از آسمان شوشتر خاکستر می​بارد

هر ساله در نیمه دوم سال و تقریبا از اواخر زمستان که زمان برداشت نیشکر از مزارع وسیع نیشکر استان خوزستان است، آتش زدن باگاس‌ها (تفاله‌های نیشکر) باعث آلودگی شدید هوای این استان بویژه شهرستان شوشتر و شهرها و روستاهای تابعه آن می‌شود؛ اتفاقی که در هفته‌های اخیر نیز راحتی و آسایش را از شوشتری‌ها ربوده و آنها را به خانه‌تکانی روزانه وادار کرده است.

تفاله نیشکر یا باگاس که 34 درصد وزن ساقه نیشکر را تشکیل می‌دهد در صنایع مختلفی همچون کاغذ‌سازی کاربرد دارد. در مجتمع‌های تولید نیشکر، سالانه بیش از یک میلیون تن باگاس تولید می‌شود. باگاس به دست آمده به جای استفاده در صنایع تبدیلی متاسفانه با پرداخت مبالغ هنگفتی به بیابان‌های اطراف مزارع نیشکر منتقل و آتش‌زده می‌شود که این موضوع علاوه بر اتلاف این سرمایه، باعث ناراحتی و آزار و اذیت روستاییان اطراف نیز شده، به گونه‌ای که در برخی موارد حتی زندگی عادی در روستاهای اطراف را نیز فلج کرده است. این در حالی است که براساس قانون باید تمام محصولات نیشکر در مزارع به صورت سبز و با ماشین و بدون سوزاندن سرشاخه‌ها برداشت شود.

خانه‌تکانی چند بار؟

رئیس شورای اسلامی شهرستان شوشتر با بیان این ‌که آلودگی هوای شوشتر بیشتر ناشی از سوزاندن تفاله‌های مزارع نیشکر کارون است که در فاصله بسیار نزدیکی از شهر شوشتر قرار دارد، به جام‌جم می‌گوید: هرگاه باد به سمت شوشتر می‌وزد، انبوهی از خاکستر و دوده را روانه این شهر می‌کند که چون بارانی بر سر خانه و زندگی مردم شهر می‌بارد.

امیر رسولی با بیان این ‌که تمام شهرها و روستاهای شهرستان شوشتر سال‌هاست که نزدیک فصل بهار، به دلیل وجود این ذرات و دوده‌ها، تمیزی و آسایش به خود نمی‌بینند، می‌افزاید: جلسات متعددی از سوی فرمانداری شوشتر و با حضور مسئولان شهری و سهامداران شرکت نیشکر کارون برای رفع این مشکل برگزار شده، اما تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده است.

وی با بیان این‌ که منزل من هم مانند تمام خانه‌های شوشتر اکنون پر از خاکستر و دوده است، تصریح می‌کند: مردم شوشتر برای استقبال از بهار نه یک بار که ده‌ها بار باید خانه‌تکانی کرده و خانه و وسایل زندگی خود را شست‌وشو دهند و تمیز کنند.

رسولی با بیان این ‌که این تمیز کردن‌ها و شست‌وشوهای مکرر، افزون بر آلودگی هوا و خطراتی که برای سلامت مردم دارد، هزینه زیادی را نیز به آنها تحمیل می‌کند، می‌گوید: این در حالی است که هیچ خسارتی بابت این هزینه‌های اضافی به مردم و شهرداری شوشتر که بشدت در مضیقه مالی است، پرداخت نمی‌شود.

یک شهروند شوشتری نیز با بیان این ‌که از ترس دوده‌ها،‌ جرات پوشیدن لباس رنگ روشن را نداریم، می‌گوید: همین حالا که با شما در حال گفت‌وگو هستم، آسمان پر از دوده است.

وی با بیان این ‌که دوده و خاکستر روی سقف ماشین‌ها، کف حیاط، خیابان و همه‌جا قابل مشاهده است، می‌افزاید: در این شرایط هفته‌ای چندبار مجبور به نظافت و خانه‌تکانی و شستن فرش و موکت هستیم که این کار علاوه بر زحمت زیاد و وقت‌گیر بودن، هزینه آب و برق زیادی را هم به ما تحمیل می‌کند.

چاره کار چیست؟

در همین حال نماینده مردم اهواز در مجلس نیز با بیان این ‌که سوزاندن مزارع نیشکر که عمده آن مربوط به تفاله‌های نیشکر است، به معضلی برای استان تبدیل شده است به «جام‌جم» می‌گوید: سالانه دو میلیون تن باگاس در استان تولید می‌شود که به علت نبود صنایع جانبی،‌ آنها را دپو می‌کنند، اما دپوی این حجم فراوان باگاس که بسیار جاگیر است، عملا امکان‌پذیر نبوده و کار بسیار سختی است، لذا مقداری از این باگاس به مصرف دام استان می‌رسد و مقدار زیاد دیگری روی زمین باقی می‌ماند که عملا چاره‌ای جز سوزاندن آن باقی نمی‌ماند که این اقدام علاوه بر این‌ که پیامدهای منفی انسانی و زیست‌محیطی فراوانی دارد برای آن شرکت نیز هزینه‌بر است، چرا که شرکت برای سوزاندن آنها سالانه متحمل پرداخت چند میلیارد تومان می‌شود.سیدشریف حسینی می‌افزاید:‌ زمانی که طرح ایجاد شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی در سال 69 به تصویب هیات دولت رسید، قرار شد در کنار توسعه کشت و صنعت نیشکر، هفت شرکت جانبی نیز تاسیس شود که با استفاده از باگاس‌های به‌جامانده از نیشکر، به تولیدات جانبی بپردازند؛ امری که در حد طرح روی کاغذ باقی مانده است.

وی با بیان این‌ که نحوه برداشت و آتش زدن مزارع در برخی مزارع نیشکر، زندگی روستاییان و شهروندان استان بویژه در شهرستان شوشتر را مختل کرده و سلامت آنها را به خطر انداخته است، خاطرنشان می‌کند: تنها راه برون‌رفت از این مشکل، استفاده از روش‌ها و ماشین آلات جدید برای برداشت است که تاکنون شرکت کشت و صنعت کارون که عمده آلودگی شهر شوشتر ناشی از فعالیت این شرکت است، اقدامی در این جهت انجام نداده است.

حسینی با اشاره به بانک کشاورزی، بانک ملی و سازمان جهاد کشاورزی به عنوان سهامداران این شرکت، تاکید می‌کند: این سهامداران همان‌طور که به فکر سرمایه‌گذاری و سود خود هستند، باید به فکر مردم و مشکلات ایجاد شده برای آنها و مخاطرات زیست محیطی هم باشند و با تغییر روش برداشت خود و استفاده از ماشین‌ها و روش‌های نوین یا پرداخت جریمه به مردم، درصدد کاهش تبعات این مشکل برآیند.

به گفته این مسئول این مشکل تقریبا در تمام مزارع نیشکر استان وجود دارد، زیرا تقریبا همه آنها از روش قدیمی برداشت استفاده می‌کنند، اما به دلیل فاصله‌ای که از شهرهای استان دارند، آلودگی آنها بیشتر نصیب روستاییان می‌شود جز کشت و صنعت کارون که در نزدیک شهر شوشتر است.

حسینی با بیان این‌که جلوگیری از فعالیت این شرکت‌ها، جریمه کردن و تعویض و تغییر روش برداشت، سه راهکار جلوگیری از آلودگی ناشی از آتش زدن مزارع نیشکر است، یادآور می‌شود: جلوگیری از فعالیت آنها به دلیل بحث اشتغالزایی عملا امکان‌پذیر نیست، جریمه کردن هم از آنجا که هزینه آن مستقیم به حساب دولت واریز می‌شود و نفعی برای مردم محلی ندارد، بی‌فایده است، بنابراین بهترین راهکار استفاده از دانش روز و سیستم‌های نوین برداشت است که باید با نظارت و سختگیری محیط‌زیست انجام بپذیرد.

مزارع جدید مشکلی ندارد

مزارع نیشکر استان خوزستان به مزارع قدیمی و مربوط به پیش از انقلاب و مزارع جدید و مربوط به پس از انقلاب تقسیم می‌شود که مزارع قدیمی شامل مزارع هفت تپه در محدوده شوش و دزفول و مزارع کارون نزدیک شهر شوشتر است.

از مزارع جدید که با عنوان شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی یاد می‌شود، هفت مزرعه 12 هزار هکتاری است که در مجموع حدود 70 هزار هکتار آن زیر کشت می‌رود.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان با اشاره به این تقسیم‌‌بندی به جام‌جم می‌گوید: از آنجا که استانداردهای زیست‌محیطی در مزارع جدید نیشکر تا حدودی رعایت می‌شود و این مزارع با نظارت محیط‌زیست فعالیت می‌کنند، آتش زدن مزارع کمتر رخ می‌دهد و برداشت تقریبا به صورت برداشت سبز انجام می‌شود که روش نوین برداشت نیشکر است.

به گفته احمدرضا لاهیجان‌زاده، با این حال حدود 16 درصد این مزارع نیز آتش زده می‌شود که این امر به دلیل ساختار مزارع و کج بودن بیش از حد نی‌هاست که ماشین قادر به برداشت آنها نیست؛ هرچند با پیگیری محیط‌زیست، صاحبان این مزارع در پی کشت گونه‌های جدیدی از نیشکر هستند تا این 16 درصد نیز به روش برداشت سبز جمع‌آوری شود.

آتش زدن به دلیل گران بودن ماشین برداشت

وی درباره مزارع هفت تپه و کارون که همچنان به روش قدیمی و آتش زدن، محصول خود را برداشت می‌کنند، هم می‌گوید: این مزارع به دو دلیل ساختار مزارع و هزینه بسیار زیاد خریداری ماشین‌آلات هنوز موفق به استفاده از روش جدید برداشت نشده‌اند.

لاهیجان‌زاده در توضیح این مطلب می‌افزاید: ساختار این مزارع به دلیل قدیمی بودن، برای ورود ماشین طراحی نشده است، بنابراین ماشین توان ورود به این مزارع درهم پیچیده را ندارد. از سوی دیگر قیمت خرید هر دستگاه ماشین برداشت که ده سال پیش حدود 160 میلیون تومان بود و تنها مزارع جدید به خرید آن اقدام کردند، اکنون به بیش از یک میلیارد تومان رسیده که توان خرید را بسیار کم کرده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان با بیان این‌که شرکت نیشکر کارون همکاری خوبی با سازمان محیط‌زیست و رعایت برخی موارد مانند کنترل پساب‌ها یا انرژی دارد، تصریح می‌کند: اما این شرکت و همچنین شرکت هفت تپه به دلیل بی‌توجهی به آتش زدن مزارع و استفاده نکردن از روش‌های جدید برداشت، براساس قانون در فهرست صنایع آلاینده استان قرار گرفته‌اند تا هرچه سریع‌تر خود را با شرایط زیست‌محیطی و استانداردهای آن تطبیق دهند.

لاهیجان‌زاده با بیان این‌که این شرکت‌ها طبق قانون سالانه خسارتی را به دولت پرداخت می‌کنند، می‌گوید: این خسارت دوباره به شهرداری و دهیاری‌های شهرستان شوشتر بازپرداخت می‌شود تا برای مردم هزینه شود، با این حال اگر مردم شوشتر خود در این زمینه شکایتی دارند، می‌توانند شکایت خود را به صورت شخصی پیگیری کنند.

فاطمه مراد زاده / گروه ایران