هپاتیت B و C؛ از ابتلا تا تشخیص و درمان

تا قبل از سال 1375 راه انتقال ویروس هپاتیت C به طور عمده از طریق خون و فرآورده‌های خونی بود، اما با آزمایش خون و فرآورده‌های خونی برای این ویروس از سال 1375، امکان انتقال این ویروس از طریق خون به کمتر از یک در صد هزار نفر کاهش یافته است.

هم‌اکنون مبتلایان این ویروس در بین کسانی است که نوعی تزریق غیربهداشتی دریافت کرده‌اند. پرشمارترین قربانیان این اتفاق، معتادان تزریقی هستند.

در برخی مناطق کشور بیش از 70 درصد کسانی که بیش از یک سال تزریق مواد مخدر داشته‌اند به این ویروس آلوده هستند. حتی یک بار تزریق مواد مخدر هم می‌تواند باعث ابتلا شود.

حجامت نیز در شرایط غیربهداشتی یکی از راه‌های انتقال است. استفاده همگانی از وسایل یک بار مصرف در تزریق عضلانی یا وریدی داروها در بیشتر کشورها بسیار نادر است، اما در کشورهایی نظیر پاکستان که هنوز از سرنگ‌های تزریق در برخی مراکز برای چند بار استفاده می‌شود، انتقال هپاتیت C از این طریق نسبتا شایع محسوب می‌شود‌.

ابتلا در دندان‌سازی‌های غیراستاندارد هنوز یک خطر است. ابتلای نوزاد از مادر نادر و ابتلا از طریق تماس جنسی ممکن، البته با احتمالی بسیار کمتر از هپاتیت B است.

هپاتیت C، البته با احتمال موفقیت بین 50 تا 70 درصد با درمان های فعلی در دسترس قابل علاج است. درمان‌های جدیدی برای این ویروس شناخته شده است که شانس موفقیت بیشتری دارد.

از جمله آنها داروی «سوفوسبوویر» است که در همین ماه میلادی وارد بازار شده و هزینه سرسام‌آوری در حد 210 میلیون تومان دارد.

با این هزینه‌های هنگفت با وجود ساخت داروهای جدید با موفقیت بیشتر در درمان، متاسفانه تغییر خاصی در روند بیماری طی پنج سال گذشته که این داروها وارد بازار شده است حتی در کشورهای غربی رخ نداده است. پس باید بر عنصر پیشگیری و شناسایی بیماران تاکید بیشتری کرد.

بسیاری از کسانی که به این ویروس آلوده هستند از ابتلای خود بی‌خبر‌ند. توصیه می‌کنم همه کسانی که قبل از سال 1375 خون و فرآورده‌های خونی دریافت کرده‌اند و همه کسانی که سابقه اعتیاد تزریقی، خالکوبی یا حجامت در شرایط غیربهداشتی دارند، همچنین کسانی که سابقه تماس جنسی خارج از خانواده داشته‌اند برای این ویروس خود را آزمایش کنند البته تفسیر آزمایش هم به همین آسانی نیست. در وهله اول یک تست سرولوژی برای غربالگری انجام می‌شود.

این تست بسته به اختصاصی بودن کارخانه تولیدکننده می‌تواند موارد مثبت کاذب هم داشته باشد بنابراین باید نتیجه با تست‌های دیگر که اکنون در سازمان انتقال خون و برخی آزمایشگاه‌های ویروس‌ شناسی در کشور انجام می‌شود، تائید شود.

در صورت مثبت بودن تست‌های دوم که اختصاصی‌تر است، باید بیمار در مسیر بررسی تخصصی با تست‌های مولکولی قرار گیرد تا در صورت لزوم درمان مناسب برایش شروع شود.

مبتلایان به این ویروس باید کبد خود را از ضایعه بیشتر به دلیل تماس با دیگر مواد مضر به کبد حفظ کنند.

مطالعات مختلف نشان داده مصرف الکل و دخانیات شانس پیشرفت بیماری کبدی در آنها را بیشتر می‌کند و احتمال ابتلای به سرطان کبد را هم زیاد می‌کند.

چاقی و قند خون کنترل نشده نیز اثر مضاعفی بر تخریب کبد آنها دارد. به هر حال مثل همه بیماری‌ های دیگر باید بیشتر بر پیشگیری تاکید کرد.

شناسایی مبتلایان و رعایت اصول بهداشتی در تماس با خون و مایعات بدن آنها و استفاده نکردن از وسایل شخصی مثل تیغ و وسایل اصلاح اهمیت زیادی دارد.

وقتی هپاتیت مزمن می‌شود

ویروس‌های زیادی هستند که می‌توانند کبد را ملتهب کنند یا به اصطلاح ایجاد هپاتیت کنند، اما از بین آنها ویروس‌های هپاتیت B و C منجر به هپاتیتی مزمن می‌شوند یعنی بیماری در صورت درمان نشدن ادامه پیدا کرده و کبد را در طول زمان تخریب می‌کند البته ویروس هپاتیت D هم وجود دارد که فقط در بیماران مبتلا به هپاتیت B به عنوان یک عفونت همراه رخ می‌دهد.

تخریب کبد در هپاتیت مزمن باعث می‌شود این عضو مهم بدن، به مرور کارکرد خود را از دست بدهد و علائم نارسایی کبد بروز کند.

نارسایی مزمن کبد را به عنوان سیروز می‌شناسیم البته سیروز در معنای علمی خود تشخیصی است که در آسیب‌شناسی معلوم می‌شود و به همین دلیل برخی بیماران که به ظاهر سالم هم هستند ممکن است در نمونه‌برداری سیروز داشته باشند، اما آنچه که به صورت بالینی و علامت‌دار قابل تشخیص است یا سیروز کبدی علامت‌دار با علائمی چون یرقان مزمن، خونریزی از واریس مری، جمع شدن آب در داخل شکم یا آسیت، ورم پا، گیجی و خواب آلودگی همراه با تغییرات آزمایش‌های کبدی خود را نشان می‌دهد. از دیگر عوارض هپاتیت‌های مزمن، احتمال ابتلا به سرطان کبد است.

نه این که همه مبتلایان به هپاتیت ویروسی مزمن، سرطان کبد می‌گیرند، اما شانس این عارضه در این افراد تا صد برابر نسبت به افراد فاقد این عفونت‌ها افزایش پیدا می‌کند.

بسیار مهم است که قبل از این که هپاتیت مزمن علامت‌دار شود بیماران شناسایی شوند و در صورت لزوم درمان مناسب دریافت کنند.

دکتر کامران باقری لنکرانی - فوق‌تخصص کبد