره شد، پزشکان تغذیه توصیه می‌کنند افراد به منظور تامین فلوراید و سایر ویتامین‌های مورد نیاز بدن باید انواع مواد غذایی را در رژیمی متعادل بگنجانند. توصیه‌های خاص پزشکان بر حسب سن و جنس افراد متفاوت صورت می‌گیرد و باید درباره مصرف فلوراید حتما با پزشک مشورت کرد. همچنین باید از به کار بردن خمیردندان‌های حاوی فلوراید در کودکان کمتر از دو سال خودداری کرد و در کودکان بالای دو سال نیز استفاده از خمیردندان به اندازه یک نخود کفایت می‌کند.

علاوه بر این دهانشویه‌هایی که برای شست‌وشوی بهتر دهان استفاده می‌شوند، ممنوعیت‌هایی دارند و در کودکان زیر شش سال توصیه نمی‌شود.

اهمیت فلوراید در دوران بارداری

همان‌طور که گفتیم، فلوراید یکی از عوامل مهم در تقویت استخوان‌های بدن از جمله دندان‌ها به شمار می‌رود. بررسی‌هایی که در داخل و خارج کشور انجام شده حاکی از آن است که زنان باردار بیش از هر گروه دیگری در معرض ابتلا به پوسیدگی دندان قرار دارند. متخصصان معتقدند که در این دوران به دلیل مصرف بیش از حد مواد شیرین و ترش، خطر پوسیدگی دندان‌ها افزایش می‌یابد.

ترشیجات به دلیل اسیدی که دارند باعث ساییدگی مینای دندان و به مرور از بین رفتن و خرابی دندان‌ها می‌شوند. همچنین در دوران بارداری، عده‌ای از زنان حامله استفراغ‌های مداوم دارند و برخورد اسید معده با دندان‌ها در طول این دوران دندان‌ها را در معرض پوسیدگی قرار می‌دهد؛ به طوری که اسید معده ممکن است مینای دندان را در خود حل کند.

علاوه بر این، مصرف بالای مواد قندی و عدم شست‌وشو و مراقبت لازم از دندان‌ها، موجب پوسیدگی آنها می‌شود. از این رو، متخصصان توصیه می‌کنند که زنان باردار بهتر است در مدت بارداری از دهانشویه‌ها و خمیردندان‌های حاوی فلوراید به منظور کاهش خطر پوسیدگی و خرابی دندان‌ها استفاده کنند.

مسمومیت در کمین کودکان

بررسی‌هایی که طی سال‌های اخیر در کشور صورت گرفته نشان می‌دهد که بالا بودن میزان مصرف فلوراید بویژه در کودکان مسمومیت‌های فراوانی ایجاد کرده است و این امر مراقبت بیشتر خانواده‌ها و آموزش بیشتر آنها را در این زمینه می‌طلبد. متخصصان دهان و دندان همواره توصیه می‌کنند که افراد، بخصوص کودکان، باید برای حفظ بهتر سلامت دهان و دندان از خمیر دندان‌ها و دهانشویه‌های حاوی فلوراید استفاده کنند، ولی به دلیل عدم آموزش موثر خانواده‌ها در این رابطه، شمار کودکانی که بر اثر مصرف بیش از حد این ماده دچار مسمومیت شده‌اند، رو به افزایش است. به عقیده متخصصان، با وجود این که فلوراید مانع پوسیدگی دندان‌ها می‌شود، بلعیدن آن در زمان استفاده ممکن است باعث مسمومیت کودکان شود. البته ممکن است این ماده در همه افراد مسمومیت ایجاد کند ولی کودکان به دلیل ضعیف‌تر بودن، بیشتر در معرض خطر قرار دارند. بنابراین پدر و مادر باید مراقب باشند که کودکان هنگام استفاده از خمیردندان‌ها و دهانشویه‌های حاوی فلوراید، اضافه خمیردندان را از دهان خارج کنند و باقیمانده آن را قورت ندهند.

ندا اظهری / سیب (ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)