«آیینه جلال» به روایت سیمای اردو

ساعت 30‌/‌7 صبح قرارم در صحن انقلاب بود، پس از ادای احترام به ساحت مقدس حضرت رضا(ع)‌ وارد صحن انقلاب شدم و پای صحبت‌های مجتبی عباسی، کارگردان نشستم. عباسی با شخصیت اصلی داستانش صحبت می‌کند و از عوامل صحنه می‌خواهد تا فضای اطراف را خالی کنند.

مستند ـ داستانی آیینه جلال که از اوایل خرداد 1389 با حضور مدیر سیمای اردوی شبکه جهانی سحر در قم کلید خورد، تاکنون بیش از 90 درصد کار تصویربرداری‌اش به پایان رسیده و به جهت نزدیک شدن به ماه مبارک رمضان، همزمان پخش آن نیز آغاز شده است.

مجتبی عباسی، به عنوان نویسنده و کارگردان این پروژه مستند که فارغ‌التحصیل دانشکده صدا و سیماست و مستندهایی نظیر حماسه دفاع و آزادی، سرگذشت رادیو، مروارید، دست هنر، کمان 99 و ... را تا به حال کار کرده، درخصوص ساخت پروژه‌های مستند می‌گوید: «شاخص‌ترین المان برای هر کار مستندی، پرهیز از هرگونه دست‌کاری در اصل و محتواست و من همواره تلاش کرده‌ام تا در بیشتر آثار مستند، واقعیت‌ها را بدون هیچ کم و کاستی بیان کنم.»

وی با اشاره به این که آیینه جلال برای او تجربه ارزشمندی است، می‌گوید: «آیینه جلال ‌یک مستند ـ داستانی درخصوص 30 شخصیت اردوزبانی است که در ایران ساکن هستند و قرار است براساس توانایی هر فرد، ماجرای کامل یک روز رمضانی وی مطرح شود. قصه از شهر مقدس قم آغاز و سپس وارد شهرهای تهران و قزوین شدیم و این روزها قصد داریم 4 برنامه پایانی را با محوریت عید سعید فطر در شهر مقدس مشهد ضبط کنیم.

نویسنده این مستند یادآور می‌شود تعدد لوکیشن و استفاده از اماکن مذهبی و تاریخی ایران، ضبط در فضاهایی مانند قطار و از همه مهم‌تر تحقیقات مفصل درخصوص هر شخصیت و تصویربرداری چند روزه برای هرکدام از آنها سبب شد تا در این ایام نیز ضبط برنامه ادامه پیدا کند.

سپس به سراغ محمد لطفیان، مدیر تصویربرداری این پروژه می‌روم.

همواره علاقه داشتم با حوزه برون‌مرزی همکاری کنم، اما هیچ‌گاه تصور نمی‌کردم تصویربرداری یک برنامه برون‌مرزی با یک زبان خارجی در داخل مرزهای کشورمان را انجام دهم. وقتی تهیه‌کننده برنامه از من دعوت کرد تا به عنوان تصویربردار همکاری کنم، فکر کردم یک کار کوتاه یک ماهه خواهد بود، اما با قصه‌ای که نویسنده این برنامه نوشته بود، وقتی وارد کار شدم و فضاها و شخصیت‌های گوناگون را دیدم، انگیزه‌ام دوچندان شد. در این مستند داستانی مقرر شده بود، طی چند روز احوالات شخصی و یک روز کامل افراد را به تصویر بکشم، آن هم شخصیت‌های برجسته‌ای که انصافا هیچ گاه نام و نشانی از آنها برده نشده بود. البته تعدد فضاهای انتخابی و لوکیشن‌های گوناگون، کار را دشوار کرده ولی به نظر من ارزش این همه زحمت را دارد.

پس از تصویربرداری از حرم مطهر، گروه برای ادامه ضبط راهی خانه شخصیت اصلی این قسمت از مستند آیینه جلال یعنی حجت‌الاسلام سیدحسن جعفری می‌شود. من هم همراه آنان سوار خودرو شده و به کمک مترجم گروه یعنی شبیب حسینی سوالاتی را از آقای جعفری می‌پرسم.

ابتدا قبول نکردم، اما وقتی تهیه‌کننده برنامه به مشهد آمد و گفت قرار شده با محوریت ماه مبارک رمضان از زندگی تعدادی از شخصیت‌های اردوزبان ساکن ایران، مستند بسازند، نتوانستم جواب منفی بدهم و پذیرفتم و قرار شد چند روز این گروه برنامه‌ساز با من همراه باشد.

کارگردان به من گفت فکر کن دوربین وجود ندارد. خیلی راحت و آرام کار روزمره خودت را انجام بده و واقعا هم همین طور بود. تا امروز بخش‌هایی از محل کار، مدرسه فرزندان و حرم را ضبط کرده‌اند و بخش پایانی ضبط در خانه است که قرار شده سفره افطار، البته از افطار هندی که همسرم تدارک دیده، تصویر بگیرند.

توجهم به درویش نوری، تهیه‌کننده برنامه جلب می‌شود و به سراغ او می‌روم.

درویش نوری که چندین پروژه مستند برای معاونت برون‌مرزی صداوسیما کار کرده، از ویژگی‌های کار مستند در این حوزه می‌گوید: «حساسیت کار در برون‌مرزی دوچندان است. چراکه ابتدا باید به دقت مخاطب غیرایرانی را رصد کرد و نیازها، انگیزه‌ها، سلایق، نگاه‌ها و توقعات او را دریافت. دوم این که با ظرافت‌های خاص هنری رسالت جهانی این حوزه را در نشر فرهنگ اسلامی و صدور انقلاب به تصویر کشید.»

تهیه‌کننده‌ آیینه جلال درخصوص این مستند می‌افزاید: «در طرح اولیه، مقرر شده بود ساختار این مستند روایی باشد. ولی با تاکیدات مدیر شبکه به جهت ارتقای کیفی مقرر شد روند کار به سمت و سوی داستانی برود و همین موضوع نیز حجم کار را دوچندان کرد، چراکه بار محتوایی باید روی شخصیت هر داستان بیفتد و به دلیل آن که اغلب این شخصیت‌ها تاکنون جلوی دوربین نیامده بودند، کار سخت می‌شد، مانند همین برداشت‌های متعددی که امروز شما در حرم شاهد آن بودید.»

نکته قابل تامل دیگر در این برنامه داستان‌های گوناگونی است که به طور مجزا و برگرفته از شخصیت هر فرد توسط نویسنده به تحریر در آمده، در این نوشته‌ها برای هر شخصیت بین 5 تا 7 لوکیشن طراحی شده و طبیعی است هماهنگی‌ها برای هر لوکیشن و بعضا موانعی که وجود داشته، برای کل پروژه زمانبر است.

وی درباره شخصیت‌هایی که در برنامه آیینه جلال معرفی می‌شوند گفت: «انتخاب این افراد کار سختی بوده، ‌طی تحقیقات ابتدایی که از طریق مراجع ذی‌صلاح صورت پذیرفت، 176 نفر به برنامه معرفی شدند که با تحقیقات 3 گروه مجزا در نهایت 30 نفر انتخاب شدند،‌ این افراد ویژگی‌های خاصی نظیر ذی‌نفوذ بودن در بین اردوزبانان، تخصص، اشراف محتوایی به حوزه رمضان، علم و... دارند. از این میان می‌توان افرادی نظیر حضرت آیت‌الله العظمی جزایری، علامه سید منتظر‌المهدی، دکتر توفیق، دکتر سکندر، دکتر ظهیر عباس، دکتر عاصم جاوید و... را نام برد.

وقتی به منزل آقای جعفری رسیدیم،‌ عوامل پشت صحنه بسرعت فضای تصویربرداری از خانه را آماده می‌کنند،‌ در این بین تلاش مجتبی شهریان، به عنوان مدیر تولید برنامه دوچندان است.

وی می‌گوید: «این پروژه به خاطر فضای خاص رمضانی، المان‌های مختلف خودش را می‌طلبد، باید فضای روحانی سحر و افطار را منطبق با هر شخصیت اردوزبان که از کشورهایی نظیر هند، پاکستان، کشمیر و... هستند،
طراحی کرد. نوع غذا و نوع لباس همه باید در فضای خانه لحاظ شود.»

گفتار صادقانه جعفری درخصوص رمضان و تعلق خاطر او و خانواده‌اش به این ماه و اشکی که هنگام قرائت دعای ابوحمزه ثمالی از گونه‌هایش سرازیر می‌شود، همه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

ساعت 30 دقیقه بامداد است و گروه با ذکر صلوات، کار خود را به پایان می‌رساند.