هنرمندان جهان عرب علیه اشغالگران

تازه‌ترین این فیلم‌ها، داستان تلخ و دردناکی است که مدتی قبل برای یک دختر کوچک فلسطینی رخ داد و توجهات را در همه دنیا به‌خود جلب کرد و در کنار کشور‌های عرب‌زبان، بازتاب وسیعی هم در جهان غرب داشت. حالا داستان به‌قتل‌رسیدن هند رجب دختر‌بچه فلسطینی، دستمایه درامی تلخ و غیرمتعارف با نام موقت «هند» شده که کوثر بن هنیه، فیلمساز مترقی و غیرمتعارف سینمای تونس کارگردانی آن را انجام می‌دهد. 

نمونه‌ای شفاف از رنج فلسطین

تهیه‌کنندگان فیلم، چند شرکت مستقل فیلمسازی کشور‌های عربی هستند و بخشی از سرمایه تولید را هم چند سرمایه‌گذار ضد‌صهیونیست اروپایی تأمین می‌کنند. در روز‌های پایانی ماه ژانویه ۲۰۲۳، نیرو‌های ویژه اسرائیلی با حمله به یک ماشین غیرنظامی باعث قتل هند ۵ ساله شدند و انتشار این خبر، جهان را در بهت و شوک فرو برد. در ابتدا کسی نمی‌دانست که هند کشته شده است و تنها بعد از گذشت مدتی بود که جسد بی‌جان او در ماشین پیدا شد. کوثر بن هنیه هم مثل بسیاری دیگر از اهالی جهان عرب، با شنیدن این خبر شوکه شد و همان زمان به فکر ساخت فیلمی درباره این دختر‌بچه افتاد. به باور او، تعریف داستان تلخ زندگی هند نمونه‌ای شفاف از درد و رنج مردم فلسطین به‌خصوص کودکان و پیران است که بیشترین قربانیان جنگ یک و سال نیم اخیر غزه بوده‌اند. 

نباید فجایع را از یاد برد

به‌گفته سازندگان فیلم، از آنجا که نمی‌توان فیلمبرداری آن را در مناطق تحت اشغال ارتش اسرائیل انجام داد، از لوکیشن‌های خود تونس که شباهت‌هایی به غزه دارند، استفاده خواهد شد. تهیه‌کنندگان فیلم‌های مطرح این‌روز‌های سینمای جهان عرب هم، چون «چهار‌خواهر» و «ناوالنی»، سرمایه اصلی تولید هند را تأمین می‌کنند. پروژه ضد‌اسرائیلی خانم هنیه تا دو ماه دیگر جلوی دوربین می‌رود. به گفته او: «قتل رجب تنها یکی از اتفاقات تلخی است که در ماه‌های اخیر در غزه و دیگر مناطق اشغالی رخ می‌دهد، اما میزان فاجعه به‌قدری بالا و گسترده بود که بی‌درنگ توجهات عمومی را در سراسر دنیا به‌خود جلب کرد. جامعه جهانی این قتل را محکوم کرده است، اما این کافی نیست. باید اقدامات عاجل و محکم صورت گیرد تا نیرو‌های اسرائیلی را وادار به توقف جنگ و پایان کشتار بکند. من با فیلمی که می‌سازم می‌خواهم مردم دنیا را متوجه وضعیتی کنم که در غزه ادامه دارد. نمی‌توان و نباید چنین فجایعی را از یاد برد و باید با تولید فیلم و خلق داستان، آن را در بین اذهان مردم جهان زنده نگه داشت.»

پاسخگو‌کردن قاتلان

هنیه به این نکته اشاره می‌کند که انتشار جهانی خبر قتل هند، جرقه تظاهرات دانشجویان دانشگاه کلمبیا را زد و وجدان بیدار و آگاه جهانی را علیه تجاوز و نسل‌کشی ارتش اسرائیل برانگیخت: «به‌همین دلیل است که اعتقاد دارم فیلم‌های سینمایی می‌توانند نقش بسیار مهمی در آگاه‌تر‌کردن مردم عادی در کشور‌های مختلف جهان داشته باشند. فیلم‌هایی که در دفاع از مردم بی‌گناه غزه یا هر منطقه جنگ‌زده دیگر دنیا ساخته می‌شوند، شرایط سخت زندگی مردم این مناطق جنگ‌زده و ویران‌شده را جلوی چشم عموم آورده و آن‌ها را نسبت به این شرایط سخت و دشوار آگاه می‌کند. این آگاهی راه را برای اعتراض به جنگ و نسل‌کشی هموار می‌کند و تجاوزگران را مجبور به پاسخگویی می‌کند. این وظیفه همگانی ماست که قاتلان را پاسخگو کنیم و من برای ادای دین خود به قربانیان از سلاح فیلم و سینما استفاده می‌کنم.»

جنگ روایت‌ها و جعل واقعیت

به‌گفته اودسا رائه، یکی از تهیه‌کنندگان فیلم، اسرائیلی‌ها هرگونه دخالت و دست‌داشتن در قتل هند را انکار می‌کنند و این‌کار همیشگی آنان است. او به قتل دسته‌جمعی چند‌هفته قبل تعدادی از کادرپزشکی غزه هم اشاره کرده و یادآوری می‌کند اسرائیلی‌ها دست‌داشتن در این قتل‌عام را رد کرده و تنها بعد از آن‌که فیلم ویدئویی گوشی موبایل یکی از قربانیان پرده از واقعیت ماجرا برداشت، اسرائیلی‌ها به‌جای پذیرش اقدام ضد‌بشری خود روایت‌شان از این رویداد را تغییر دادند: «به‌همین دلیل است که ما باید روایت درست را از طریق تصویر بیان کنیم و نباید اجازه دهیم پروپاگاندای اسرائیلی دست به قلب واقعیت‌ها بزند. این یک جنگ رسانه‌ای است که نمی‌توان آن را به حریف واگذار کرد. فیلم ما به‌دنبال روایت فاجعه‌ای است که اسرائیل از پایه آن را تکذیب می‌کند.»

تعهد اجتماعی روی دوش هنرمند

رسانه‌های جهان عرب از بن هنیه به‌عنوان یکی از پیشگامان مترقی سینمای نوین جهان عرب در خاورمیانه اسم می‌برند که فیلم‌هایش همواره مورد تحسین منتقدان و تماشاگران معمولی بوده‌اند. به‌همین دلیل، انتخاب یک سوژه فلسطینی از سوی او می‌تواند توجهات بیشتری را در بین مردم و اهالی سینمادوست نسبت به مصائب ملت فلسطین در تمام دنیا جلب کند. او که سال ۲۰۱۷ با «زیبایی و سگ‌ها» و تعریف داستانی در ارتباط با سختی‌های زندگی قشر زحمتکش تونس توانست توجه بسیاری را در کشور‌های عرب‌زبان به خود جلب کند، سال ۲۰۲۰ درام اجتماعی «مردی که پوست خود را فروخت» را ساخت که داستانش درباره یک مرد فلسطینی است که با یک حادثه غیرمنتظره روبه‌رو می‌شود. سال قبل «چهار خواهر» او فروش بالایی در سینما‌های تونس و دیگر کشور‌های منطقه خاورمیانه پیدا کرد و تحسین منتقدان سینمایی را به همراه داشت.

این فیلمساز می‌گوید: «در جامعه‌ای که ما در آن زندگی می‌کنیم سینما و فیلمسازی نمی‌تواند بدون توجه به موضوعات و مشکلات عمومی مردم، به فعالیت خود ادامه دهد. سینما و هنرمندان آن وظیفه‌ای اجتماعی روی دوش خود احساس می‌کنند و فیلم‌ها در‌کنار سرگرم‌کننده بودن، باید بیانگر درد و رنج و مشکلاتی باشند که تماشاگران در زندگی روزمره‌شان با آن‌ها دست‌به‌گریبان هستند. برای ما هنرمندان عرب‌زبان، مشکلات و مسائل ملت فلسطین هم جزئی از مسائل خود ما به حساب می‌آید. فلسطین و مشکلات آن از زندگی روزمره ما جدا نیست و همین باعث می‌شود تا بخشی از تولیدات ما در کشور‌های مختلف عرب‌زبان، در ارتباط با آن اتفاقاتی است که در مناطق اشغالی رخ می‌دهد. در شرایطی که در سرزمین‌های اشغالی هنرمندان فلسطینی نمی‌توانند به وظیفه اجتماعی و هنری‌شان عمل کنند، وظیفه ماست که انجام این کار را به‌عهده بگیریم.»