هجوم گلسنگ‌ها به کتیبه‌های تخت جمشید

تخت جمشید به عنوان عظیم‌ترین بنای سنگی جهان، که در فهرست میراث جهانی نیز به ثبت رسیده است، در حالی طی چند سال اخیر از سوی گلسنگ‌ها تهدید می‌شود که به اعتقاد کارشناسان شرایط برای رشد و گسترش آنها در کتیبه‌ها و نقوش همچنان وجود دارد و اگر این روند ادامه داشته باشد، تا 60 سال آینده، دیگر اثری از این نقوش بر جا نخواهد ماند. از سوی دیگر، در حالی هنوز راهکاری جدی برای مقابله با گسترش گلسنگ‌ها اندیشیده نشده که این پدیده سالانه 20 میلیارد تومان به تخت‌جمشید آسیب می‌رساند و تعداد آنها از 65 نمونه به صد نوع افزایش یافته است.

یک کارشناس حوزه گلسنگ‌شناسی با اشاره به این که متاسفانه تداوم حمله گلسنگ‌ها به نقوش برجسته تخت جمشید نگران‌کننده است، به مهر می‌گوید: اهمیت تخت جمشید به نقش و نگارها، خطوط میخی و گل‌های لوتوس و سربازان هخامنشی است و اگر این کتیبه‌ها از بین برود، تخت جمشید دیگر ابهتی ندارد.

وی با انتقاد از این که برای از بین بردن این گلسنگ‌ها در بزرگ‌ترین بنای سنگی جهان، اعتباری در نظر گرفته نمی‌شود، می‌افزاید: عمق گلسنگ‌ها در تخت جمشید یک تا دو سانتی‌متر است و اگر این روند ادامه داشته باشد، کتیبه‌های تخت جمشید آرام آرام به خاک تبدیل خواهد شد، چنان که اکنون نیز در برخی قسمت‌های تخت جمشید قابل رویت است. به عنوان نمونه کتیبه‌های محوطه تچر به دلیل حمله این گلسنگ‌ها از بین رفته و دیگر ارزش قبل را ندارد، در صورتی که ارزش این کتیبه‌ها بیش از میلیاردها تومان است.

به گفته این کارشناس، بحران گلسنگ به رویش غیرقابل کنترلی روی آثار صخرها گفته می‌شود که در تخت جمشید این وضع کاملا قابل مشاهده است.

وی با بیان این که نفوذپذیری یکی از مهم‌ترین خواص فیزیکی موثر بر زوال و پوسیدگی سنگ‌هاست، تصریح می‌کند: وجود این مشخصه‌ها به همراه افزایش امکان دسترسی به بخش‌های داخلی سنگ، زمینه تخریب آن را به وسیله هر یک از سه حالت آب (جامد، مایع، گاز ) فراهم می‌کند، ضمن این که در سنگ‌های رسوبی که ساخت و کاربرد آنها در بنا برخلاف جهت لایه‌بندی سنگ باشد، به دلیل سهولت نفوذ رطوبت و آب باران، متحمل آسیب بیشتری نسبت به سنگ‌های دیگر می‌شود.

این کارشناس میراث فرهنگی با بیان این که آلودگی هوا نیز می‌تواند در ایجاد این گلسنگ‌ها تاثیرگذار باشد، می‌گوید: ریزگردها، کشاورزی شرق و غرب اطراف مجموعه تخت جمشید و استفاده از سموم کشاورزی نیز در رویش گلسنگ‌ها موثر است. هرچند برخی معتقدند وجود پتروشیمی در نزدیکی تخت جمشید نیز در تولید این گلسنگ‌ها موثر بوده است.

وی با تاکید بر این که در صورت ادامه این روند طی 60 سال آینده خیلی از آثار تخت جمشید به دلیل حمله گلسنگ‌ها از بین می‌رود، می‌افزاید: سنگ‌هایی مانند مرمر، سنگ آهک و ماسه سنگ که حاوی کلسیت است، بیشترین آسیب را در اثر بارش باران‌های اسیدی در هوای آلوده می‌بیند و ترکیبات طبیعی و مصنوعی موجود در آلودگی هوا ـ که بیشترین سهم را در فرسودگی سنگ دارد ـ به طور فاجعه‌باری به رشد گلسنگ‌ها کمک می‌کند.

این محقق با اشاره به رطوبت زیاد در تخت جمشید نیز یادآور می‌شود: متاسفانه همیشه در فصل ریزش باران بیشتر قسمت‌های تخت جمشید دچار آبگرفتگی می‌شود و بر اثر این آبگرفتگی و همچنین خاصیت مویینگی سنگ، رطوبت خیلی زود در همه قسمت‌های سنگ نفوذ و سرعت تخریب سنگ را تسریع می‌کند.

وی با اشاره به این که بیش از 100 نوع گلسنگ در تخت جمشید شناسایی شده است، می‌گوید: سال 82 تعداد 65 نمونه گلسنگ در این مجموعه شناسایی شده بود که اکنون براساس آخرین بررسی‌ها این عدد به 100 افزایش پیدا کرده که نگران‌کننده و نشان‌دهنده فراهم شدن شرایط لازم برای رشد گونه‌های جدید گلسنگ در مجموعه است.

این کارشناس با اشاره به این که در گذشته و 1800 سال پیش نیز گلسنگ وجود داشته، اما این گونه نبوده است، تاکید می‌کند: برای برونرفت تخت جمشید از این وضع باید چاره‌اندیشی شود، زیرا گلسنگ‌ها سالانه بیش از 100 میلیارد تومان به آثار سنگی کشور خسارت وارد می‌کنند که 20 میلیارد تومان آن مربوط به تخت جمشید است.

انعقاد تفاهم‌نامه با گروه ایتالیایی

در همین حال سرپرست پایگاه تخت جمشید با اشاره به این که یک سری مطالعات از سال 82 روی گونه‌های مختلف گلسنگ در تخت جمشید انجام شده است، می‌گوید: فعالیت درباره این گلسنگ‌ها همچنان ادامه دارد و مرحله دوم آن نیز در حال انجام است.

مسعود رضایی منفرد با اشاره به این که در این زمینه با یک گروه ایتالیایی تفاهم‌نامه منعقد شده، می‌افزاید: در این مدت برخی گلسنگ‌ها را با لیزر و برخی دیگر را با شست‌وشوی کتیبه‌ها از بین بردیم، اما به دلیل حساسیت تخت جمشید نباید خطا کنیم و در این خصوص به دنبال راهبرد علمی و جامع برای مبارزه با این گلسنگ‌ها هستیم.

سرپرست پایگاه تخت جمشید با اشاره به این که گلسنگ پدیده‌ای است که تمام سایت‌های تاریخی جهان با آن روبه‌رو است و کارشناسان یونسکو نیز برای از بین بردن آن هنوز به راهکاری نرسیده‌اند، تاکید می‌کند: این پایگاه تا آنجا که در توان داشته اقدامات مقابله‌ای را انجام داده و همچنان راهکارهای علمی را برای از بین بردن گلسنگ‌ها پیگیری خواهد کرد.

کشف آبراهه جدید

در همین حال سرپرست تیم کاوش آبراهه‌های تخت جمشید نیز از کشف آبراهه‌ای جدید در این مجموعه خبر می‌دهد و می‌گوید: این آبراهه که در فصل جدید کاوش‌های باستان‌شناسی کشف شده، در بخش خزانه با شیب بالای 30 درجه قرار دارد تا آب‌های سطح بنای خزانه را به بیرون از محوطه هدایت کند.

علی اسدی در گفت‌وگو با مهر می‌افزاید: از حدود 20 روز پیش، دومین فصل از دور جدید کاوش آبراهه‌های تخت جمشید را با هدف مشخص کردن وضع آبراهه‌های بخش خزانه تخت جمشید و برطرف کردن مشکل آبگرفتگی این بنا هنگام بارندگی آغاز کرده‌ایم.

به گفته وی از نتایج مهم به دست آمده در پیدایش خروجی جدید در ضلع جنوبی تختگاه تخت جمشید این است که این خروجی مستقیما آب‌های سطحی قسمت‌هایی از بنای خزانه را به بیرون از محوطه هدایت می‌کرده و کانال کشف شده 50 متر از خزانه تا دیواره جنوبی امتداد دارد و دارای شیب زیاد و بیش از 30 درجه است.

سرپرست تیم کاوش آبراهه‌های تخت جمشید با بیان این که آبراهه‌ای که در دور اول کشف شده بود، در گوشه جنوب شرقی تختگاه قرار داشت، یادآور می‌شود: خروجی جدید در قسمت غربی خروجی قبلی قرار دارد، ولی با هم در ارتباط نیستند. همچنین خروجی شناسایی شده از نظر سطح قرارگیری حدود چهار متر پایین‌تر از خروجی پیشین است.

اسدی با اشاره به این که کاوش فصل دوم تا پانزدهم شهریور ادامه دارد، تصریح می‌کند: پیش‌بینی می‌شود دو فصل دیگر برای کامل کردن بخش‌های مبهم آبراهه‌های تخت جمشید و شناسایی کامل نظام و معماری آنها نیاز باشد.