گرفتاری‌های بچه‌دار شدن با رحم اجاره‌ای

آمار مراجعان به مراکز ناباروری و درمانی از این حکایت دارد که تعداد زوج‌هایی که در کشورمان با مشکل ناباروری دست و پنجه نرم می‌کنند کم نیست و به اعتقاد برخی کارشناسان حدود 21 درصد زوج‌های جوان با چنین مشکلی روبه‌رو هستند.

در کنار این ماجرا هزینه‌های بالای درمان ناباروری در کنار نبود قانون مناسب در برخی روش‌ها سبب شده شرایط برای خیلی از زوج‌های جوان بسیار دشوار شود.

برای نمونه برخی از زوج‌های جوانی که از روش رحم اجاره‌ای استفاده می‌کنند، مجبور هستند برای این‌که نام مادر واقعی کودک در شناسنامه‌اش ثبت شود با بیمارستان‌ها تبانی کرده و شخصی که رحم خود را اجاره می‌دهد، با شناسنامه مادر واقعی هنگام زایمان در بیمارستان بستری شود، زیرا بر اساس قانون، سازمان ثبت احوال مکلف است نام شخصی را که زایمان کرده به عنوان مادر ثبت کند.

روز گذشته کارشناسان حقوقی سازمان ثبت احوال کشور در یک گردهمایی به بررسی مقررات سازمان ثبت احوال در مبحث رحم اجاره‌ای پرداختند.

محمدرضا علیان، مدیرکل امور حقوقی، مجلس و استان‌های سازمان ثبت احوال کشور در این باره به جام‌جم می‌گوید: چند سالی است که با پیشرفت فناوری مشکل ناباروری زوج‌هایی که مشکل دارند، حل می‌شود. یکی از این روش‌ها بحث اهدای جنین است که خوشبختانه قانونگذار سال ‌82 در خصوص آن قانون تصویب کرده و شرایط اهداکننده و گیرندگان را مشخص کرده است.

در این قانون پیش‌بینی شده مادر و پدری که تخمک یا اسپرم سالم ندارند، می‌توانند از شخص دیگری تخمک و اسپرم دریافت کنند. علاوه براین در این قانون آمده است که تقاضای دریافت باید به‌طور مشترک از سوی زوجین به دادگاه داده شود. از دیگر شرط‌های لازم برای زوج‌ها می‌توان به‌گواهی پزشکی معتبر مبنی بر امکان بچه‌دار نشدن زوجین اشاره کرد.

افزون بر این زوجه نیز باید استعداد دریافت جنین را داشته باشد. مهجور نبودن، مبتلا نبودن به بیماری‌های صعب‌العلاج و تبعه جمهوری اسلامی بودن نیز از دیگر شرایطی است که می‌توان به آن اشاره کرد. به این شکل دادگاه در صورت احراز شرایط زوجین مجوز دریافت جنین را صادر می‌کند.

در شیوه اهدای جنین چون قانون همه چیز را پیش‌بینی کرده، سازمان ثبت احوال نیز با توجه به حکم دادگاه برای کودک شناسنامه صادر می‌کند و مشکلی برای زوج‌ها به وجود نمی‌آید، اما بر خلاف این زوج‌هایی که از روش رحم اجاره‌ای استفاده می‌کنند، مشکلات زیادی دارند.

مشکلات دریافت شناسنامه

در روش رحم اجاره‌ای زن و شوهر مشکل تخمک یا اسپرم ندارند، بلکه به دلیل این‌که در زمینه محل نگهداری جنین یعنی رحم مشکل دارند، به رحم شخص دیگری نیاز دارند تا نقص خود را جبران کنند، اما نکته اینجاست که با این‌که بیش از ده‌سال از مطرح شدن این روش در کشور می‌گذرد، قانونی در این خصوص وجود ندارد. به همین دلیل سازمان ثبت احوال برای صدور شناسنامه کودک رویه‌ای را در پیش گرفته که نیاز است هرچه سریع‌تر به قانون تبدیل شود.

بر اساس ماده 19 قانون ثبت احوال ماما یا پزشکی که در حین ولادت نوزاد حضور دارد و در زایمان دخالت می‌کند مکلف به صدور گواهی ولادت به نام شخص زایمان کننده است اما برای این‌که زوج‌هایی که از شیوه اجاره رحم استفاده می‌کنند با مشکل روبه‌رو نشوند ثبت احوال بر اساس گواهی که بیمارستان صادر کرده و در آن تاکید می‌کند که شخصی که زایمان می‌کند رحم خود را اجاره داده است نام مالک تخمک و اسپرم به عنوان پدر و مادر واقعی در شناسنامه کودک ثبت می‌شود.

مدیرکل امور حقوقی، مجلس و استان‌های سازمان ثبت احوال کشور می‌افزاید: وقتی زوج‌هایی که با استفاده از این روش صاحب فرزند شده‌اند برای تنظیم شناسنامه کودک به ثبت احوال مراجعه می‌کنند، تناقصی مطرح می‌شود، چون دراین باره قانونی وجود ندارد وفقط نظریه حقوقی قوه قضاییه که سال 84 مطرح شده است به چشم می‌آید.بر اساس نظریه حقوقی قوه قضاییه مالک اسپرم صاحب کودک شناخته می‌شود، ولی خانم زایمان‌کننده نیز محرم خونی است .

هرچند ثبت احوال رویه‌ای را برای آسان شدن کار چنین زوج‌هایی در نظر گرفته است، اما این رویه باید با همکاری سازمان‌های درگیر به قانون تبدیل شود، زیرا در این رابطه بحث فقهی، حقوق شهروندی، قانون مدنی و قانون ثبت احوال مطرح است به همین دلیل سازمان‌هایی مانند وزارت بهداشت و درمان، مراکز درمان ناباروری و سازمان ثبت احوال باید برای تصویب شدن قانون در این زمینه وارد عمل شوند.

علیان در خصوص مشکلات دیگری که در این خصوص وجود دارد، تصریح می‌کند: بعضی می‌گویند هر دو زوجه مادر هستند، ولی با درجات مختلف چون بچه صفاتی را از هر دو زوجه به ارث می‌برد. علاوه براین در خصوص مبلغ اجاره رحم و پرداخت نفقه به شخصی که رحم خود را اجاره می‌دهد، مشکلاتی وجود دارد که باید چارچوب مشخصی برای آن تعیین شود.

اجاره‌های 22 میلیون تومانی

مساله دیگری که در این بین مطرح است فشارهای روانی است که صاحبان اصلی جنین در مدت 9 ماه باید آن‌را تحمل کنند، زیرا آنها امانتی را به شخصی سپرده‌اند که ممکن است به هر دلیل از آنها سوءاستفاده شود.

منصوره موحدین، جنین‌شناس و استاد دانشگاه تربیت مدرس در این باره به جام‌جم می‌گوید: گاهی شخصی که رحم خود را اجاره می‌دهد با کودک رابطه عاطفی پیدا کرده و حاضر نیست کودک را به پدر ومادر واقعی خود برگرداند.

افزون براین به دلیل این‌که در بیشتر موارد برای انتخاب جنین اجاره‌ای تحقیقی صورت نمی‌گیرد و تعداد افراد که رحم خود را اجاره می‌دهند نیز محدود است تعداد افراد سودجویی که فقط با نیت دریافت پول و سوءاستفاده مالی از زوج‌ها راضی به این کار می‌شوند، زیاد است برای نمونه بیشتر آنها معتاد بوده و دلسوزی لازم را در قبال جنین ندارند.

موحدین درباره قیمت رحم‌های اجاره‌ای اضافه می‌کند: اصلا مشخص نیست که این رقم‌ها چگونه تعیین می‌شود، ولی سعی ما این است که این رقم‌ها زیاد بالا نرود. اکنون قیمت‌ها روی 21 تا 22 میلیون تومان است.

وی به زوج‌هایی که قصد دارند از این روش استفاده کنند، توصیه می‌کند: برای این‌که با مشکل روبه رو نشوند بهتر است از بستگان و نزدیکان خود تقاضای اجاره رحم کنند.

تنظیم قرارداد

زوج‌هایی که تصمیم به استفاده از روش اجاره رحم می‌گیرند با شخصی که رحم خود را اجاره می‌دهد، قرارداد، تنظیم می‌کنند در این قرار داد مبلغ اجاره و نحوه پرداخت آن قید می‌شود. افزون بر این در این قرارداد نوشته می‌شود فردی که رحم خود را اجاره می‌دهد صاحب کودک نخواهد بود.

مشاور حقوقی یکی از کلینیک‌های ناباروری درباره شرایطی که دراین قرارداد‌ها آورده می‌شود به جام‌جم می‌گوید: در این قرار‌داد پیش‌بینی می‌شود اگر در مدت بارداری پدر و مادر اصلی به هر دلیلی غایب شوند یا فوت کنند، سرپرستی کودک به خانواده پدری و در صورت نبود آنها به خانواده مادری خواهد رسید.

وی درباره قیمت‌هایی که برای رحم‌های اجاره‌ای در نظر گرفته می‌شود، خاطرنشان می‌کند: بیشتر توافقی است، اما بر اساس عرف اگر نوزاد سالم متولد شود، اجاره حدود 15 میلیون و 500 هزار تومان است یا اگر دو قلو باشد قیمت به 19 میلیون تومان می‌رسد.

این درحالی است که معمولا اجاره بهاء در این خصوص به‌صورت اقساط پرداخت می‌شود، به این شکل که با انتقال نطفه به رحم اجاره‌ای زوج باید حدود یک میلیون و 400 هزار تومان پرداخت کرده و بعد از آن اگر جواب آزمایش بارداری مثبت بود، ماهانه 600 هزار تومان پرداخت کنند و در نهایت مبلغ باقی مانده را نیز هنگام به دنیا آمدن کودک باید پرداخت کنند.

با توجه به آمار بالای مشکلات ناباروری در کشور و مشکلاتی که زوج‌های جوان برای استفاده از روش رحم اجاره‌ای با آن روبه‌رو هستند مسئولان هرچه زودتر باید برای به تصویب رسیدن قانون در این خصوص اقدام کنند و با توجه به این‌که این روزها قانون ثبت احوال در دست بازنویسی است می‌توان شرایط لازم را به عنوان تبصره در ماده 19 قانون ثبت احوال لحاظ کرد.

مهدی آیینی - گروه جامعه