حج ،فرصت‌دیدار دوست نه پرسه‌در بازار

چمدان‌ها را که از بار تحویل گرفت، غریبه‌ای از کنارش گذشت و لبخند زد: «زیارت قبول حاجیه خانم!»

او فقط یکی از 102 هزار زائری است که سال گذشته راهی حج شدند و یکی از صدها هزار نفری که هر سال در سفر حج، براساس گفته رئیس سازمان حج و زیارت هرکدام به طور متوسط 800‌هزار تومان و براساس آمار غیررسمی حدود 2 میلیون تومان، سود برای عربستان به ارمغان می‌آورند.

او یکی از همان‌هاست که هر سال تراژدی اختصاص یافتن چند پرواز اضافه برای حمل بار از عربستان به ایران را رقم می‌زنند تا آنها که به قصد تهذیب نفس راهی خانه خدا شده‌اند، بتوانند انواع سوغاتی‌های ریز و درشت ساخت چین و ژاپن و آمریکا و اروپا و مالزی و تایلند را از آسمان کشور بگذرانند و به دوست و آشنا هدیه دهند.

مصطفی خاکسار قهرودی ، رئیس سازمان حج و زیارت در گفتگو با جام‌جم، هزینه‌ای را که ایرانیان در حج به عربستان می‌پردازند ، به 2 بخش تقسیم می‌کند و می‌گوید: بخش اول شامل هزینه‌های ثابت است که مردم برای ورود به عربستان و اقامت در آن می‌پردازند و بخش دوم هزینه‌ای است که مردم در بازارهای این کشور خرج می‌کنند که حدود 550‌دلار است و با مخارج دیگر به 800 دلار می‌رسد.

حج با چمدان‌های سنگین

در سال‌های جنگ و تا پیش از فاجعه 9 مرداد سال 1366 که در آن، خشونت پلیس عربستان در روز راهپیمایی برائت از مشرکان، 400 حاجی کشته شده و 5000 زخمی از ایرانی و عراقی و فلسطینی و پاکستانی و لبنانی روی دست مسوولان این کشور گذاشت، خریدهای انبوه از بازارهای عربستان به عادتی همیشگی برای حاجیان ایرانی بدل شده بود تا انواع مختلف کالاها را که بازارهای ایرانی در پی تحریم‌های اقتصادی از آنها خالی شده بودند ،  ضمن سفر حج ، وارد کشور کنند؛ به طوری که برخی حجاج حتی تلویزیون‌های 28 اینچ و یخچال و فریزر را نیز به نام سوغات، وارد کشور می‌کردند که گرچه حتی در سال‌های تحریم نیز توجیه مناسبی برای تبدیل حج به سفر تجاری محسوب نمی‌شد، اما دست‌کم نبود آن کالاها در کشور، دلیلی صرفا دنیایی برای خریدهای اینچنینی به شمار می‌رفت.

با این حال، عادت خریدهای کلان  از آن زمان تا امروز یعنی همین امسال که قرار است بار دیگر، 104 هزار حاجی عازم مهم‌ترین سفر زندگی‌شان شوند، ادامه دارد، تومان‌های ایرانی، ریال عربی شده‌اند، کیف پول‌ها چاق شده‌اند ، سفارش‌های خرید مکتوب و شفاهی به زائران داده شده است و مغازه‌داران عرب بی‌صبرانه ورود ایرانیان را انتظار می‌کشند.

طمع خرید در زائران ایرانی که شاید بشود آن را هم یکی از حربه‌های شیطان به حساب آورد، گاه به حدی می‌رسد که رهبر معظم انقلاب در یکی از سخنرانی‌های خود خطاب به حجاج هشدار می‌دهند: «انسان متاسف می‌شود وقتی بشنود، هنگامی که جمعیت باشکوه در مسجدالحرام یا مسجدالنبی مشغول اقامه نماز جماعت هستند یا به اقامت جماعت می‌شتابند ، تعداد معدودی حاجی ایرانی یا مرد یا زن، سراغ بازارها بروند، کیسه‌ها را زیر بغل بگیرند و اجناسی را که در شهر خودشان گاهی ارزان‌تر و بهتر از آنجا می‌توانند پیدا کنند، بگیرند و بیایند!!

ارزها پر می‌کشند

محرومیت از دستاوردهای معنوی حج به واسطه بازارگردی‌های مکرر در مکه و مدینه، گرچه مهم‌ترین ضرر حجاج محسوب می‌شود، اما تنها خسارت نیست و همان‌طور که رهبر معظم انقلاب اشاره می‌کنند گاهی اجناسی که در بازارهای ایرانی یافت می‌شوند، ارزان‌تر و البته مرغوب‌تر از مشابه‌شان در عربستان هستند که البته برای خریدشان نیازی به خروج ارز از کشور نیست!

غلامعلی اصغریان، مدیر یکی از کاروان‌های زیارتی که تجربه‌ای 30 ساله در مدیریت کاروان‌های عازم عربستان دارد، بزرگ‌ترین ضرر اقتصادی حجاج را در خرید‌های بی‌رویه‌شان، بی‌بهره شدن از گارانتی کالا در ایران به واسطه خرید آن در کشوری بیگانه و خودداری بیشتر فروشنده‌های عرب از تعویض کالا پس از فروش است.

اصغریان درباره قیمت کالاها در حج که به خیال برخی حجاج ایرانی ارزان‌تر از  کالاهای داخلی است، تاکید می‌کند: هر چند، گاهی عوارض گمرکی اجناس وارداتی به عربستان، کمتر از عوارض گمرکی داخل کشور است؛ اما حجاج باید بدانند اگر کالای زیاد ارزان در عربستان پیدا کردند، احتمالا جزو کالاهای با کیفیت پایین چینی است که می‌توانند شبیه آنها را در بازار‌های داخلی هم پیدا کنند.

به گفته او، معمولا بخشی از کالاهای خریداری شده صوتی و تصویری، اصل نیستند و محصولاتی چندملیتی هستند. اوضاع وقتی اسفبارتر می‌شود که بدانیم، در ایام حج تمتع، برخلاف عمره، به دلیل حجم عظیم زائران ورودی، به هر کدام از اعراب اجازه داده می‌شود از هر گوشه از شهر به عنوان مغازه استفاده کنند که به این ترتیب، بازار‌های فرعی زیاد و امکان نظارت بر آنها دشوار می‌شود.

آنچه شاید خنده‌ای تلخ را بر لب هر مخاطبی بنشاند، حرف یکی از حجاج است که می‌گوید: «برای این که کلاه سرمان نرود، به بازار.... مکه می‌رفتیم که فقط کالاهای اروپایی مارک‌دار و بسیار گرانقیمت داشت»! مضحک بودن این قضیه وقتی آشکارتر می‌شود که بیندیشیم، لطف سوغاتی به بومی بودن آن است و معلوم نیست حکمت خرید کالاهای اروپایی از عربستان به عنوان سوغات این کشور چیست.

این تجارت، سودی ندارد

یکی از حجاج می‌گفت شاید بهتر باشد ایرانی‌ها فروشگاهی مخصوص هموطنانشان در عربستان دایر کنند تا کمتر کلاه سرشان برود، یکی می‌گفت باید میزان ارزی را که هر زائر با خود خارج می‌کند کنترل کنند، یکی پیشنهاد می‌کرد علما، فتوایی دهند که براساس آن، هر زائر سقفی مشخص برای خرید داشته باشد تا به این ترتیب، بین سفر به قصد  کسب و سفر به قصد زیارت، مرزی کشیده شود، یکی می‌گفت سال گذشته قرار بوده نمایشگاهی ویژه خرید کالا برای حجاج در ایران برگزار شود تا حاجی‌ها بتوانند کالاهایی را قصد دارند در عربستان بخرند در ایران با 20 درصد تخفیف خریداری کنند که البته این نمایشگاه به دلایلی برگزار نشد، یکی می‌گفت... اما همه این پیشنهاد‌ها را که کنار هم بگذاریم به نظر می‌رسد در همه آنها، هر کس در تلاش است، بار مسوولیت را از دوش زائران بردارد و روی دوش علما، دولت و... بیندازد، اما حتی اگر همه این ایده‌ها و طرح‌ها عملی شوند تا زمانی که  زائران به درکی صحیح از حج نرسند، سودآوری ویژه حاجیان ایرانی برای فروشندگان عرب و پرواز ارز کشورمان به سمت عربستان، همچنان ادامه دارد و برخی مهمانان خانه خدا در تجارتی بی‌بهره، ثواب زیارت را با سود تجارت تاخت می‌زنند.

مریم یوشی‌زاده