معجزه درمان با سلول‌های بنیادی

جام جم سرا: شاید ایده اولیه این تبلیغات از آنجا نشات گرفته باشد خیلی‌ها تصور می‌کنند ابتلا به برخی بیماری‌های خطرناک چون سرطان خون یعنی رسیدن به خط پایان زندگی؛ در حالی که تعداد زیادی از مبتلایان به این نوع سرطان یا بیماری‌های حاصل از نقص سیستم ایمنی و حتی تالاسمی ماژور حاصل از کم کار شدن سلول‌های مغز استخوان با پیوند سلول‌های بنیادی خونساز به طور کامل درمان می‌شود.

دکتر انسیه حاجی‌زاده صفار، متخصص بیوتکنولوژی پزشکی و عضو هیات علمی پژوهشگاه رویان با اشاره به این‌که پیوند سلول‌های بنیادی، شرایط خاص خود را می‌طلبد یعنی باید از فرد دهنده سالم و سازگار از نظر بافتی با بیمار صورت پذیرد، می‌گوید: هنگامی که سلول‌های خونساز مغز استخوان با ابتلا به سرطان خون، تالاسمی ماژور، بیماری‌های خود ایمنی یا ناشی از نقص سیستم ایمنی بیمار می‌شوند و کار خود را بدرستی انجام نمی‌دهند، می‌توان مغز استخوان فرد بیمار را با پیوند سلول‌های بنیادی خونساز از مغز استخوان یا خون یک فرد سالم جایگزین و وی را به طور کامل درمان کرد.

سلول‌های بنیادی خونساز با استقرار در مغز استخوان یا قسمت نرم میانی استخوان‌های بدن، سلول‌های خونی را به صورت مداوم تولید می‌کنند و سلول‌های خونی شامل گلبول‌های قرمز مسئول اکسیژن‌رسانی به بدن، سلول‌های سفید مسئول حفظ ایمنی و مقابله با عفونت‌ها و پلاکت‌هایی است که وظیفه کمک به توقف خونریزی را به عهده دارند.

به گفته دکتر حاجی‌زاده، تفاوت سلول‌های بنیادی با دیگر سلول‌های بدن آن است که قدرت ایجاد سلول‌های بافت‌های مختلف بدن را دارند. البته این قابلیت در سلول‌های بنیادی جنینی نامحدود است، اما در بالغین، سلول‌های بنیادی مغز استخوان صرفا قادرند سلول‌های کبدی، چربی، استخوان، قلبی و غضروف را تولید کنند. با این حال از آنجا که اکنون از سلول‌های خون بندناف جنین به طور محدود در درمان استفاده می‌شود، سلول‌های بنیادی بالغان بهترین منبع درمانی برای برخی بیماری‌های سخت محسوب می‌شود.

پیوند از دهنده سازگار

اگر سلول‌های بنیادی مغز استخوان بیماری، قابلیت تزریق به خودش را داشته باشد در درمان برخی بیماری‌ها می‌توان از مغز استخوان یا خون محیطی خود بیمار استفاده شود.

دکتر حاجی‌زاده می‌گوید: البته در اکثر مواردی که شخص دچار بیماری‌های نقص سیستم ایمنی یا سرطان خون است، سلول‌های مغز استخوان نیز آسیب دیده‌اند و استفاده درمانی از آنها ممکن نیست. در چنین شرایطی، پیوند از یک دهنده سالم ضرورت می‌یابد. برای این‌که پیوند موفقیت‌آمیز باشد باید سازگاری بافتی میان فرددهنده وگیرنده وجود داشته باشد. بیشترین تشابه در دوقلوهای تک‌تخمی و در درجه بعد در خواهر و برادر و بستگان نزدیک دیده می‌شود، اما نکته اینجاست که فقط 30 درصد بیماران موفق می‌شوند که میان بستگان خود چنین دهنده‌ای را پیدا کنند.

وی با تاکید بر این که برای بقیه بیماران تنها شانس بهبود با دریافت پیوند از فرد بیگانه‌ای ممکن است که با وی تطابق بافتی داشته باشد، اظهار می‌کند: البته احتمال تشابه بین افراد بیگانه زیاد نیست و هر چه تعداد داوطلبان بانک‌های اهدای سلول‌های بنیادی بیشتر باشد شانس پیدا شدن فرد سازگار با بیمار نیازمند بیشتر خواهد بود.

روش اهدای سلول بنیادی

به گفته دکتر حاجی‌زاده، تمام افراد بین 18 تا 55 سالی که سلامت جسمی‌شان تائید شود و بیماری‌های مهمی چون سرطان، ایدز، هپاتیت، آسم، بیماری‌های قلبی پیشرفته و نیز بیماری‌های خودایمنی نداشته باشند، برای اهدای سلول بنیادی آمادگی دارند. این متخصص می‌افزاید: برای اهدای سلول بنیادی از فرد داوطلب، ابتدا نمونه خون گرفته می‌شود و پس از انجام آزمایش تعیین تطابق بافتی (HLA) و تائید تطابق، دو روش برای جمع‌آوری سلول بنیادی پیشنهاد می‌شود. در اولین روش، اهدا از طریق خون محیطی و در روش دیگر از مغز استخوان صورت می‌گیرد. در روش اول که همچون اهدای خون است، ابتدا برای چند روز به اهداکننده، فاکتور رشد برای رهاسازی سلول بنیادی از مغز استخوان و ورود این سلول‌ها به جریان خون تزریق می‌شود. سپس در روز جمع‌آوری به مدت سه تا چهار ساعت، فرد دهنده به دستگاهی شبیه دیالیز وصل می‌شود و سلول‌های بنیادی به وسیله دستگاه از خون وی جمع‌آوری می‌شود. در روش دیگر، سلول‌های بنیادی از طریق جراحی و تحت بیهوشی از پشت استخوان لگن فرد دهنده جداسازی می‌شود. وی تاکید کرد: اهدای سلول‌های بنیادی برای فرد اهداکننده هیچ خطر و عارضه‌ای ندارد و سلول‌های برداشته شده از سوی بدن طی چند روز دوباره جایگزین می‌شود. فقط در روش برداشت از مغز استخوان به یک شب بستری فرد دهنده نیاز است.

اگر داوطلب اهدای سلول بنیادی هستید

اگر داوطلب اهدای سلول بنیادی با هدف کمک به نجات بسیاری از کسانی که با بیماری‌های سخت دست و پنجه نرم می‌کنند، هستید باید پس از انجام آزمایش‌های تائید سلامت جسمی یک تست خون ساده انجام دهید و نتایج آن را در بانک اهداکنندگان سلول‌های بنیادی بیمارستان شریعتی ثبت کنید.

دکتر حاجی‌زاده با اشاره به این مطالب می‌افزاید: از همین طریق نیز می‌توانید به بانک اطلاعات جهانی اهدای سلول بنیادی و درواقع، داوطلبان اهدای سلول بنیادی در سراسر دنیا متصل شوید. به این ترتیب اگر زمانی تطابق بافتی میان شما با متقاضی دریافت سلول بنیادی در داخل یا خارج وجود داشته باشد به شما اطلاع داده می‌شود تا در صورت تمایل برای اهدای سلول بنیادی اقدام کنید.

به خاطر داشته باشید تحقیقات بسیاری در حال انجام است که نتایج آن نشان می‌دهد در آینده نه‌چندان دور می‌توان از سلول‌های بنیادی برای درمان سکته‌های قلبی، نارسایی‌های کبدی، آرتروز، دیابت و ام‌اس نیز بهره گرفت. بر این اساس می‌توان بیشتر به اهمیت مشارکت در اهدای سلول بنیادی با هدف نجات جان بسیاری از بیماران پی برد.

شرایط اهدای سلول‌های بنیادی

همه ما این امکان را داریم که با اهدای سلول‌های بنیادی به هزاران بیمار نیازمند پیوند که زندگیشان در معرض خطر مرگ است با اهدای سلول‌های بنیادی خونساز کمک کنیم و زندگی دوباره‌ای به آنها ببخشیم. این روزها در فضاهای مجازی نیز کمپین‌هایی با همین منظور تشکیل شده است.

در ایران برای اهدای سلول‌های بنیادی می‌توانید به دو مرکز، بیمارستان شریعتی(مرتبط با سازمان جهانی) با شماره تماس 88355028 و مرکز سپاس با شماره تماس 88959093مراجعه کنید.

شرایط عمومی عضویت:

ـ سن بین 18 تا 55 سال

ـ سلامت جسمی

ـ عدم سابقه ابتلا به سرطان

ـ عدم ابتلا به بیماری قلبی و عروقی شدید

ـ عدم آلودگی به ویروس HIV و هپاتیت

ـ عدم ابتلا به بیماری اتوایمیون

ـ عدم ابتلا به آسم شدید

مرحله اول:

ابتدا از نمونه خون فرد داوطلب آزمایش تعیین HLA می‌شود. سپس نتیجه آزمایش در بانک ذخیره شده و برای بررسی سازگاری با HLA بیماران نیازمند مورد جستجو قرار می‌گیرد.

در صورتی که بین فرد داوطلب و فرد بیمار نیازمند پیوند، سازگاری وجود داشت از فرد داوطلب جهت اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ساز برای مراجعه مجدد دعوت خواهد شد.

مرحله دوم:

اگر از شما دعوت شد، پزشک شما را به عنوان بهترین دهنده انتخاب کرده و ممکن است تنها فرد باشید که بتوانید زندگی یک فرد را نجات دهید.

ابتدا آزمایشی برای تائید سلامت شما انجام خواهد شد و سپس برای پنج روز متوالی تزریق داروی G ـ CSF (نئوپوژن) که باعث افزایش تعداد سلول‌ها و تسهیل در امر جمع‌آوری سلول‌های بنیادی می‌شود، به صورت زیرجلدی خواهید داشت و در روز پنجم سه تا چهار ساعت سوزنی در هر یک از دست‌های شما قرار داده می‌شود و خون از یک دست وارد دستگاه شده و پس از جداسازی سلول‌های بنیادی در شرایط استریل به دست دیگر بازگردانده می‌شود.

پونه شیرازی‌ / ‌گروه سلامت