آفتاب،‌ دشمنی‌ برای‌ تمام‌ فصول‌

پرتوهای خسارت‌بار خورشید از نوع فرابنفش هستند که با توجه به طول موج‌های آنها به 3 دسته نامگذاری شده‌اند: اشعه فرابنفش نوع UVA)A ) و نوع UVB) B) و نوع UVC) C).

پر انرژی‌ترین و زیانبارترین این پرتوها نوع C است که خوشبختانه به واسطه گازهای جوی جذب می‌شود و به سطح زمین نمی‌رسد. اما اشعه فرابنفش نوع A  و نوع  B حتی در روزهای ابری که ما آفتاب را با چشم نمی‌بینیم به سطح زمین می‌رسند. به همین سبب حتی در روزهای ابری پاییزی و زمستانی هم نباید از حفاظت پوست غافل شویم. اشعه‌های زیانبار خورشید نه تنها در روزهای ابری، بلکه در پناه سایه‌ها هم اثرات تخریب کننده خود را روی پوست می‌گذارند این پرتوها سبب ایجاد جهش در DNA  سلو‌ل‌های پوست شده و انواع سرطان‌های پوست ملانوما، سرطان سلول‌های بازال (پایه‌ای)‌ و سرطان سلول‌های سنگفرشی پوست را ایجاد می‌کنند. علاوه بر آن پیری زودرس، چین و چروک‌های پوست، افزایش یا پررنگ‌تر شدن لکه‌های پوستی و کک و مک نیز حاصل رسیدن این پرتوها به سلول‌های بی‌محافظ پوست هستند.

کرم‌های ضد‌‌آفتاب سپر بلای پوست شما هستند

یکی از بهترین راه‌هایی که می‌تواند پوست را در برابر پرتوهای فرابنفش محافظت کند، کرم ضد‌آفتاب است در واقع مواد تشکیل دهنده کرم‌های ضد آفتاب به نحوی عمل می‌کنند که اشعه فرابنفش خورشید را جذب و راه عبور آنها به لایه‌های پوست را سد ‌کنند، یا آن‌که باعث انعکاس این پرتوها می‌شوند. براساس این ویژگی‌ها ضد آفتاب‌ها به دو دسته شیمیایی و فیزیکی تقسیم می‌شوند. در واقع مواد شیمیایی موجود در ضد آفتاب‌های شیمیایی به مانند فیلتری برای جذب اشعه UV عمل می‌کنند مثل اکسی بنزون و آووبنزون. اما ضد آفتاب‌های فیزیکی به صورت یک مانع فیزیکی با انعکاس اشعه UV از رسیدن آنها به پوست جلوگیری می‌کنند. این ضد آفتاب‌ها معمولا از زینک اکساید (اکسیدروی)‌ و دی اکسید تیتانیوم تشکیل شده‌اند. ذرات ریز این مواد مانند سپری در سطح پوست پرتوها را منعکس می‌کنند. از این‌رو سبب سفید دیده شدن پوست می‌شوند.

مطالعات نشان داده‌اند که برای اثر بهترضد آفتاب ترکیبی از محافظ‌های شیمیایی و فیزیکی بهتر است. اگر چه نانو ذرات اکسید روی و دی‌اکسید تیتانیوم باعث سفید شدن رنگ پوست می‌شوند، اما پژوهشگران در سال 2007 به این نتیجه رسیدند که ضد‌آفتاب‌های شیمیایی که حاوی این نانو ذرات فیزیکی نیز هستند در مقایسه با ضد آفتاب‌‌های عاری از نانو ذرات پوست را در برابر پرتوهای ماوراء‌ بنفش حفاظت بیشتری می‌کنند.

چه کسانی ضد آفتاب استفاده کنند؟

فرقی نمی‌کند که زن باشید یا مرد. پیر باشید، یا جوان. اگر مجبورید که هر روز ساعاتی را در هوای باز سپری کنید، به ضد آفتاب نیاز دارید. حتی اگر پوست شما تیره است و بندرت دچار آفتاب سوختگی می‌شوید باز ضد‌آفتاب نیاز دارید. زیرا صرفنظر از رنگ پوست و نوع پوست شما، پرتوهای پر انرژی خورشید به صورت عمقی به سلول‌های پوست نفوذ می‌کند و DNA آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و آسیب به DNA  سلول‌ها
تا حدود زیادی منجر به ایجاد سرطان‌ می‌شود. کودکان هم به طور اخص در برابر اثرات زیانبار خورشید مستعد هستند. بنابراین به حفاظت و حمایت بیشتری در برابر آفتاب نیاز دارند. نوزادان و کودکان زیر 6 ماه پوست بسیار حساسی دارند و برای حفاظت پوستشان نمی‌توان از کرم ضد‌آفتاب استفاده کرد زیرا ممکن است نسبت به ضد‌آفتاب واکنش نشان دهند. بنابراین حتی‌الامکان باید آنها را از قرار گرفتن در معرض اشعه آفتاب دور نگه داریم و حتما برای آنها از کلاه لبه‌دار و آفتابگیر استفاده کنیم، اگر نمی‌‌توانید از مواجهه کودکتان با نور مستقیم خورشید جلوگیری کنید، در صورتی‌که به ضد آفتاب واکنش نشان ندهند کمی روی مناطق باز مثل صورت و گوش‌هایشان ضد آفتاب بمالید. امروزه در بازار ضد آفتاب‌های مخصوص کودکان هم وجود دارد که برای کودکان بالاتر از 6 ماه استفاده می‌شود و فرق آن با ضد آفتاب بزرگسالان در عطرهای تحریک کننده پوست است. از طرفی دی اکسید تیتانیوم و اکسید روی نسبت به آووبنزون و دیگر ضد آفتاب‌های شیمیایی، پوست‌های حساس مثل پوست کودکان را کمتر تحریک می‌کنند.

SPF یعنی چه؟ SPF فاکتور حفاظتی در برابر اشعه فرابنفشB است؟

محصولات ضد آفتاب از هر نوعی که باشند، با عددی به نام SPF مشخص می‌شوند که فاکتور حفاظتی خورشید معنی می‌شود. عددی که به عنوانSPF  روی ضد آفتاب نوشته می‌شود، نمایانگر میزان حفاظت پوست از اشعه ماوراء بنفش (UVB)B است و هر چه بزرگ‌تر باشد نشانه حفاظت بیشتر آن فرآورده ضد آفتاب است، اما این عدد نشانگر خوبی برای مدت زمان قرار گرفتن در معرض آفتاب نیست مثلا وقتی شما ضد آفتاب با30 SPF مصرف می‌کنید،‌ معنی‌اش این نیست که نسبت به موقعی که ضدآفتاب با15 SPF می‌زنید زمانی معادل 2 برابر می‌توانید در معرض آفتاب باشید. اما در واقع15SPF حدود 93 درصد از اشعه‌‌UVB ‌را فیلتر می‌کند و30SPF حدود 97 درصد از اشعه UVB را فیلتر می‌کند. این در حالی است که اثر بیشتر SPF بالاتر برای مدت زمان مساوی برای هردو مورد در نظر گرفته شده است. البته پس از چند ساعت اثر هر دو SPF بشدت کاسته می‌شود.

پس حفاظت در برابر UVA چه می‌شود؟

اشعه فرابنفش نوع A نیز عامل دیگری از پرتوهای خورشید است که قدرت نفوذ بیشتری نسبت به نوع B در پوست دارد و سبب برنزه‌شدن پوست می‌شود. اما فرابنفش نوع B سبب ایجاد آفتاب‌سوختگی می‌شود. اگر چه هر دو نوع پرتوAوB سبب ایجاد سرطان و پیری پوست و آسیب‌های دیگر به پوست می‌شوند،‌ اما کرم‌های ضد‌آفتاب به طور رایج تنها فاکتور حفاظت در برابر آفتاب سوختگی (SPF) را روی برچسب خود دارند. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA)، طی تصمیمات جدیدی از تولید کنندگان ضد آفتاب‌ها خواسته است که روی بر چسب خود، اطلاعات بیشتری را به مصرف کننده عرضه کنند. یکی از این اطلاعات سیستم چهار ستاره است که به مصرف‌کننده نشان می‌دهد کدام محصول حفاظت بیشتری در برابر اشعه فرابنفش نوع A دارد. یعنی تیره بودن یک ستاره از بین 4 ستاره نشانه آن است که محصول حفاظت کم،‌ 2 ستاره حفاظت متوسط و 3 ستاره حفاظت بالایی در برابر UVA دارد. تیره بودن هر 4 ستاره نشانگر حفاظت فوق‌العاده بالای ضدآفتاب در برابر UVA استFDA. پیشنهاد می‌کند که اگر حداقل اثر حفاظتی محصولی از یک ستاره کمتر باشد،‌ تولیدکننده محصول روی برچسب در کنار SPF جمله «غیرمحافظ در برابر» UVA   را حتما ذکر کند.

آیا فقط ضدآفتاب کافی است؟

مصرف ضدآفتاب تنها یک راه برای حفاظت پوست از پرتوهای زیانبار خورشید است و هیچ ضدآفتابی ایمنی صددرصد در برابر آفتاب ایجاد نمی‌‌کند. اگرچه استفاده از ضدآفتاب لازم است، اما کافی نیست. تا می‌توانید زمان قرار گرفتن در معرض آفتاب را کاهش دهید. از آنجا که ضدآفتاب‌ها معمولا باعث تحریک چشم‌ها می‌شوند، بهتر است در اطراف چشم استفاده نشوند. بهترین وسیله برای جلوگیری از آسیب پرتوهای فرابنفش خورشید به اطراف چشم و پلک‌ها عینک‌های آفتابی استاندارد و با قدرت بالای جذب UV هستند. استفاده از لباس‌های نخی و سفیدرنگ آستین بلند که قسمت‌های بیشتری از پوست را می‌پوشاند نیز نفوذ پرتوهای فرابنفش را مهار می‌کند. استفاده از کلاه لبه‌دار و آفتابگیر باعث حفاظت بیشتر پوست می‌شود.

دکتر شیرین فرجی گودرزی