رنج کهن‌ترین چهره سبز زمین

براساس یافته‌های دانشمندان، گونه‌ای از سوزنی‌برگان موسوم به کاج بریستل که چند هزار سال است در کوهستان‌های کالیفرنیا زندگی می‌کند و قدیمی‌ترین سمبل حیات زمین یا همان متوزلای مشهور را در خانواده خود دارد، تحت تاثیر تغییرات اقلیم جهانی سرعت رشد بیشتری گرفته است و از قرار معلوم این شتاب که به علت روی دادن درجه حرارت‌های بالاتر در قلل کوهستانی محل رویش این درخت بروز کرده، به مثابه علامت هشداردهنده جدیدی از افزایش درجه حرارت زمین در اواخر قرن بیستم به شمار می‌رود.

این علامت هشدار در حالی پیش‌ روی محققان خودنمایی می‌کند که متیو سالزر، سرپرست تیم محققان آزمایشگاه تحقیقات رشد درختان دانشگاه آریزونا معتقد است آنچه پیش‌ روی آنها قرار گرفته، تنها بخشی از تصویر بزرگ‌تری محسوب می‌شود که دیگر افراد علاقه‌مند به مسائل زیست‌محیطی یا حتی عموم مردم راجع به گرمایش زمین آن هم در جایی با این ارتفاع بالا دیده یا شنیده‌اند.

به اعتقاد این محقق ارشد که در زمینه حلقه‌های رشد درختان مطالعه می‌کند، ذوب شدن یخچال‌های مرتفع نمونه روشن دیگری از این روند مخاطره‌آمیز به شمار می‌رود که به نوبه خود بروز تغییراتی در زیست‌بوم را به همراه خواهند داشت و مورد جابه‌جا شدن و بالا رفتن خطوط زمانی رشد درختان واقعیتی است که در سایه همین تغییرات زیست‌بومی روی داده است.

یافته‌های پژوهش حاضر که شرح آن در شماره اخیر اقدامات آکادمی ملی علوم منتشر شده است، از این واقعیت خبر می‌دهد که در بازه زمانی مربوط به سال‌های 1951 تا 2000 حلقه‌های رشد درخت کاج بریستل واقع در مجاورت خط‌الراس درختی منطقه عریض‌تر شده‌اند و این مساله بر شتاب سریع‌تر رشد درخت در هر فصل دلالت دارد.

بر این اساس، پهنای حلقه‌های رشد درخت در این خط‌الراس درختی و در نیمه دوم قرن بیستم در مقایسه با تمام دوره‌های 50 ساله قبلی طی 3700 سال گذشته بسیار بزرگ‌تر بوده است.

در این میان محققان دریافته‌اند درختانی که در حد عمودی 150 متری یا بیشتر در زیر این خط‌الراس درختی می‌رویند، رشد شتاب‌گرفته‌ای را در همین بازه زمانی نشان نمی‌دهند. محققان معتقدند از قرار معلوم، رشد سریع‌تر درختان با درجه حرارت‌های گرم‌تر در مرتفع‌ترین نقاط سکونتگاهی این درختان در ارتباط باشد.

موضوع افزایش سرعت رشد درختان در حالی از سوی محققان با واکنش مثبتی روبه‌رو نمی‌شود که آنها معتقدند هرچند رشد بیشتر درختان به خودی خود هیچ‌گاه موضوع نامطلوبی تلقی نشده اما در عین حال شواهد حاکی از آن است که درختان نقش مهم و معنی‌داری را در کاهش دی‌اکسیدکربن جوی ایفا نخواهند کرد.

درختان به عنوان تهویه‌سازان هوای طبیعت، کار بزرگی را صورت می‌دهند و حتی منافع و مزایای بی‌شمار دیگری را نیز برای سیاره سبز و ساکنانش تامین می‌کنند تا جایی که علاوه بر مطرح بودن به عنوان نمادی فرهنگی و سمبلی برای به نمایش درآوردن طبیعت یا محیط‌ زیست، مهم‌ترین مولفه چشم‌انداز طبیعی محسوب می‌شوند؛ چراکه از فرسایش جلوگیری می‌کنند و در زیر چتر شاخ و برگشان یک زیست‌بوم محافظت شده از آب و هوا را تدارک می‌بینند و همچنین نقش مهمی را در تولید اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در اتمسفر و متعادل کردن دمای محیط بازی می‌کنند. با این اوصاف، بجز درختانی که در نزدیکی خط استوا هستند، مابقی این موجودات زنده سبز قصد ندارند تا در چالش ما بر سر نحوه رویکرد و مصاف با تغییر اقلیم، تاثیر چندانی داشته باشند.

درختان هر فصل در 2 مرحله رشد می‌کنند که نتیجه این مکانیسم رشدی اضافه شدن چوب اولیه در بهار و متعاقب آن چوب ثانویه در پاییز است؛ اما چوب ثانویه از دیواره‌های سلولی ضخیم‌تر برخوردار بوده و متراکم‌تر است و به واسطه همین الگو، هنگام مشاهده برش عرضی تنه درختان با حلقه‌هایی روبه‌رو می‌شویم که بیانگر توسعه تنه درخت و رشد آن هستند.

درواقع شمارش همین حلقه‌ها و بررسی وضعیت قرارگیری آنها بازگوکننده داستان سرگذشت زندگی و سن درخت برای دانشمندان به شمار می‌رود، در این میان حلقه‌های عریض‌تر از رشد بیشتر درخت طی یک فصل حکایت دارند. از طرفی تعیین درست سن و فازهای رویشی تنها برای درختانی که حلقه‌های رشد ایجاد می‌کنند، امکان دارد و از این رو در اقلیم‌های استوایی غیرفصلی که درختان رشد مداوم دارند، از حلقه‌های رشد مجزا و متمایز خبری نیست و این مهم در حالی است که تحقیقات حلقه‌های رشد و تعیین سن و فازهای زمانی رشد درختان که در مطالعات زیست‌بوم مناطق، تاثیرات متقابل اقلیمی و همچنین گمانه‌زنی‌های علمی مربوطه جایگاه ارزشمندی دارد، تنها درباره درختانی مصداق پیدا می‌کند که تا مرکز تنه توپر هستند و از آنجا که بسیاری از درختان کهنسال توخالی و پوک می‌شوند و این به دلیل زوال و فساد مغز چوب آنهاست، بالطبع نمونه‌های مطمئن و مناسبی برای آزمایش‌ها یا مدل‌سازی‌های رایانه‌ای به شمار نمی‌روند؛ به نحوی که مورد ثبت شده‌ای از درخت بائوباب با قریب 9500 سال عمر صرفا با توسل به روش سال‌یابی کربن 14 محقق می‌شود و جدا از رکورد سنی، مورد مناسبی برای سایر سنجش‌ها و گمانه‌زنی‌های لازم محسوب نمی‌شود.

در این میان، تحقیقات حاضر روی درخت کاج بریستل در حالی از ارزش مطالعاتی گرانبهایی برخوردار است که جدا از حی و حاضر بودن این فسیل زنده، چوب متراکم و مرده آن نیز در برابر تجزیه و فسادپذیری مقاوم است و از این رو، محققان می‌توانند با ردیف کردن و تنظیم هسته حلقه‌های رشد حاصل از چوب مرده با نمونه‌های مشابه آن در درختان زنده، حدفاصل‌ زمانی حلقه‌های درخت را که بسیار جلوتر از عمر یک درخت واحد امتداد یافته است، هم‌گذاری و جفت کنند. در همین خصوص تیم تحقیقاتی مرکز پژوهش‌های حلقه‌های رشد درختان اقدام به آنالیز و تجزیه و تحلیل حلقه‌های رشد درخت در 3 موضع در ایالت‌های کالیفرنیا و نوادا نموده، درختان در حال رویش نزدیک خط‌الراس درختی را با آنهایی که زیر این محدوده می‌رویند، مقایسه کردند.

محققان با استفاده از درختان مرده و زنده و همچنین برخی داده‌های ثبت شده موجود در آرشیو توانستند یک حد فاصل زمانی از رشد حلقه‌ای درخت را ارائه کنند که زمانش تا 4600 سال به عقب کشیده می‌شود. ترسیم این حدفاصل زمانی و مشخص شدن دوره‌های رشدی درختان مورد مطالعه طی بازه‌های زمانی 50 ساله در حالی صورت می‌گیرد که محققان مراکز تحقیقات حلقه‌های رشد درختی در سایر مناطق نیز به اتفاق از اهمیت و معنی‌دار بودن یافته‌های جدید خبر می‌دهند و خاطرنشان می‌سازند که نه‌تنها این حلقه‌های رشدی طی 50 سال گذشته پهن‌ترین نمونه‌ها بوده‌اند؛ بلکه در طول مطالعات چندین سال گذشته نیز پهن‌ترین حلقه‌هایی به شمار می‌روند که پدیدار شده‌اند. این در حالی است که طی چند سال گذشته رکورد گرم‌ترین درجه حرارات را برای خود ثبت کرده است.

بازدانگان طی عصر دایناسورها تا ظهور گیاهان گلدار (نهاندانگان) در خلال اواخر دوره سلطه دایناسورها، گیاهگان غالب زمین را در سیطره خود داشتند.

آنها 300 میلیون سال قبل ظاهر شدند و 120 میلیون سال پیش نیز به اوج رشد و نموشان رسیدند. نکته جالب توجه و شگفت‌انگیز این است که هنوز یک گروه از بازدانگان حیاط خلوت دایناسورها و در را‡س آنها جنس کاج‌ها با قریب 100 گونه به عنوان پرابهت‌ترین و ماندگارترین سوزنی‌برگان زنده عالم در گوشه دنج موطن سردشان و در همسایگی ما انسان‌ها به حکمروایی خود ادامه می‌دهند و به آرامی روزگار را سپری می‌کنند.

کاج‌های بریستل که می‌توانند در شیب کوه‌های خشک غرب آمریکا تا چند هزار سال زندگی کنند و کهن‌ترین کاج زنده و به عبارتی قدیمی‌ترین موجود زنده جهان معروف به متوزلا (Pinus longaeva) را در میان خود گرفته‌اند، در حال حاضر 4844 ساله است. اینک که این میراث ارزشمند و منحصر به فرد حیات سیاره و درواقع این غول‌های سبز و زنده در سایه گرمایش زمین آرام و قرار خود را از دست داده‌اند، پربیراه نیست که در نتیجه عملکردهای تهاجمی و چه‌بسا غیرقابل جبران ساکنان هوشمند؛ اما فاقد منطق و آینده‌نگری شایسته آن در بهره‌مندی از منابع طبیعی تجدیدناپذیر، شاهد چهره تاریک دیگری از زمین باشیم که حتی تصور چشم‌انداز مهلک آن آرامش همه موجودات و از جمله این کاج‌های کهنسال را برهم زده است و شاید دستاوردهای اجلاس کپنهاگ مرهمی بر این داغ باشد.

مترجم: ‌مهریار میرنیا
منبع: Discovery