زلزله، سونامی و سواحل جنوبی ایران

هرچند پاسخ قطعی به این پرسش که آیا سونامی یا غریاله (نامی که مردم بومی بوشهر به آن می‌دهند) سیراف را ویران کرده است باید در پژوهش‌های آینده باستان‌شناسان یافت، اما رئیس موسسه ملی اقیانوس‌شناسی، وقوع سونامی در آینده نزدیک در دریای عمان را بسیار محتمل دانسته و ادعا می‌کند که تاکنون هشدارهایی نیز پیرامون این مساله به مسئولان داده است.

او معتقد است طبق گواه تاریخ هر 80 سال یک بار مردم سواحل دریای عمان شاهد یک زلزله بزرگ و غریاله (سونامی)‌ بوده‌اند.

اینک بیش از 65 سال است که سواحل این دریا چهره خشن و ناآرام غریاله را به خود ندیده و شمارش معکوس رخ‌دادن چنین پیامد هولناکی آغاز شده است.

دکتر چگینی در گفت‌وگو با جام‌جم درباره چگونگی رخ دادن این پدیده جغرافیایی گفت: سونامی، نوعی موج بلند است که دوره تناوب آن می‌تواند به یک ساعت و طول موجش هم ده‌ها و صدها کیلومتر برسد. یکی از مشخصه‌های اصلی آن ظاهر شدن قعر موج زودتر از قله است، یعنی در صورت بروز سونامی، آب دریا به یکباره و ناگهانی پایین می‌رود که علت آن جزر و مد نیست؛ چراکه جزر و مد پدیده‌ای است که تدریجی و طی 24 ساعت رخ می‌دهد.

وی افزود: اکنون سونامی می‌تواند به پنج دلیل رخ دهد که عبارتند از: وقوع زلزله روی یکی از گسل‌ها، وقوع آتشفشان‌های زیر دریا، زمین لغزش (توده‌ای از خاک کف دریا فرو ریزد)، افتادن شهاب‌سنگ‌های آسمانی و وقایع نادر جوی در سواحل دریای عمان. احتمال ایجاد سونامی به دلیل وقوع زمین لرزه و لغزش محتمل است، اما وقوع آتشفشان‌های زیر دریا، افتادن شهاب سنگ‌ها و وقایع نادر جوی بسیار کم و غیرمحتمل است.

وی تاکید کرد: احتمال وقوع سونامی در سواحل شمال کشور نیز به دلیل وقوع زمین‌لرزه و لغزش محتمل است، اما وقوع زمین لغزش بیش از زمین‌لرزه برای سواحل جنوبی و شمالی ما خطرناک است.

رئیس موسسه ملی اقیانوس‌شناسی، وقوع سونامی در حوزه آبی خلیج فارس را غیرممکن دانست و با اشاره به نگرانی‌های مردم بوشهر از وقوع سونامی به علت زلزله‌های اخیر این ناحیه گفت: هیچ ارتباطی بین زلزله‌های اخیر بوشهر و ایجاد سونامی نیست، چون گسل بوشهر و مکران متفاوت است. از طرفی احتمال وقوع سونامی در حوزه خلیج فارس به دلیل عمق کم آن بسیار غیرمحتمل است، اما چنانچه در دریای عمان سونامی رخ دهد، ممکن است مقدار ناچیزی از آن نیز به حوزه آبی خلیج فارس برسد به همین دلیل جای هیچ گونه نگرانی برای مردم سواحل خلیج فارس نیست.

وی درباره گسل مکران اظهار کرد: این گسل حدود 900 کیلومتر طول دارد که به موازات سواحل دریای عمان در ایران کشیده شده است و تنها حدود صد کیلومتر از سواحل جنوبی ایران فاصله دارد. پیش‌بینی شده است، اگر در هر نقطه‌ای از این گسل زمین‌لرزه‌ای با شدت بیش از 6.5 ریشتر رخ دهد، می‌تواند سونامی ایجاد کند که امواج آن ظرف 15 تا 30 دقیقه به سواحل ما برسد. ارتفاع موج آن نیز به شدت زلزله بستگی دارد، بنابراین ارتفاع آن می‌تواند به 5، 6 تا 9 متر برسد و می‌تواند دو تا سه کیلومتر در عمق ساحل نیز خرابی به بار آورد.

وی با تاکید بر خسارت اقتصادی و جانی این پیامد افزود: متاسفانه ما ‌اکنون سامانه هشدار سونامی و دستگاه لرزه‌نگار را در این ناحیه نداریم و به همین دلیل هم قادر به پیش‌بینی دقیق این رویداد نیستیم و تنها از طریق اتصال به سایت‌های جهانی و گزارش‌های آنها و مشاهده مردمان بومی می‌توانیم تشخیص بدهیم که محل وقوع زلزله رخ داده شده کجاست؛ بنابراین ضرورت دارد که هرچه زودتر چنین سامانه‌ای در کشور راه‌اندازی شود.

دکتر چگینی ابراز کرد: این دستگاه لرزه‌نگار در کف دریا نصب می‌شود و در صورت رخ دادن زلزله بلافاصله از طریق کابل‌های متصل به آن، به گویه شناور سطح آب اطلاع می‌دهد. اطلاعات این گویه نیز به سرعت به ایستگاه زمینی و ماهواره‌ها مخابره می‌شود. سپس بر حسب شدت و نوع زلزله تشخیص داده خواهد شد، چه نوع موجی با چه ارتفاعی و در چه مدت زمانی به ساحل خواهد رسید.

وی تصریح کرد: ما از سه سال پیش رخ دادن چنین حادثه‌ای را به مسئولان هشدار داده و درخواست بودجه برای نصب و تهیه تجهیزات مربوط به این سامانه را کرده‌ایم، اما با وجود اهمیت این موضوع هنوز بودجه‌ای به این کار تعلق نگرفته است.

رئیس موسسه ملی اقیانوس‌شناسی، تحقق چنین امری را مستلزم تعلق گرفتن بودجه‌ای کلان دانست و گفت: طبق محاسبات و برآورد ما دو، سه سال پیش این موسسه برای تجهیز شدن به چنین دستگاهی نیاز به 20 میلیارد تومان پول داشت، اما ‌اکنون و با سه برابر شدن قیمت ارز، میزان این بودجه نیز به طور طبیعی افزایش پیدا کرده است، اما اگر بتوانیم امکان ساخت چنین دستگاهی را در کشور پیگیری کنیم، می‌توانیم با تامین 20 تا 30 میلیارد تومان این سامانه را با هزینه کمتر در کشور هم بسازیم.

فرزانه صدقی - جام‌جم