بالیوود؛ معجونی از حادثه، عشق و اغراق

با این حال، بالیوود فقط بخشی از کل سینمای هند است که البته بیشترین شهرت در داخل و خارج این کشور دارد. ایالت‌های مختلف هند صاحب صنعت سینمای مستقلی است و بسیاری از هنرمندان این ایالت‌ها، پس از موفقیت در ایالت‌های خود راهی بالیوود می‌شوند و در آنجا دوباره نام خود را در سطح وسیع‌تری مطرح می‌کنند. بعضی‌ وقت‌ها، محصولات موفق ایالت‌های مختلف هند (که به زبان بومی تهیه و تولید شده‌اند)‌ دوباره در بالیوود به زبان هندی و با حضور بازیگران سرشناس دوباره‌سازی می‌شوند. بالیوود بزرگ‌ترین مرکز سینمایی هند است که تهیه‌کنندگان تاثیرگذار سینما در آنجا مشغول کار هستند و تقریبا بیشترین تعداد فیلم سینمایی هندی در این محل تولید می‌شود. معمولا در بالیوود، سالانه حدود 150 تا 200 فیلم سینمایی ساخته می‌شود.

اما این رقم در تضاد با این واقعیت نیست که کشور هند سالانه بین 800 تا هزار فیلم سینمایی تولید می‌کند. تحلیلگران بین‌المللی سینما می‌گویند هند با تولید سالانه بیش از 800 فیلم سینمایی، مقام اول تولید فیلم را در جهان دارد و از این نظر، از صنعت سینمای آمریکا (هالیوود)‌ هم جلوتر است. این رقم و ادعا صحیح است، اما باید به این واقعیت اشاره شود که رقم 800 تولید سینمایی در عرض سال، مربوط به کل ایالت‌های هند می‌شود و نه فقط بالیوود. ایالت‌های مختلف هند، هریک برای خود یک صنعت سینمای بومی و مستقل دارند که سالانه بیش از 80 فیلم سینمایی را با کمک عوامل بومی و برای مصرف داخلی خود تولید می‌کنند. این فیلم‌ها معمولا فقط در همان ایالت‌هایی اکران عمومی‌ می‌شوند که ساخته شده‌اند و در سراسر خاک هند پخش عمومی ندارند. تنها فیلم‌های بالیوودی است که اکران وسیع‌ عمومی در تمام نقاط کشور داشته و اختصاص به یک ایالت مشخص ندارند.

تا قبل از این، لفظ بالیوود به کل سینمای هند اطلاق می‌شد و نام سینمای هند مترادف بود با نام بالیوود، اما حالا تماشاگران بین‌المللی هم متوجه تفاوت‌های فیلم‌های بالیوودی با بقیه محصولات سینمایی هند شده‌اند. بالیوود از همان ابتدای پیدایش خود، بیشترین تاثیر را روی تماشاگران داخلی گذاشت و توانست یک بازار بین‌المللی خوب برای خود در کل قاره آسیا، آفریقا، خاورمیانه و بخش مهمی از جمهوری‌های بخش جنوبی اتحاد شوروی (سابق)‌ پیدا کند. ستارگان هندی همزمان با افتتاحیه فیلم‌های خود در کشورهای خارجی، به این کشورها سفر کردند. ایران هم در زمان اکران عمومی فیلم معروف «سنگام»، میزبان سه ستاره اصلی آن راج کاپور، ویجنتی مالا و راجندرا کومار بود و این بازیگران، شهرت بسیار زیادی در بین تماشاگران ایرانی در دهه 40 شمسی کسب کردند.

وقتی صحبت از بالیوود می‌شود، بلافاصله نوع خاصی از سینما به ذهن تماشاچی می‌آید. منتقدان سینمایی، بالیوود را ملغمه‌ای از همه چیز می‌دانند که در آن می‌توان همه‌ چیز را پیدا کرد. در یک فیلم بالیوودی، اکشن، رومانس، آواز، اشک و آه با هم قاطی می‌شوند تا بتوانند برای حدود سه ساعت تماشاچی خود را سرگرم نگه دارد، به همین دلیل است که برای فیلم‌های بالیوودی معمولا نمی‌توان یک ژانر مشخص تعریف و تعیین کرد. یک فیلم خانوادگی در عین حال می‌تواند اکشن و ماجراجویانه باشد و در دل یک اکشن ماجراجویانه می‌توان براحتی یک خط خانوادگی یا حتی دلدادگی (عاشقانه)‌ پیدا کرد. تهیه‌کنندگان بالیوودی برای این که مطمئن شوند تماشاچی به دیدن فیلم آنها خواهد رفت، از تمام عناصر و ژانرهای موجود در دنیای سینما بهره و کمک می‌گیرند و فیلم‌هایشان مثل یک آش یا سوپ است که می‌توان همه چیز در آنها پیدا کرد.

بالیوود هم طی دهه‌های اخیر پیشرفت‌های خوبی داشته و توانسته خود را با تکنیک روز سینما همراه کند. در عین حال، سینمای جهان هم با تولیدات خاص یک دهه اخیر خود تا حدی به سبک فیلمسازی بالیوودی نزدیک شده و این مساله، دروغین و تصنعی بودن فیلم‌های هندی را کاهش داده است. در حالی که بالیوود برای خلق طبیعی صحنه‌های اکشن خود از تکنیسین‌های بین‌المللی استفاده می‌کند (یا خود هندی‌ها این تکنیک‌ها را می‌آموزند)‌، صنعت بین‌المللی سینما ـ و بویژه هالیوود ـ در خلق صحنه‌های اکشن خود از همان شیوه‌ها و ابزاری استفاده می‌کند که روزگاری هندی‌ها آنها را مورد استفاده قرار می‌دادند. برای مثال، بسیاری از تماشاگران سینما در دهه‌های قبل از دیدن صحنه‌‌ای که بازیگر مرد آن پشتک‌وارو زده و از طبقه اول یک ساختمان به طبقه پانزدهم آن می‌پرید، بشدت تعجب می‌کردند. در اصطلاح عامه از این صحنه به عنوان یک «خالی‌بندی خفن» یاد می‌شد و به همین دلیل، به فیلم‌های بالیوودی لقب فیلم‌های غیرقابل باور می‌دادند. اما حالا چند سالی است سازندگان فیلم‌های هالیوودی و اروپایی، قهرمانان قصه‌های خود را وادار به انجام این‌جور کارهای محیرالعقول و غیرقابل باور می‌کنند. در این ارتباط است که می‌توان گفت فیلم‌های بالیوودی و هالیوودی در یک نقطه به یکدیگر رسیده و زبان مشترکی پیدا کرده‌اند.

بالیوود به عنوان سینمای مردم‌پسند که مستقیما به جدول گیشه نمایش نظر دارد، مثل سینمای هر کشور دیگری (و از جمله آمریکا)‌ تولیدکننده دو نوع فیلم سینمایی عامه‌پسند است؛ نوع اول، فیلم‌هایی است که هیچ حرفی برای گفتن ندارند و از ساختار ضعیفی هم برخوردارند. این فیلم‌ها ـ که البته بازیگران مشهوری نقش‌های آنان را بازی می‌کنند ـ‌ معمولا موفقیتی در جدول گیشه نمایش کسب نمی‌کنند و در همان یکی دو روز اول اکران عمومی، در دریای پرتلاطم جدول گیشه نمایش غرق می‌شوند. کم نیستند فیلم‌هایی که در همان روزهای اول نمایش، لقب «فاجعه‌آمیز» را می‌گیرند و نه حتی لقب «کم‌فروش». دسته دوم، فیلم‌های خوش‌ساختی است که قصه خود را به‌درستی تعریف می‌کنند و از ساختار کلی صحیحی برخوردارند. این فیلم‌ها قصه اکشن، ماجراجویانه، عاشقانه، ترسناک یا علمی ـ تخیلی خود را به صورتی ساده و صادقانه بیان کرده و در یک کلام، الفبای کلی ساخت یک فیلم را رعایت می‌کنند. همین فیلم‌ها هستند که در داخل هند با استقبال خوب و بالای تماشاگران روبه‌رو می‌شوند و برخی اوقات،‌ فروش‌ آنها از رقم فروش یک فیلم پرفروش هم بالاتر می‌رود. این فیلم‌ها در خارج از هند و در بازار بین‌المللی هم فروش خوبی را تجربه می‌کنند. همین فیلم‌ها هستند که باعث ادامه حیات بالیوود و حدود 3000 خانواده‌ای می‌شود که زندگی خود را از طریق کار در صنعت سینمای هند می‌گذرانند.

خود نام بالیوود، تلفیقی از دو نام بمبئی و هالیوود است. هنرمندان هندی که می‌دانستند سینمای کشورشان برای مردم هند اهمیت خیلی زیادی دارد، در همان سال‌های اولیه فعالیت خود تصمیم گرفتند نامی را برای تولیدات خود انتخاب کنند که یادآور محصولات‌شان باشد و همه مردم جهان، سینمای هند را با آن بشناسند. این واقعیتی است که هند پس از آمریکا، تنها کشور جهان است که تولیدات داخلی دست بالا را در جدول گیشه نمایش سینما‌ها دارند و فیلم‌های هندی، حرف اول را در سالن‌های نمایش می‌زنند. فیلم‌های هالیوودی ـ که اکران عمومی وسیع آنها در هند در دو دهه اخیر امکان‌پذیر شده ـ هنوز هم نتوانسته‌اند مقام اول را در جدول گیشه نمایش سینماهای هند از آن خود کنند. مردم هند هنوز هم پول بیشتر را برای تماشای فیلم‌های بومی خرج می‌کنند تا بلاک‌باسترهای هالیوودی.

شهر بمبئی از همان روزهای اول پیدایش سینما در هند، مرکز اصلی فیلمسازی در این کشور شد و بالیوود، سال‌ها از این محل به عنوان مکان اصلی تولیدات و موجودیت خود استفاده کرد. اما طی سال‌های اخیر، این نظریه مطرح شده که بالیوود به عنوان یک مکان فیزیکی موجودیتی ندارد و آن را می‌توان در همه جای هند پیدا کرد. با آن که برخی از منتقدان غربی از بالیوود به عنوان پسرعموی کوچولو و فقیر هالیوود یاد می‌کنند، اما نام بالیوود در فرهنگ لغات کتاب معروف آکسفورد انگلیسی آمده و حداقل خود هندی‌ها برای آن اهمیتی بیشتر و بالاتر از هالیوود قائل هستند.