روی ماه خداوند را ببوس

یکی از قدیمی‌ترین برنامه‌های دینی تلویزیون در تمامی این سال‌ها که بدون وقفه به مدت سی و چند سال روی آنتن رفته و مخاطبان پروپاقرص خود را دارد، «درس‌هایی از قرآن» با اجرای حجت‌الاسلام محسن قرائتی است که همچنان پنجشنبه شب‌ها روی آنتن شبکه یک سیما می‌رود، طیف سنی بزرگسال را هدف قرار داده و در آن قرائتی به مفاهیم مختلف دینی و اخلاقی می‌پردازد. نوع بیان، انتخاب موضوع‌ها و اداره برنامه توسط وی چنان با استادی انجام می‌شود که هنوز پس از سال‌ها از جمله موفق‌ترین برنامه‌های مذهبی غیرنمایشی تلویزیون محسوب می‌شود. او در این برنامه‌ها معمولا تلاش می‌کند مخاطب حاضر در برنامه را به یک مخاطب فعال تبدیل کند. علاوه براین او از تمهیدات دیگری هم استفاده می‌کند برای مثال می‌توان به حکایت‌های طنزآمیز کوتاه ایشان در هر برنامه درست زمانی که احساس می‌کند مخاطب کمی خسته‌شده، اشاره کرد که بسیار هم مورد توجه آنان قرار می‌گیرد. جالب این‌که وی در تمامی این سال‌ها روش اجرای خود را تغییر نداده و همچنان با هوشمندی تمام پایه‌های موفقیت برنامه‌اش را بر مبنای آن استوار ساخته است.

از دیگر برنامه‌های مذهبی غیرنمایشی باید به سلسله برنامه‌های کوتاه حجت‌الاسلام محمدحسن راستگو در برنامه کودک و نوجوان دهه 60 اشاره کرد که در آن مفاهیم دینی را به شکل ساده و در عین حال جذاب به مخاطبان کم سن و سال خویش عرضه می‌کرد.راستگو در این راه از آیتم‌هایی همچون بازی با کلمات، راز دایره‌ها و... بهره گرفته و وجه سرگرم‌کننده برنامه‌اش را تقویت می‌کرد. قصه‌گویی هم یکی از مهم‌ترین نقاط قوت کار راستگو بود که با بیانی شیوا برای مخاطب کودک و نوجوان قصه‌هایی را روایت می‌کرد که البته بسیاری از آنها نوشته خود او بود. یکی از نکاتی که مخاطبان کم سن و سال آن سال‌ها از شیوه اجرای راستگو به یاد دارد همانا نوشتن با دو دست بود که در آن مهارت خاصی هم داشت و برای مخاطبانش بسیار عجیب و سوال برانگیز به نظر می‌رسید.

پس از آن باید از برنامه «اخلاق در خانواده» با اجرای حجت‌الاسلام سیدعلی‌اکبر موسوی‌حسینی اشاره کرد که در دهه 60 بشدت مورد توجه مخاطبان تلویزیونی قرار گرفت. در این برنامه که از شبکه یک سیما پخش می‌شد، حسینی به نهاد مهمی به نام خانواده پرداخته و پیام‌ها و نصیحت‌های اخلاقی را در این حیطه به زبانی بسیار ساده و همه فهم مطرح می‌ساخت. او در اخلاق در خانواده به سراغ خانواده‌های ایرانی می‌رفت که بر مبنای دین، زندگی خویش را اداره می‌کردند. سازندگان برنامه با به تصویر کشیدن یک خانواده معمولی ایرانی، مناسبات حاکم بر آن را به زبانی ساده و سرراست به تصویر کشیده و پیام خود را نیز لابه‌لای آن به مخاطبان خویش منتقل می‌ساختند. همین نکته کلیدی هم موجب موفقیت برنامه اخلاق در خانواده هنگام مواجهه با مخاطبان خود شده بود.

در کنار چنین برنامه‌هایی، آثار دیگری هم با حضور یک مجری در کنار کارشناس مذهبی ساخته شده که بسیاری از آنها مورد استقبال جمع کثیری از مخاطبان تلویزیونی قرار گرفته‌اند. در این دسته برنامه‌ها، علاوه بر طرح مباحث دینی و توضیح پیرامون آن، سوالات بینندگان هم مطرح شده و کارشناس برنامه به آنها پاسخ می‌دهد. برنامه «شب‌های روشن» به تهیه‌کنندگی پیام ابراهیم‌پور و اجرای رسالت بوذری یکی از این برنامه‌هاست که فرم جوان‌پسندانه‌ای هم داشته و جوان‌ها همراه با خانواده‌هایشان در دکور زیبای برنامه حضور پیدا می‌کردند. حجت‌الاسلام زائری که از ارکان مهم شب‌های روشن به حساب می‌آمد هر شب بحثی را در حوزه سبک زندگی دینی مطرح کرده و شرکت‌کنندگان را نیز وارد بحث می‌کرد. این جنگ ترکیبی، فرمی متفاوت با برنامه‌های دیگر از این جنس داشته و اتاق فکر آن برای خلق کاری متفاوت از خود خلاقیت نشان داد.

برنامه تلویزیونی «این شب‌ها» هم با اجرای علی درستکار یکی دیگر از برنامه‌های مذهبی سیما در سال‌های اخیر است که توانسته طیف وسیعی از مخاطبان با سلیقه‌های گوناگون را جذب خویش کرده و بحث‌های داغی را میان آنها به راه‌ بیندازد. این شب‌ها ـ که سه‌شنبه شب‌ها ساعت 23 روی آنتن شبکه یک می‌رود ـ برنامه‌ای گفت‌وگومحور است با حضور درستکار در مقام مجری و کارشناسی دینی. از سوی دیگر در ارتباط با موضوعی خاص در دایره مذهب و جامعه است که لحن نه چندان پیچیده و همه فهمی دارد. در حقیقت کارشناسان برنامه به درستی از زبانی ساده برای بیان مفاهیم دینی بهره گرفته و از پیچیده‌گویی و مغلق‌گویی کاملا پرهیز کرده‌اند که همین امر در افزایش میزان مخاطبان نقش بسزایی داشته است. از سوی دیگر طرح مسائل اجتماعی و نگاه به آن از زاویه معارف اسلامی به جذاب‌تر شدن این شب‌ها کمک قابل توجهی کرده و بحث‌های داغی را پیرامون آن به وجود آورده که البته مجری آن یعنی علی درستکار نقش ویژه‌ای در این امر داشته است. درستکار خود را مجری توانا و مسلط بر مفاهیم دینی نشان داده است او لحن گرم و صمیمانه‌ای دارد و همین باعث شده مخاطب بیشتر به برنامه نزدیک شود.

شبکه‌های دیگر تلویزیونی نیز برنامه‌های کوتاه و بلندی در این باب تولید کرده‌اند که یکی از آنها صحبت‌های کارشناس دینی پیش از اذان و پس از آن است که هر بار موضوعی را برگزیده و در رابطه با آن صحبت‌هایی مطرح می‌کند. دکتر سیدمحسن میرباقری یکی از شاخص‌ترین کارشناسان یاد شده است که بیان آرام و شمرده‌ای دارد و مباحث اخلاقی و مذهبی را به شیوه‌ای بیان می‌کند که در ذهن مخاطبان خویش حک می‌شود. از جمله برنامه‌های استاد میرباقری می‌توان به عطر عاشقی، تا نیایش، یاد خدا و روشنا اشاره کرد.

شبکه سه سیما نیز در سال‌های اخیر برنامه‌ای پرمخاطب با محوریت دین و اخلاق را با عنوان «سمت خدا» روی آنتن برده که با توجه به ساعت پخش آن (یک بعدازظهر) بشدت در جذب مخاطب موفق عمل کرده است. سمت خدا هر روز به یک موضوع مشخص پرداخته و کارشناس برنامه در حیطه آن به صحبت می‌پردازد که حاوی نکات ارزشمند اخلاقی است. این برنامه که پس از اذان ظهر با اجرای نجم‌الدین شریعتی روی آنتن می‌رود، کارشناسان متعددی داشته که هر روز از محضر یکی از آنها بهره می‌گیرد. برای نمونه می‌توان به حجت‌الاسلام میرباقری، حجت‌الاسلام رنجبر، حجت‌الاسلام فرحزاد، حجت‌الاسلام حسینی قمی و حجت‌الاسلام ماندگاری اشاره کرد که همگی آنها از کلامی گرم و شیوا برخوردار هستند. این برنامه که بیش از پنج سال سابقه پخش دارد در اردیبهشت ماه امسال با حاشیه‌هایی به واسطه برکناری تهیه‌کننده‌اش (سیدعبدالحمید رکنی) همراه شد که در ادامه به استعفای شریعتی از برنامه نیز منجر شد. البته این موضوع خیلی زود فیصله پیدا کرد و با بازگشت شریعتی به برنامه همراه شد. خواندن سوالات مطرح شده از سوی بینندگان و جواب‌های کارشناس برنامه یکی دیگر از نقاط قوت برنامه سمت خداست که مخاطبان را هرچه بیشتر در آن سهیم می‌سازد. برنامه‌هایی از جنس سمت خدا که از یک اتاق فکر توانمند و کارشناسانی مجرب سود می‌برد، یادآور سخنرانی‌های روحانیون در دوره‌های مختلف تاریخ است که طیف‌های گوناگون جامعه را جذب خویش ساخته و تاثیری عمیق بر دل و جانشان می‌گذارد، اتفاق بزرگی که این روزها به مدد رسانه تاثیرگذار و پرمخاطبی همچون تلویزیون رخ داده و مخاطبانی را از گروه‌های سنی مختلف پای چنین برنامه‌هایی می‌نشاند.

این درحالی است که در طول سال‌های گذشته برنامه‌های دیگری نیز توانسته‌اند برای خود مخاطبانی دست و پا کنند، مثلا سلسله درس گفتارهای رحیم پورازغدی که به تحلیل موضوعات دینی، اخلاقی و تاریخی می‌پردازد و از شبکه‌های مختلف سیما پخش می‌شود از جمله برنامه‌هایی است که سال‌های گذشته در بین مخاطبان علاقه‌مند به این موضوعات حسابی جا باز کرده است.

محمد جلیلوند