عملیاتی به وسعت هشت سال دفاع مقدس

سالروز عملیات پیروزمندانه بیت المقدس روز دلیرمردان سپاه و جوانان بسیجی شجاع، روز فرماندهان از جان گذشته ارتش و روز همه مدافعان حق است.

در حالی که اشغال خرمشهر توسط عراق به عنوان آخرین و مهم ترین برگ برنده این کشور برای وادار کردن ایران به شرکت در هر گونه مذاکرات صلح تلقی می شد، آزادسازی این شهر می توانست سمبل تحمیل اراده سیاسی جمهوری اسلامی بر متجاوز و اثبات برتری نظامی اش باشد.

بر همین اساس، با توجه به این که منطقه عمومی غرب کارون آخرین منطقه مهمی بود که هم چنان در اشغال عراق قرار داشت، از یک سو فرماندهان نظامی ایران برای عملیات در این منطقه اشتراک نظر داشتند و از سوی دیگر عراق نیز که طراحی عملیات آزادسازی خرمشهر را پس از عملیات فتح المبین قطعی و مسجل می پنداشت با در نظر گرفتن اهمیت این شهر و جایگاه آن در دفاع از بصره به ضرورت حفظ این منطقه معتقد بود.

از این رو، بلافاصله پس از اتمام عملیات فتح المبین در حالی که قوای ارتش عراق در منطقه عمومی خرمشهر تقویت می شد، به تمام یگان های تحت امر قرارگاه مرکزی کربلا دستور داده شد تا ضمن بازسازی و تجدید قوا به شناسایی و طراحی عملیات بپردازند.

اهداف عملیات بیت المقدس

مهم ترین اهداف این عملیات انهدام نیروی دشمن، حداقل بیش از دو لشکر، آزادسازی حدود پنج هزار و 400 کیلومتر مربع از خاک ایران؛ از جمله شهرهای خرمشهر، هویزه و پادگان حمید، خارج کردن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه دشمن، تامین مرز بین المللی (حدفاصل پاسگاه طلائیه تا شلمچه) و آزاد سازی جاده اهواز به خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز به آبادان از برد توپخانه دشمن بود.

منطقه اجرای عملیات بیت المقدس

طبق ارزیابی های انجام شده از سوی فرماندهان منطقه عمومی عملیات بیت المقدس در میان چهار مانع طبیعی رودخانه کرخه کور، رودخانه اروند، رودخانه کارون و هور الهویزه محصور بود.

منطقه یادشده به جز جاده نسبتا مرتفع اهواز به خرمشهر، فاقد هر گونه عارضه مهم برای پدافندی بود به همین سبب زمین منطقه به دلیل مسطح بودن برای مانور زرهی مناسب و برای حرکت نیروهای پیاده به دلیل در دید و تیرس قرار داشتن آنان نامناسب بود.

نقاط حساس و راهبردی این منطقه برای اجرای عملیات بیت المقدس بندر و شهر خرمشهر، پادگان حمید، جفیر، جاده آسفالت اهواز به خرمشهر، شهر هویزه و رودخانه های کارون، کرخه کور و اروند عنوان شده بود.

استعداد دشمن برای مقابله با رزمندگان اسلام در منطقه عملیاتی بیت المقدس

تا قبل از آغاز عملیات بیت المقدس، استعداد نیروهای دشمن برای رویایی با رزمندگان دلیر اسلام شامل شش لشکر زرهی؛ از جنوب رودخانه کرخه تا هویزه، پنج لشکر مکانیزه؛ از غرب اهواز تا روستای سید عبود، 11 لشکر پیاده از سید عبود تا خرمشهر، سه تیپ 22، 44 و 48 به عنوان مامور حفاظت از شهر خرمشهر و سه لشکر زرهی در شمال خرمشهر بود.

با شروع عملیات نیز یگان های دیگری از ارتش عراق به منطقه عملیاتی بیت المقدس اعزام شدند که می توان به لشکر پنج مکانیزه شامل: تیپ های 26 و 55 زرهی و تیپ های 15 و 20 مکانیزه، لشکر 6 زرهی؛ شامل: تیپ های 16 و 30 زرهی و تیپ 25 مکانیزه، لشکر سه زرهی؛ شامل: تیپ های 6، 12 و 53 زرهی و تیپ 8 مکانیزه، لشکر 9 زرهی؛ شامل: تیپ های 35 و 43 زرهی و تیپ 14 مکانیزه، تیپ های 31، 2 و 33 نیروی مخصوص، تیپ های 9، 10 و 20 گارد مرزی، 30 گروهان کماندو، 10 قاطع جیش الشعبی (هر قاطع 450 نفر)، گردان تانک مستقل سیف سعد، گردان های شناسایی حطین، صلاح الدین و حنین شرکت داشتند.

طرح عملیات بیت المقدس

در طراحی این عملیات موفق دفاع مقدس، تهاجم از طریق عبور از رودخانه کارون و پیشروی به سوی مرز بین المللی و سپس آزادسازی شهر خرمشهر مد نظر قرار گرفته و چنین استدلال می شود که حمله به جناح دشمن که عمدتا به سمت شمال آرایش گرفته بود، عامل موفقیت عملیات است.

همچنین، شکستن خطوط اولیه دشمن و عبور از رودخانه و گرفتن سرپل در غرب کارون تا جاده آسفالته اهواز به خرمشهر به عنوان اهداف مرحله نخست و ادامه پیشروی به سمت مرز و تامین خرمشهر به عنوان اهداف مرحله دوم تعیین شدند.

برهمین اساس، محورهای این عملیات به ترتیب محور شمالی به قرارگاه قدس (برای عبور از رودخانه کرخه)، محور میانی به قرارگاه فتح (برای عبور از رودخانه کارون و پیشروی به سمت جاده اهواز به خرمشهر و محور جنوبی به قرارگاه نصر (برای عبور از کارون و پیشروی به سمت خرمشهر) واگذار شد.

شرح آغاز و اجرای عملیات پیروزمندانه بیت المقدس

سرانجام عملیات بیت المقدس در 30 دقیقه بامداد روز 10 اردیبهشت 1361 با قرائت رمز مقدس بسم الله الرحمن الرحیم، بسم الله القاسم الجبارین، یا علی ابن ابی طالب (ع) از سوی فرماندهی آغاز شد.

شهید آیت الله صدوقی و آیت الله مشکینی نیز که در کنار فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه کربلا حضور داشتند، هر یک به طور جداگانه پیام هایی را به وسیله بی سیم خطاب به رزمندگان اسلام قرائت کردند.

در یک نگاه کلی می توان عملیات بیت المقدس را به چهار دوره زمانی تقسیم کرد.

در مرحله نخست اجرای آن که در محور قرارگاه قدس (شمال کرخه کور) انجام شد به دلیل هوشیاری دشمن و وجود استحکامات متعدد، پیشروی نیروها به سختی امکان پذیر بود و در این میان تنها تیپ های 43 بیت المقدس و 41 ثارالله موفق شدند از مواضع دشمن عبور کرده و منطقه ای در جنوب رودخانه کرخه کور را به عنوان سر پل تصرف کنند.

در محور قرارگاه فتح نیز یگان های خودی ضمن عبور از رودخانه بسرعت خود را به جاده اهواز به خرمشهر رسانده و به ایجاد استحکامات و جلوگیری از نقل و انتقالات و تحرکات دشمن در جاده یادشده پرداختند.

در محور قرارگاه نصر به دلیل تاخیر در حرکت و وجود با تلاق در کنار جاده اهواز به خرمشهر و همچنین تمرکز دشمن در شمال خرمشهر، نیروهای این قرارگاه نتوانستند به اهداف مورد نظر دست یافته و با قرارگاه فتح الحاق کنند.

الحاق کامل قرارگاه نصر با قرارگاه فتح و هم چنین تصرف اهداف مرحله اول قرارگاه قدس در دستور کار عملیات شب دوم قرار گرفت که با انجام آن تا حدودی اهداف مورد نظر محقق شد، اما برخی رخنه ها همچنان باقی بود تا این که سرانجام پس از پنح روز، جاده اهواز به خرمشهر از کیلومتر 68 تا کیلومتر 103 تثبیت و تمام رخنه ها ترمیم شد.

مرحله دوم: در این مرحله آزاد سازی خرمشهر از دستور کار عملیات خارج و تصمیم گرفته شد که قرارگاه های فتح و نصر از جاده اهواز به خرمشهر به سمت مرز پیشروی کنند و قرارگاه قدس نیز ماموریت یافت تا به صورت محدود برای تصرف سر پل در جنوب کرخه کور اقدام کند و سپس آن را گسترش دهد.

عملیات در این مرحله در ساعت 22 و 30 دقیقه شامگاه روز 16 اردیبهشت سال 1361 آغاز شد و نیروهای قرارگاه فتح در همان ساعات اولیه به جاده مرزی رسیدند و با یگان های قرارگاه نصر که با اندکی تاخیر و تحمل فشارهای دشمن به مرز رسیده بودند، الحاق کردند.

دشمن با مشاهده جهت پیشروی نیروهای ایران به طرف مرز، لشکرهای 5 و 6 خود را به عقب کشاند که به نظر می رسید این عقب نشینی با دو هدف جلوگیری از محاصره و انهدام این لشکرها و دیگری تقویت هر چه بیشتر خطوط پدافندی بصره و خرمشهر انجام شده باشد.

در پی این عقب نشینی که از ساعات اولیه روز 18 اردیبهشت سال 1361 آغاز شده بود، نیروهای قرارگاه قدس ضمن تعقیب نیروهای دشمن، تعدادی از آن ها را که از قافله عقب مانده بودند، به اسارت خود در آوردند و در نتیجه جاده اهواز به خرمشهر و نیز مناطقی همچون جفیر، پادگان حمید و هویزه آزاد شدند.

مرحله سوم: در این مرحله، قرارگاه نصر ماموریت یافت تا حرکت خود را به سمت خرمشهر آغاز کند، به طوری که نیروهای عمل کننده که متشکل از چهار تیپ مستقل سپاه پاسداران و دو تیپ ارتش بودند، در آخرین ساعات روز 19 اردیبهشت سال 1361عملیات خود را آغاز کردند؛ اما به دلیل هوشیاری دشمن و تمرکز نیرو در خطوط پدافندی اش نیروهای خودی در انجام ماموریت خود توفیق نیافتند.

مرحله چهارم اجرای عملیات بیت المقدس از یکم تا چهارم خرداد 1361

سرانجام در ساعت 22 و 30 دقیقه روز اول خرداد 1361 تلاش برای آزادی سازی خرمشهر با رمز مقدس «بسم الله القاسم الجبارین یا محمد بن عبدالله (ع)» آغاز شد که نیروهای عراقی در برابر تک سریع و غافلگیرانه رزمندگان اسلام دچار وحشت و سرگردانی شدید شدند و نتوانستند واکنش مهمی از خود نشان دهند و ارتباط یگان های دشمن با یکدیگر قطع شد و فرار افسران و درجه داران و سربازان عراقی از منطقه خرمشهر گویای از هم پاشیدگی سازمان یگان های دشمن بود.

در روز دوم خرداد نتیجه پیکار بسیار درخشان بود و قرارگاه کربلا به هدف خود که احاطه کامل خرمشهر بود، رسید به طوری که در این روز دو هزار و 830 نفر از مزدوران بعثی به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند و یگان هایی از دشمن که در منطقه بین نهر عرایض و شلمچه مستقر بودند به میزان زیاد منهدم شدند.

با وجود حضور گسترده هواپیماهای عراقی در آسمان منطقه، عقابان تیزپرواز نیروی هوایی ارتش در پشتیبانی از یگان های رزمنده، در صحنه عملیات بیت المقدس حضوری فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقی ها بر روی اروند رود و مناطق تجمع آنان در آن سوی رودخانه، نقش ارزنده ای در آزاد سازی خرمشهر ایفا کردند.

در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه کربلا پس از بررسی آخرین وضعیت، تصمیم گرفت تا نیروها با ورود به شهر خرمشهر آن را از لوث وجود نیروهای عراقی پاک کردند و در سه بامداد روز سوم خرداد واحدهایی از رزمندگان ایران به آن سوی رودخانه وارد شدند.

از طرف دیگر جمعی از نیروهای عراقی با استفاده از تاریکی شب و قایق اقدام به فرار کردند که تعدادی از این قایق ها توسط تکاوران نیروی دریایی هدف قرار گرفت و سرنشینان آن ها غرق شدند.

نیروهای عراقی از ساعت سه و پنجاه دقیقه بامداد تا عصر سوم خرداد از سمت شلمچه سه بار اقدام به پاتک کردند و تلاش کردند تا از طریق جاده شلمچه به خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشکنند، اما هر بار با پایداری و مقاومت دلاورانه رزمندگان ایرانی مواجه شدند و با دادن خساراتی عقب نشینی کردند.

در ساعت 11 صبح روز سوم خرداد در حالی که درگیری شدیدی بین قوای ایرانی و نیروهای عراقی در شمال نهر خین جریان داشت و دشمن در فکر شکستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان ایرانی از جناح غرب و خیابان کشتارگاه وارد شهر شدند. ناحیه گمرک خرمشهر در کنار اروند اندکی مقاومت کرد که آن هم بسرعت در هم شکسته شد.

در ساعت 12 رزمندگان دلاور و شجاع اسلام از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نیروهای متجاوز بعثی که 24 ساعت در محاصره کامل قرار داشتند، راهی جز اسارت یا فرار و یا کشته شدن نداشتند. بدین جهت واحدهای عراقی گروه گروه به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند.

در ساعت دو بعدازظهر خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهوری اسلامی ایران برفراز «مسجد جامع» و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد و خبر به یادماندنی آن در رسانه های دیداری شنیداری و نوشتاری بسرعت منعکس شد.(ایرنا)