پلنگ طارم در جدال با انقراض و بقا+عکس

توپوگرافی استان قزوین دارای اکوسیستم کوهستانی، تپه ماهوری و دشتی، بیابانی است و در این بین اکوسیستم کوهستانی گذشته از این که حدود نیمی از وسعت استان را به خود اختصاص داده از نظر برخورداری از گونه های متنوع و ارزشمند جانوری، جایگاه خاصی در محیط زیست استان دارد.

این منطقه میزبان یکی از ارزشمندترین گونه های حیات وحش ایران و جهان یعنی پلنگ طارم یا همان پلنگ ایرانی است.

زیستگاه پلنگ در محدوده استان قزوین شامل کریدوری است که از ناحیه کوهستانی طارم تا الموت شرقی و غربی امتداد می یابد ولی از آنجا که این حیوان طبق گزارش های محلی بیشتر در منطقه طارم مشاهده شده به «پلنگ طارم» مشهور است.

این گونه جانوری چندان تفاوتی با سایر همگونه های خود که در دیگر نقاط کشور پراکنده اند، ندارد جز اینکه بدلیل شرایطی که طی سالیان متمادی بر زیستگاه های آن وارد شده در وضعیت شکننده و حساس تری به سر می برد، وضعیتی که موجب شده در استان قزوین هم مانند سایر مناطق کشور نگرانی ها و حساسیت های بیشتری متوجه آینده این گونه جانوری باشد.

گذشته از عوامل طبیعی، طی سالیان اخیر عوامل غیرطبیعی نیز در تهدید حیات پلنگ طارم به شدت موثر بوده اند تا حدی که تاثیر مورد متاخر بسیار بیشتر از تهدیدات طبیعی بوده است که در این گزارش به بررسی اصلی ترین موارد این تهدید و نیز آینده زیستی این گونه جانوری با توجه به شرایط موجود، می پردازیم.

شکار مستقیم و غیرمستقیم پلنگ

شکار مستقیم این حیوان به دلایل گوناگونی صورت می گیرد که مهم ترین آنها شکار افتخاری، فروش پوست، تیراندازی برای حفاظت از حیوانات خانگی و دام، کشتن به محض مشاهده و البته در مواردی برای جلوگیری از حمله و حفظ جان انسانها به ویژه در مورد حیوانات غیربومی است که متاسفانه در این زمینه باور غلطی وجود دارد که در صورت مشاهده پلنگ از دور یا نزدیک، باید آن را با تیر کشت تا از حمله این حیوان در امان ماند.

در صورتی که پلنگ، بومی طارم است و مانند برخی از گونه ها در این ناحیه رهاسازی نشده است و در نتیجه همزیستی طولانی با انسان در این ناحیه به طور غریزی می داند که باید غذای خود را از طریق شکار پستانداران کوچک و نه انسان تامین کند.

اما شکار غیرمستقیم پلنگ شامل شکار و از بین بردن طعمه های این حیوان می شود، بخش عمده رژیم غذایی پلنگ ایرانی از شکار سم ‌داران میان‌ جثه همچون بز کوهی (کل و بز)، انواع گوزن به ویژه مرال، گوسفند وحشی (قوچ و میش)، انواع غزال و گراز تأمین می‌شود.

در کنار آن از شکارهای کوچکتری نظیر موش، خرگوش و گوشت خواران کوچک‌تر مانند: روباه و شغال در کنار انواع پرندگان و خزندگان طعمه حیوان می‌شوند که در طارم شکار اصلی این جانور آهو، خرگوش، کل و بز و البته گراز است.

شکار تفریحی و قاچاق توسط افراد غیر بومی

از آنجایی که حیات پلنگ تا حد زیادی با میزان فراوانی این جانوران بستگی دارد، شکار بی رویه بسیاری از آنها موجبات نابودی نسل پلنگ را فراهم می کند که به نوعی شکارغیر مستقیم این حیوان محسوب می شود.

البته این موضوع برای ساکنان بومی این نواحی کاملا توجیه دارد و آنها فقط برای رفع نیازهای اولیه خود، در سطحی محدود به شکار می پردازند اما مشکل هنگامی روی می دهد که برخی افراد غیربومی از پایتخت و سایر نقاط به قصد شکارهای تفریحی و قاچاق، وارد مناطق طارم به ویژه جنگل های حسین آباد، کلج، دربند و قوشچی می شوند که از همان ابتدا یا به قصد شکار پلنگ عازم طارم شده اند یا به قصد شکار طعمه های پلنگ که در هر دو صورت، موجب وارد آوردن صدمات جبران ناپذیری بر پیکره زندگی و طبیعت در طارم می شوند.

البته شکار غیر قانونی و پس از آن قاچاق پرندگان ارزشمند طارم به ویژه عقاب، بایگوش و گورآبو یا همان شاه جغد و فروش آنها در بازارهای تهران و کشورهای عربی نیز یکی دیگر از موارد تهدید حیات وحش در این ناحیه توسط غیربومی ها و غارت طبیعت مردم طارم است.

عبدالحسین مظفری، معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان قزوین گفت: متاسفانه کشتن پلنگ در این ناحیه سابقه دارد و این مسئله یا به دلیل ناآگاهی افراد بوده یا اینکه انگیزه های سودجویانه در میان بوده است که در این بین برخی از این افراد شناسایی و محکوم شده اند و برخی نیز متاسفانه شناسایی نشده اند.

وی افزود: تاسف بارتر این است که با شکار این حیوانات یک گونه جانوری از چرخه طبیعت حذف می شود؛ چرا که دیگر احیای زندگی حیوان کشته شده و تاثیر آن در آینده حیات وحش این ناحیه غیرممکن است.

تخریب جنگل های طارم

منطقه طارم که پیش تر به دلایلی چند از جمله میزبانی از انواع و اقسام پرندگان زیبا و حیوانات نادر، طبیعتی شبیه به جنگل​های شبه قاره به عنوان «هندوستان ایران» شناخته می شد با جنگل زدایی در سال​های اخیر به ویژه آتش سوزی، متحمل صدمات جبران ناپذیری شده است.

چنانکه جنگل های طارم به عنوان اصلی ترین زیستگاه پلنگ ایرانی در منطقه شمال تا شمال غربی قزوین و بخش هایی از استان زنجان، دیگر آن زیستگاه سابقاً امن، برای این گونه ارزشمند جانوری نیست و همین مسئله بیش از پیش نسل پلنگ را در طارم تهدید می کند.

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان قزوین گفت: هر آتش سوزی تنوع زیستی منطقه خود را تحت تاثیر قرار می دهد، اما باید توجه کرد که ما در سطح جهان آتش سوزی های طبیعی داریم که در آن گونه های جانوری و حتی گیاهی به شکلی با مرور زمان، شرایط خود را با این آتش سوزی ها وفق می دهند که این ویژگی باعث می شود آسیب های ناشی از آتش جبران شود.

وی افزود: اما آتش سوزی در ایران و طارم غالبا غیرطبیعی و به صورت عمدی و سهوی روی می دهد که پیامدهای آن با یک آتش سوزی طبیعی بسیار متفاوت است.

این مقام مسئول گفت: هنگامی که در زیستگاه یک جانور آتش سوزی رخ می دهد اگر حیوان در اثر آتش سوزی هم از بین نرود، کوچ می کند که همین کوچ باعث می شود شرایط جدیدی به جانور تحمیل شود که این شرایط جدید به نوعی تهدید نسل و حیات حیوان تلقی می شود چنانکه ممکن است گروه های انسانی در زیستگاه جدید حضور داشته باشند که موجب تعارض خطرناک میان انسان و حیوان در محیط جدید می شود و یا اینکه رقابت غذایی میان جانوران شکل گیرد که آن نیز می تواند منتهی به حذف یک گونه جانوری از طبیعت شود.

چشم اندازها و برنامه های حمایتی

مهندس مظفری در رابطه با چشم اندازها و برنامه های حمایتی از پلنگ طارم که در اداره کل حفاظت محیط زیست استان پیش بینی شده است، گفت: آموزش جوامع محلی و آگاه سازی آنها با این رویکرد که این آموزش منجر به یک تغییر رفتار در گروه های مردمی شود، اولین گام در حفاظت از زندگی پلنگ در این ناحیه است.

وی افزود: دومین قدم، حفاظت از سایر گونه های جانوری مانند: خرگوش، گوسفند وحشی (قوچ و میش)، انواع غزال و... است که تمامی آنها طعمه پلنگ هستندکه تحقق این مسئله موجب می شود پلنگ کمتر به مراکز مسکونی نزدیک شود و تعارضی میان این جانور و زندگی انسانی روی ندهد.

این مقام مسئول، تشکیل بانک اطلاعاتی ویژه گونه پلنگ و ثبت و انتقال همه گزارش های آن به سازمان استانی و مرکزی را یکی دیگر از برنامه های این سازمان برای حمایت از پلنگ عنوان می کند.

مظفری با اشاره به اهمیت آگاه کردن و حساس سازی تشکل​های مردمی و سایر گروه های دخیل در این زمینه، همکاری با حامیان پلنگ چه به صورت حقوقی یا حقیقی را یکی دیگر از راهکارهای مهم در حمایت از این گونه ارزشمند می داند.

چرا باید از پلنگ طارم حفاظت کنیم

معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان قزوین در رابطه با ضرورت حفظ پلنگ گفت: سیستم طبیعت به صورت تعادلی عمل می کند و گونه های مختلف جانوری و گیاهی در این سیستم در سطوح مختلف یکدیگر را کنترل و تعدیل می کنند که پلنگ نیز یکی از مهم ترین گونه ها در چرخه طبیعت است و با حذف یا اختلال عملکرد یکی از این گونه ها، یقیناً نظم طبیعت به هم می ریزد که عواقب این اختلال در وهله اول متوجه انسان است.

مظفری افزود:به عنوان مثال اگر جمعیت خزندگان که تعدیل کننده جمعیت جوندگان هستند، کم شود، این مسئله می تواند برای کشاورزی بسیار مضر باشد؛ چرا که با افزایش تعداد جوندگان، از طرفی خسارات وارده بر محصولات کشاورزی چند برابر می شود و از طرفی استفاده بیشتر از انواع سموم برای نابودی جوندگان، اُفت کیفیت کشاورزی و تحمیل هزینه بر صنعت غذایی کشور را موجب می شود.

وی افزود: به همین دلیل است که گفته می شود هر اقدامی که در رابطه با تنوع های زیستی انجام می شود در درجه اول با سلامت انسان مربوط است ضمن اینکه اهلی کردن دام های مفید برای انسان و حمایت از گونه هایی سودمند برای امنیت غذایی انسان نیز از بستر حمایت هایی از این دست محقق شده و خواهد شد.

مظفری اهمیت روان شناختی و تاثیر مثبتی که طبیعت متعادل با اجزای کامل آن بر روح و روان انسان می گذارد را یکی دیگر از مواردی می داند که می تواند یکی دیگر از نتایج محافظت از پلنگ(به عنوان جزئی از این طبیعت متعادل) برای انسان باشد.

لزوم حمایت از سایر جانوران در معرض خطر

متاسفانه همانگونه که در گزارش ذکر شد پلنگ تنها حیوانی نیست که در منطقه طارم مورد هجوم و صید غیرقانونی با انگیزه سودجویی قرار می گیرد بلکه در این میان متاسفانه بسیاری از انواع آهو و بویژه پرندگان طارم در بازارهای سیاه تهران و کشورهای عربی با عنوان شاهین طارم، بایگوش طارم و ... به صورت جوجه و با قیمت گزافی به فروش می رسند.

این موضوع سبب گشته اهالی این ناحیه در دو استان با بهت و حیرت شاهد غارت میراث طبیعی خود باشند البته وضعیت پلنگ با حساسیت هایی که طی سالیان اخیر در جامعه توسط رسانه ها و گروه های دیگر ایجاد شده و نیز زحمات جنگلبانان و سایر فعالان حفاظت از محیط زیست استان، در شرایط مناسب تری نسبت به سایر گونه های در معرض انقراض قرار دارد.

امیدواریم با برنامه های اداره کل حفاظت از محیط زیست قزوین و حساسیت های مردم، پلنگ طارم به سرنوشت پیش از خود یعنی شیر و ببر ایرانی مبتلا نشود.

در کنار این اقدامات انتظار می رود با خلع ید قاچاقچیان پرنده، علی الخصوص در مناطق محرومی چون: طارم، قاقازان، آوج همان حساسیتی که در رابطه با پلنگ ایجاد شده در خصوص پرندگان ارزشمند این ناحیه و حفظ آنها از شر سودجویان ایجاد شود که این جانوران ارزشمند مانند پلنگ نه تنها ثروت منطقه ای که بخش مهمی از ثروت طبیعی تمام مردمان استان قزوین و کشور ایران هستند.

برای صیانت از پلنگ طارم و گونه های دیگر جانوری از همین امروز با عزمی ملی و مدیریتی جهادی باید اقدام کرده و با کمک موثر مردم از گونه های ارزشمند صیانت کنیم تا این حیوانات گرانبها را در فردایی نزدیک فقط در عکسهای کتابها به فرزندانمان معرفی نکنیم.

امروز اقدام کنیم، فردا خیلی دیر است.(مهر)