ظرافت‌های زنانه در مجلس روضه

روضه‌های خانگی نقش مهمی در تغییر سبک زندگی زنان این دیار گذاشت.رونق دید و بازدیدهای فامیلی، رفع کدورت‌ها، ایجاد پیوندهای مبارک و... با چاشنی عشق به حسین بن علی(ع) درهمین جلسات خانگی روی داد. در این میان نقش روضه‌خوانی و مداحی‌های زنانه در این دورهمی‌های مذهبی را نباید نادیده گرفت، هرچند برخی بانوان سنتی حضور حاج آقایی که آخوند هم باشد را در منزل بیشتر می‌پسندیدند اما به مرور زمان مداحی زنان رنگ و لعاب بیشتری یافت و امروزه مجالس زنانه بیشتر از روضه‌خوان‌هایی از جنس خود زنان بهره می‌برد. حضور این روضه‌خوانان و مداحان بانو درمجالس حسین با چالش‌هایی مواجه است.سرکار خانم سمیه حاجی‌زاده از بانوان تحصیل کرده حوزه علمیه مشهد است که درکنار تدریس و فعالیت‌های علمی در مدارس علمیه خواهران در مشهد، افتخار مداحی و روضه‌خوانی امام حسین(ع)رادارد.استادحاجی‌زاده ضمن روایت دغدغه‌مندانه از بایدهای منبر امام حسین می‌گوید: اگر صد مرتبه بمیرم و زنده شوم باز هم در رکاب سیدالشهدا(ع) خواهم بود.
 
چه شد که ذاکر امام حسین(ع) شدید؟
پدرم هیأتی بود و خانه ما محل رفت و آمدهیئات مذهبی بود.هروقت پدرم می‌خواستند به مراسم مذهبی بروند، چادر سرم می‌کرد و مرا همراه خودش می‌برد. ازهمان کودکی شاهد عشق به امام حسین در وجود پدرم بودم. این عشق و علاقه به مرور در من هم نهادینه شد. تب و تاب وجود پدر، تب و تاب من شد. از همان کودکی ذاکری امام حسین(ع) را دوست داشتم. تا این‌که بالاخره خدا توفیق ذاکری آقا را به من عنایت کرد. برخی دوستان نیز مرا به مداحی و روضه‌خوانی تشویق کردند و گفتند که صدایم قابلیت این کار را دارد. خدارا شاکرم که نام من در زمره ذاکرین اهل بیت(ع) نوشته شده است.
 
شما مداحی را نزد شخص خاصی آموزش دیدید؟
نه! مداحی کار دلی است. اول دل آدم باید به سمت و سوی مداحی اهل بیت برود و دل باید بسوزد تا بتواند نغمه را به زبان براند. حرف و سخن مداح بایدبه دل بنشیند،مستدل وعمیق باشد.به همین دلیل من ضمن مطالعه متون دینی با استفاده از ابزارهای آموزشی به شناخت دستگاه‌های موسیقی ایرانی پرداختم تا به آن مسلط شوم که از چه دستگاهی برای چه اشعاری باید استفاده کنم در این صورت بهتر می‌توان ذکر و مصیبت اهل بیت(ع)رابه مخاطب منتقل کرد. من معتقدم هر کسی در هر جایگاهی باید اطلاعاتش را به روز کند. مداح نیز از این قاعده مستثنی نیست و باید نسبت به مسائل روز علم موسیقی آگاه باشد. 
 
بعضی از مداحی‌های امروز متاثر ازموسیقی پاپ است،این سبک‌هارابرای ایجاد شوروحال مضاعف وجذب جوانان، می‌پسندید؟
‌هدف وسیله را توجیه نمی‌کند، دلیل نمی‌شود ما به هر بهانه‌ای بخواهیم مخاطب را جذب کنیم. به نظر من، قبل از هرچیزی باید نُت‌ها و سبکی که آهنگ دارد بررسی شود، گاهی ممکن است آهنگی که من انتخاب کرده‌ام شبیه همانی شود که فلان خواننده خوانده است، این دلیل نمی‌شود که اصل کار را زیر سؤال ببریم. اما اگر از یک آهنگ با همان فراز و نشیب کپی کاری شده و سبک آهنگ به گونه‌ای است که در شأن اهل بیت نباشد، مورد تأیید نیست.یک مداح قبل از هرچیزی باید شأن مجلس اهل بیت را در نظر بگیرد. باید غنای موسیقی و آهنگی که انتخاب شده در نظر گرفته شود. مقام معظم رهبری می‌فرمایند مداحان سعی کنند، در قالبی که یک خواننده‌ای خوانده، آن هم خواننده‌ای که متجاهر به فسق و فجور است و علنا دارد با این روش می‌خواند، نخوانند. بنا به فرمایش ایشان سعی می‌کنیم این کار را نکنیم. 
 
ذاکر اهل بیت(ع)در انتخاب اشعار و متون چه نکاتی را باید در نظر بگیرد؟
 ذاکر و مداح اهل بیت(ع) باید برای نیم ساعت سخنرانی و مداحی سه ساعت مطالعه مفید داشته باشد. من به این مسأله اعتقاد دارم. به خصوص در این زمانه که جوانان شبهات زیادی در ذهن دارند. درهرمراسمی که بخواهیم صحبت کنیم، شعری بخوانیم یا مطلبی را بگوییم، سند و دلیل می‌خواهند. بنابراین ما موظفیم مطالعه دقیق و موشکافانه راجع به مطالبی که می‌خواهیم بگوییم یا بخوانیم، داشته باشیم. باید دست پر برویم و این هم اصلا به‌وجود نمی‌آید مگربا مطالعه در کتب مختلف. علاوه برکتب مذهبی باید بر سایر بحث‌هایی که برای جوان سؤال پیش می‌آید به مطالعه بپردازیم و دست خالی نزد مخاطب نرویم. مطالعه حتی در کتب غربی برای ما حیاتی و ضروری است.
 
چقدر به این سخنی که گفتید، پایبندید؟
 زمانی که مطالعه ندارم یا فرصت و موقعیت مطالعه کردن نداشته باشم جلسه‌ای را قبول نمی‌کنم. 
 
به عنوان ناظر بیرونی چه اندازه جلسات مداحی و روضه‌های زنانه را جلساتی همراه با مطالعه می‌بینید؟ 
 تا جایی که اطلاع دارم، متاسفانه آن‌طور که بایسته و شایسته مجلس اهل بیت است، مطالعه نمی‌شود. متاسفانه برخی مداحان فکر می‌کنند همین که صدای خوبی دارند کافی است وبدون مطالعه منبر می‌روند، کسی که پرچم اهل بیت را بر می‌دارد، باید از نظر علمی خودش را ارتقاء دهد. به نظر من باید نظارتی باشد که مداح اهل بیت با آگاهی و سواد کافی در مجلس حاضر شود.
 
این مشکل چه آسیبی به سواد دینی بانوان وارد می‌کند؟
همین الان داریم تاثیر جلسات بی‌محتوا رامی‌بینیم.این‌که بعضی ازجوان‌های ما مسیر رااشتباه می‌روند وآرامش رادرجای دیگری جست‌وجو می‌کنند. این جلسات می‌تواند بهترین تاثیررا برجوانان داشته باشد،باید پرسید چرا تأثیر ندارند یا تأثیر کمی دارند؟ پاسخ این است که برخی ازمداحان وذاکران به یک سری مسائل تکراری بسنده کرده‌اندکه خود آن شخص واطرافیانش می‌پسندند، درحالی که جوان امروز آن را نمی‌پسندد.به همین دلیل جوانان آرامش رادر جای دیگری جست‌وجو می‌کنند. مداح و روضه‌خوان امام حسین(ع) باید بداند که بخش بزرگی از مخاطبان او، جوانان هستند بنابراین باید جوان، زمانه، روحیه جوان و نیاز او را بشناسد. منبر‌های ما پر شده از منع کردن بدون این‌که جایگزینی داشته باشیم. این اشتباه بزرگی است که نتیجه‌اش پناه بردن جوانان ما به غیر از مجلس امام حسین است. 
 
در حالی که مداح آقا داریم ومداحی کردن آنها مشکل شرعی ومحدودیت ندارد،حضور و فعالیت مداحان خانم چه لزومی دارد؟
 اگر قرار باشد در مداحی بانوان مسائل شرعی رعایت نشود، مضرات جلسات به مراتب بیشتر از محاسن آن خواهد بود. من حکم شرعی همه مراجع را بررسی کردم که رساندن صدای زن به نامحرم اشکال دارد. با این وجود مداحی بانوان لازم و ضروری است. بخصوص در مجالس شادی رعایت برخی موازین شرعی با حضور مداح آقا، امکان‌پذیر نیست و برای رعایت حریم شرعی، حضور بانوان مداح ضروری است. البته باز هم تأکید می‌کنم بانوی مداحی که آگاه، کاربلد و مطلع باشد و موازین شرع را رعایت کند. 
 
چه تفاوتی بین مداحی خانم‌ها و آقایان از نظر نوع و سبک مداحی وجود دارد؟ 
واقعیت این است که در هیات آقایان به‌واسطه سیستم‌های صوت و باندهای مجهزی که وجود دارند، صوت بر کل صدای جمعیت اشراف دارد و این مسأله به ایجاد شور در مجالس کمک می‌کند. برای بانوان نیز در مکان‌هایی مثل رواق حضرت زهرا در حرم مطهر رضوی که صدا بیرون نمی‌رود می‌توان از سیستم صوت استفاده کرد، اما در خانه‌ها، مساجد و حسینیه اصلا نمی‌شود صدا را آن‌قدر بلند کرد که روی صدای جمعیت مشرف شود. وقتی این اتفاق نیفتد، جمعیت آن همراهی را نخواهند داشت. اما این دلیل نمی‌شود که خانم‌ها سینه‌زنی نداشته باشند. ما در مجالسی که امکانش باشد مثل سالن‌هایی که عایق صوتی باشد و فضای سینه‌زنی و شور گرفتن وجود داشته باشد، مراسم را اجرا و خانم‌ها را به سینه‌زنی دعوت می‌کنیم. در عین حال باید قبول کرد محدودیتی که خانم‌ها در مجالس مذهبی دارند بیشتر از آقایان است.
 
بهتر نیست بانوان مکان مشخصی برای برگزاری مراسم داشته باشند؟
اصل این ایده خیلی خوب است چون وقتی برای هر کاری مکانی اختصاصی وجود داشته باشد، باعث پیشرفت آن کار خواهد شد. اما نکته مهم این است که بعید می‌دانم این ایده عملی شود چون هر گروهی و هر صنفی در مناسبت‌های خاص، بصورت همزمان شاید در ده‌ها نقطه شهر برنامه اجرا کنند که نمی‌توان همه آنها را مجاب به برگزاری یک برنامه واحد در منطقه و محدوده خاصی کرد. ضمن این‌که در شهرهای بزرگی مثل تهران و مشهد، مسأله بعد مسافت برای شرکت‌کنندگان به‌وجود می‌آید. بنابراین باز هم حسینیه‌ها، منازل و تکیه‌های محلی، انتخاب اول بانوانی می‌شود که امکان حضور در مجالس مرکزی و برگزاری مراسم را ندارند. نکته دیگری که نباید از آن غافل شد اهمیت برپایی روضه‌های خانگی است. بهتر است منازل شیعیان و محبان امام حسین(ع) به نام امام روضه داشته باشند. هرچند ممکن است تعداد شرکت‌کنندگان کم باشد اما همان روضه‌های خانگی کوچک موجب تبرک منازل ما می‌شود.

بانوان مداح و روضه‌خوان قدیمی و سنتی مخالف سینه‌زنی خانم‌ها نیستند؟
من مخالفت جدی ندیدم. اگر هم مخالفتی بوده به این دلیل است که می‌گویند شما نمی‌توانید مثل آقایان شور ایجاد کنید، پس بهتر است این کار را نکنید. یعنی کار سینه‌زنی را سبک نکنید. خوشبختانه در این مراسم‌ها دختران جوان پای کار بودند و همراهی لازم را داشتند.
 
به نظر می‌رسد سبک مداحی خانم‌ها همیشه متاثر از آقایان بوده...
برای اینکار دلیلی نداریم. سبک مداحی باید عامه‌پسند، درست و حامل پیام باشد. چه اشکالی دارد خانم‌ها این سبک را از آقایان بگیرند ولی خودشان دخل و تصرف‌های ویژه خانم‌ها را داشته باشند، نه این‌که بخواهند صرفا همان را اجرا کنند. بانوان مداح باید بدانند لحن چیست؟ آهنگ چیست؟ سبک را بشناسند که فلان مداحی سبکش هندی است یا نیشابوری؟ تحریرها را بشناسند. ولی متاسفانه این دانش کم است و به همین دلیل به بیراهه می‌روند.ذاکر باید بداند که اول چه شعری بخواند، چه سرودی را انتخاب کند، کجای کار لطیفه بگوید یا در مولودی‌ها و مجالس شادی که انتخاب می‌کند شعرش چه سبک و سیاقی داشته باشد و به این ترتیب ارتباط با مخاطب را به دست بگیرد، در مجالس زنانه این کار سبک خودش را دارد. اما در نوع و سبک مداحی فرقی بین مجالس زنان و مردان وجود ندارد. 
 
به روضه‌های خانگی اشاره کردید. مجالس روضه زنانه در رشد فرهنگ دینی بانوان چقدر تاثیرگذار است؟
علامه طباطبایی می‌فرمود که انسان به خدا نمی‌رسد مگر از طریق امام حسین(ع). اگر مجالس روضه و مرثیه اباعبدا... نباشد به آنچه مدنظر است، نخواهیم رسید.روضه‌های خانگی اولین کاری که می‌کند، معنویت و آرامش را به خانه هدیه می‌کند و آن نیازی که در وجود همه ما وجود دارد با همین معنویت برطرف خواهد شد. اگر این اتفاق افتاد در جامعه هم آرامش را در وجود مردم خواهیم دید. آرامش فقط از راه قرآن و اهل بیت به ما تزریق خواهد شد. یکی از مشکلات جامعه ما در این روزگار این است که برخی از جوانان این امر را باور ندارند زیرا طعم آن را نچشیده‌اند.از این رو می‌گویم قطعا روضه‌های خانگی در رشد معنویت خانه و خانواده بسیار موثر است. خیلی از مشکلات با انعکاس این صوت اباعبدا...در فضای خانه برطرف خواهد شد. 
 
چگونه روضه‌های خانگی جایگاه خود را پیدا می‌کند؟ 
باید ببینیم قدیمی‌ها چکار می‌کردند؟ چطور می‌خواندند، چه اخلاصی در کارشان بود، ما هم برگردیم به همان سبک و سیاق. به نظر من علت اصلی موفقیت و رونق مجالس قدیم چون از دل بود بر دل می‌نشست. اگر امروز می‌بینیم اخلاص کمرنگ‌تر شده، باید عوامل آن را پیدا کرد. عواملی چون لقمه، تغذیه، آسیب‌های فضای مجازی و... دست به دست هم داده و اخلاص و ارتباط و آرامشی را که با اهل بیت داشتیم، کمرنگ کرده است.نکته دیگر این‌که ملودی‌هایی که الان استفاده می‌شود خیلی پر تب و تاب است و مخاطب را از اصل قضیه دور می‌کند. یعنی آن‌قدر آهنگ‌ها و حتی آهنگ‌های زمینه‌ای که استفاده می‌کنند جلب توجه می‌کند که متن و محتوای کار به حاشیه می‌رود و مخاطب به آن توجه نمی‌کند.
 
برای جذب دختران جوان به مجالس مذهبی چه پیشنهادی دارید؟
نسل جوان تا یکی را دوست نداشته باشند پیگیرش نخواهند شد. یعنی نه تنها پیگیرنمی‌شوند حتی ممکن است متنفر هم شوند. اول باید برنامه، طوری چیده شود که محبوبیت ایجاد شود بعد سراغ القای محتوا برویم. بهتر است ازقالب سخنرانی خارج شویم. هویت دختران باید محترم شمرده شود. دختران باید بدانند ریحانه هستند. باید به وجود خود ببالند نه این‌که دنبال شبیه شدن به پسران باشند. در این صورت می‌شود باور دین‌داری و دین‌پذیری را از مجرای روحیات زنانه به دختران منتقل کرد.

تقلید نمی‌کنم
من از فرد خاصی چه از مداحان پیشکسوت و چه مداحان نوظهور که الان در حال فعالیت هستند، تقلید نکردم. سعی کردم تمام سبک‌ها را گوش کنم، استفاده کنم و گُل کار را بگیرم. البته مداحانی که در جلسات‌شان حال خوبی دارند روی من اثرگذاری خاصی دارد، مثل حاج منصور ارضی. سبک و مداحی حاج میثم مطیعی را به دلیل این‌که خیلی مستدل و مستند مرثیه می‌خواند، می‌پسندم. از اشعار دیوان صائب، آقای سازگار و حاج سیدرضا موید استفاده و سعی می‌کنم آهنگ‌های مختلفی را روی اشعار امتحان کنم تا به یک نتیجه مشخصی برسم و آن را اجرا کنم. برای من پیام و قالب شعری که انتخاب می‌کنم، خیلی اهمیت دارد. شعری را که برای مداحی انتخاب می‌کنم از نظر تاریخی، مقتل، شبهات و مرثیه بررسی می‌کنم.