رشد قارچی با صاعقه مصنوعی

پرورش قارچ در محیط‌های بسته (بصورت گلخانه‌ای) به چه شرایطی نیاز دارد؟

مسلما بستر مناسب که حاوی مواد گیاهی کاه و کُلش، کود مرغ، مواد معدنی یا درصدی از موادی مانند ملاس چغندر است، یکی از اصلی شرایط لازم است که بسته به مناطق مختلف آب و هوایی کشور و ارزان بودن آنها می‌توان نسبت مواد معدنی و ملاس چغندر را نیز تغییر داد. از سوی دیگر تهویه به منظور خروج هوای سمی‌ و ورود هوای تازه برای ادامه رشد قارچ مورد نیاز است که مشکل عمده و اساسی در این بخش ثابت نگه داشتن رطوبت زیاد همراه با هوای تازه است. یکی دیگر از شرایط مورد نیاز در پرورش قارچ کنترل دماست که در طول دوره پرورش متفاوت است.

بی‌شک مهار کردن دما، رطوبت و ورود هوای مورد نیاز از مشکلات عمده کار است، زیرا در صورت تامین نشدن شرایط، قارچ به گونه‌ای نامناسب رشد می‌کند و یا اصلا رشد نمی‌کند. رطوبت مورد نیاز برای محوطه پرورش قارچ نیز باید در حد بالا باشد که بسته به زمان پرورش درصد آن تفاوت می‌کند، ولی در کل همواره رطوبت مورد نیاز در حد بالای 80 درصداست.

در عین حال، از نظر بهداشت نیز محوطه پرورش قارچ باید از هرگونه آلایندگی و آلودگی که از طریق هوا یا کمپوست تولید می‌شود، کنترل شود.

پس از عملیات ریسه‌زنی روی کمپوست را با خاک مخصوص پوشانده و با ایجاد شرایط دمایی و رطوبت لازم در این مرحله دکمه‌های قارچ تشکیل می‌شود. گفتنی است که برای قارچ‌های صدفی خاک پوششی نیاز نیست و همچنین بستر مناسب برای قارچ‌های صدفی از مواد کمتری برخوردار است (کود مرغ و بعضی مواد ذکر شده مورد نیاز نیست.)

عوامل لازم برای رشد این گیاه با دیگر گیاهان تا چه اندازه متفاوت است؟

عمده تفاوت با گیاهان دیگر از آنجا ناشی می‌شود که قارچ کلروفیل ندارد و نمی‌تواند مانند گیاهان عملیات فتوسنتز را انجام دهد و از طریق مواد گیاهی در حال تجزیه (که از بستر تامین می‌شود) تغذیه می‌کند.

پرورش سریع قارچ به چه عواملی وابسته است؟

به طور خلاصه، پرورش قارچ به عواملی نظیر بذر خوب، رطوبت، دما، هوای تمیز، تهویه، کمپوست و شرایط بهداشتی بستگی دارد. در این میان برای تسریع سرعت رشد قارچ فراهم کردن شرایط بهینه (در دسترس قرار دادن مواد غذایی، رطوبت، دما و هوای تمیز) عامل ایجاد کیفیت و کمیت مطلوب می‌شود. این کار از طریق دستگاه‌هایی که به صورت اتوماتیک شرایط لازم را کنترل می‌کنند صورت می‌گیرد.

گویا در این شیوه از سامانه‌های UV به منظور آلودگی‌زدایی میکروبی در شرایط رویشی استفاده کرده‌اید، در ارتباط با عملکرد این سیستم برایمان توضیح دهید؟

تامین هوای سالم برای رشد قارچ لازم است بنابراین برای رفع آلودگی‌ها با استفاده از سامانه‌هایUV پر قدرت میکروب‌های مضر را از بین می‌بریم. همچنین از این سامانه برای عقیم کردن حشرات که احتمالا در محوطه پرورش وجود دارند استفاده می‌شود (زیرا رشد و تکثیر حشرات بسیار سریع است)، بنابراین استفاده از این سامانه علاوه بر کنترل جمعیت حشرات باعث نیاز نداشتن به سم‌پاشی در حین رشد می‌شود که این خود یک امتیاز ویژه است.

آیا اشعه UV تاثیرات مخربی از بعد مصرف محصول نهایی به جا نمی‌گذارد؟

به منظور رفع مشکل اثرات تخریبی و همچنین تاثیر بیشتر آن بر میکروب‌ها و حشرات علاوه بر ایجاد اقدام‌های حفاظتی،امواجUV از سیستم‌های تشدیدکننده عبور داده می‌شوند بنابراین هیچ‌گاه قارچ‌ها در معرض این اشعه قرار نمی‌گیرند بلکه هوا به عنوان یک محصول در دسترس آنها قرار می‌گیرد.

چگونه و به چه منظور از صاعقه مصنوعی در روند افزایش رشد گیاه استفاده شده است؟

به منظور کاهش آلاینده‌ها و ایجاد ترکیبات مفید برای تامین مواد غذایی برای رشد قارچ از سامانه صاعقه مصنوعی استفاده می‌شود. با به‌کارگیری صاعقه توانستیم دستگاهی بسازیم که با انرژی کم تر این کارها را انجام دهد، یعنی مصرف انرژی الکتریکی خیلی کم شده و علاوه بر این ترکیبات گازهایی که در هوا به عنوان آلاینده هستند با به‌کارگیری صاعقه تبدیل به ترکیبات مفید شده و به بستر قارچ فرستاده می‌شود در نتیجه مولکول‌های ترکیباتی که در آنجا قرار دارند شکسته شده و براحتی جذب قارچ می‌شوند.

از آنجا که قارچ برای تقویت خود نمی‌تواند عملیات فتوسنتز را انجام دهد و کلروفیل هم ندارد و از تجزیه مواد گیاهی استفاده می‌کند، این روش امکانات بهتری را در اختیار آن قرار می‌دهد. ‌یعنی مواد غذایی نیتروژنی و کربنی بیشتری در اختیارش قرار می‌دهد و باعث می‌شود رشد خیلی سریع‌تر شود. به همین دلیل است که حتی پایه‌های قارچ هم سفت نمی‌شود، یعنی در واقع پیر نشده‌اند که بخواهند سفت شوند. فقط در آن زمان محدود توانستند سریع‌تر رشد کرده و ارزش خوراکیشان هم بهتر شده است.

نقش دستگاه رطوبت‌ساز در پروسه فوق چیست؟

از این سامانه برای تامین تعادل دمایی، ایجاد شرایط مناسب برای صاعقه، رطوبت مورد نیاز محوطه پرورش و بستر رویش استفاده می‌شود.

استفاده بهینه از آب چگونه صورت گرفته است؟

با توجه به در نظر گرفتن مشکلات کم آبی در ایران سامانه‌ای را در این بخش به کار گرفتیم تا به طور خود کار مقدار آب لازم کنترل شود که این خود (به دلیل کاهش مصرف آب) یک امتیاز مهم محسوب می‌شود. علاوه بر این با در نظر گرفتن خواص فیزیکی آب می‌توان از آن برای تعادل دمایی محیط استفاده کرد. همچنین از خواص شیمیایی آب و تامین مقدار مناسب برای ایجاد واکنش‌های مورد نظرمی‌توان بهره‌مند شد.

از دیگر مزیت‌های طرح برایمان صحبت کنید؟

مسلما از کاهش مصرف انرژی الکتریکی، بی‌نیاز به سم‌پاشی، ‌نیاز نداشتن به زمین‌های مستعد کشاورزی، قابل اجرا بودن طرح در جاهای متروکه (زیر زمین خانه‌ها)، قابل اجرا بودن در جاهایی که امکان کشاورزی وجود ندارد (مناطق صخره‌ای)، ایجاد اشتغال متناسب با تخصص روستاییان در روستاها و مهاجرت نکردن آنها به شهرها، کاهش مشکلات ترافیکی و مسکن (با ایجاد این‌گونه اشتغال)، کاهش هزینه تاسیسات، بومی ‌شدن تکنولوژی، مواد اولیه ارزان، زود بازده بودن طرح، کاهش مشکلات از قبیل فشار خون، دیابت، کلسترول، قند (با استفاده از قارچ به عنوان غذا)، ایجاد ارتباط بین رشته‌های مختلف صنعتی، کشاورزی و بهداشت را می‌توان از دیگر مزیت‌های این طرح شمرد.

آیا این طرح اجرایی شده است؟ هزینه اجرای آن در ابعاد صنعتی نسبت به سیستم‌های معمول چه تفاوتی خواهد داشت؟

طرح در سال گذشته در فاز تحقیقاتی به اجرا در آمده است و با استفاده از نتایج آن امسال در قالب نیمه صنعتی به صورت گسترده تر انجام شد. هزینه اجرای این طرح علاوه بر امتیازات عنوان شده تا 5 برابر کاهش یافته است. همچنین فضای لازم برای تاسیسات مورد نیاز به دلیل طراحی سیستم‌های پیشرفته کمتر از سیستم‌های معمول است بنابراین، با در دسترس بودن فضای اضافه می‌توان از آن برای ایجاد سالن‌های جدید استفاده کرد.

پونه شیرازی