افیون‌های صنعتی؛ طاعون عصر جدید

البته این کارشان، آن موقع‌ها نه جرم بوده و نه خیلی کار عجیبی بوده است. بسیاری از مردم شهر و روستا برای امرارمعاش و داشتن یک درآمد کارگری، در این مزارع کار می‌کردند؛ آنها هر روز صبح با چاقویی در دست، گل‌های تریاک را تیغ می‌زدند و شیره زرد تریاک را برای صاحب زمین جمع می‌کردند و جالب این‌که بعد از پایان یک روز سخت کاری، سر تا پای بدن کارگران را هم می‌گشتند تا مبادا کسی هوس کرده باشد تکه‌ای تریاک را زیر لباس‌هایش پنهان کند.

آن روزها به کسی معتاد می‌گفتند که شب‌هایش را پای بساط منقل و سیخ و تریاک به صبح می‌رساند و مثل دوره ما، خبری از کرور کرور مواد مخدر صنعتی نبود.

اما حالا وقتی می‌شنویم که فلانی معتاد است، اول همه می‌پرسند چه می‌کشد؟ و این چه می‌کشد یعنی این‌که به کدام ماده مخدر رنگارنگی که در گوشه و کنار شهر ریخته، معتاد شده است؟

این مواد مخدر رنگارنگ و صنعتی، نه مثل قدیم در زمین‌های زراعی به عمل می‌آید که بتوان مزارع را یکشبه به آتش کشید و نه عوارضش شبیه تریاک و سایر مواد مخدر سنتی است که بتوان مصرف‌کننده را از لب‌های سیاه، اندام تکیده و و چشمان خمارش شناخت.

مواد مخدر صنعتی، حاصل ترکیب مواد شیمیایی مختلف است که حالات روحی خاصی برای مصرف‌کننده به دنبال می‌آورد. گیجی، سرخوشی، زوال منطق و بروز توهم، از جمله تبعات رایج این‌گونه مواد مخدر است.

کریستال، کراک، تمجیزک، اکستاسی، شیشه و هروئین، نمونه‌های کوچکی از مواد مخدر صنعتی گوناگونی است که توسط بشر در آزمایشگاه‌ها ساخته شده و امروزه دامنه توزیع و مصرف این مواد به حدی گسترش یافته است که حالا ردپای مواد مخدر صنعتی در توسعه‌یافته‌ترین تا کم توسعه‌یافته‌ترین کشورها به چشم می‌خورد.

مواد مخدر صنعتی چگونه جهانی شد؟

شاید نتوان به‌طور قاطع گفت که اولین بار چه کسی دست به ساخت ماده مخدر صنعتی زد، اما شواهد و قراین تاریخی می‌گوید که اولین ماده مخدر نیمه صنعتی در کشور آلمان ساخته شده است.

سال‌های اولیه قرن بیستم را می‌توان سال‌های اوج محبوبیت تریاک دانست؛ در آن سال‌ها، این ماده مخدر سنتی در آسیا و اروپا طرفداران پرشماری داشت و این ماده مخدر در درمان بسیاری از بیماری‌ها و کاهش دردها استفاده می‌شد، اما استفاده مفرط از این ماده مخدر موجب شد مردم زیادی در گوشه و کنار جهان به مصرف این ماده مخدر معتاد شوند.

به همین منظور نیز پزشکان و دانشمندان به دنبال دارویی بودند که در کاهش دردها موثر واقع شود، اما خواص اعتیادگونه تریاک را هم نداشته باشد.

موج مصرف تریاک در جهان رو به افزایش بود تا این‌که داروسازی آلمانی در سال 1896 با ترکیب انیدرید استیک و مرفین خالص، دارویی تسکین بخش تولید کرد که بعدها به نام هروئین مشهور شد.

اگرچه هروئین به‌عنوان یک ماده مخدر سنتی شناخته می‌شود، اما تولید این ماده مخدر نیمه صنعتی موجب شد که مخدرهای صنعتی دیگری به بازار مصرف وارد شود و مثلا در دهه هفتاد میلادی، رفته‌رفته کوکائین گران‌قیمت نیز از رونق سابقش افتاد و جایش را به مواد مخدر صنعتی ارزان‌قیمتی به نام «کراک» داد.

بالاخره کار تا جایی پیش رفت که در اواخر قرن بیستم، دیگر با زحمت می‌شد در کشورهای توسعه‌یافته، اجتماع عظیمی از معتادان به تریاک پیدا کرد، اما در مقابل، شهروندان زیادی در این کشورهای توسعه‌یافته به سمت استفاده از الکل و مواد مخدر صنعتی روی آوردند تا شاید راحت‌تر بتوانند با فشارهای روحی پدیدآمده در قرن بیستم کنار بیایند.

تولید شیشه و کراک؛ همین نزدیکی‌ها

بسیاری از مواد مخدر صنعتی در کنج‌ خانه‌ها و پستوها تولید می‌شود؛ این‌که می‌گوییم ماده مخدر صنعتی، اصلا به این معنی نیست که برای ساخت این‌گونه مواد مخدر، حتما نیاز به تجهیزات پیچیده آزمایشگاهی و صنعتی وجود داشته باشد بلکه گاه با کمترین تجهیزات ممکن می‌توان دست به ساخت یک ماده مخدر صنعتی خطرناک زد.

برای این که به بدآموزی متهم نشویم و راه‌های ساخت مواد مخدر صنعتی را آموزش نداده باشیم، فقط به صورت سربسته می‌گوییم که بسیاری از آشپزخانه‌های ساخت تولید مواد مخدر صنعتی در مناطق کم‌جمعیت، واقع شده است و حتی برخی تولید‌کنندگان هم به ازای دریافت پول حاضر می‌شوند فرمول ساخت را در اختیار تولید‌کنندگان ناشی قرار دهند.

بیشترین تعداد این آشپزخانه‌ها به ساخت ماده مخدر صنعتی «مت آفتامین» یا همان «شیشه» مشغول هستند که پرمتقاضی‌ترین مخدر صنعتی در ایران هم به حساب می‌آید.پرمصرف‌ترین ماده مخدر صنعتی در ایران از طریق احیای دو ماده شیمیایی به نام «پسودوافدرین» و فسفر قرمز ساخته می‌شود، اما نکته جالب اینجاست که به دلیل گران بودن ماده «پسودوافدرین»، بسیاری از مواد مخدر صنعتی که با نام شیشه به مشتری‌ها فروخته می‌شود، کمترین میزان «پسودوافدرین» را دارد و حتی گاهی تولید‌کنندگان شیشه از مواد شیمیایی موجود در قرص‌های رایج «آنتی هیستامین» ـ که در درمان سرماخوردگی به کار می‌رود ـ برای تولید شیشه استفاده می‌کنند.

داستان مخدرهای صنعتی در ایران

گفته می‌شود اولین‌بار ایرانی‌ها در عصر صفویه با راه‌های کاشت گسترده خشخاش آشنا شدند و سپس روند تولید و مصرف تریاک تا سلسله‌های شاهنشاهی بعدی هم ادامه و گسترش یافت؛ طوری که حتی در دوران پهلوی، سهمیه ویژه تریاک به معتادان داده می‌شد.

اما تاریخ رواج مواد مخدر صنعتی در ایران را می‌توان به دهه 70 و گسترش ماده مخدر صنعتی «شیشه» نسبت داد؛ طی این سال‌ها، معتادان با این ماده مخدر صنعتی آشنا شدند که نه مشقت‌های مصرف تریاک را داشت و نه آسیب‌های ظاهری پس از مصرف آن شبیه تریاک بود.

در دهه 80 نیز ایرانی‌ها با ماده مخدر جدیدی به نام قرص‌های «اکس» آشنا شدند که این ماده مخدر، کاملا صنعتی است و انرژی فرد مصرف‌کننده در یک بازه زمانی به طور غیرعادی بالا می‌رفت.

اما طی چند سال اخیر نیز مصرف کراک بر لیست سیاه مواد مخدر پرطرفدار در ایران اضافه شده است؛ طوری که قیمت پایین این ماده مخدر باعث شده شمار زیادی از معتادان مواد مخدر سنتی به سمت مصرف کراک روی بیاورند.

فعلا طبق آمارهای رسمی، بین جمعیت یک میلیون و 325هزار نفری معتادان ایرانی، همچنان ماده مخدر تریاک در صدر و پرمصرف‌ترین ماده مخدر در ایران است. پس از این ماده مخدر سنتی، «شیشه» و «کراک» در فهرست پرمتقاضی‌ترین مواد مخدر در کشور ما جای دارد.

همه این حرف‌ها به این معنی است که امروزه دیگر تغییر الگوی مصرف معتادان ایرانی از مواد مخدر سنتی به مواد مخدر صنعتی، به شکل یک چالش حساس امنیتی و اجتماعی در آمده است؛ یعنی این خطر محتمل است که تا چند سال آینده، بازار مصرف مواد مخدر سنتی، کمرنگ‌تر از وضعیت فعلی شود و به جای آن، مواد مخدر صنعتی در صدر لیست سیاه پرمصرف‌ها در ایران قرار بگیرد؛ خطری که افزایش جرم، بزهکاری و گسترش آسیب‌های اجتماعی، کمترین نتیجه آن خواهد بود.

امین جلالوند - گروه جامعه