بودجه اول روی گسل ناترازی‌ها

بودجه سند مالی یک‌ساله دولت است تا از طرق سیاست مالی بتواند در جهت حل مشکلات گام بردارد، با این‌حال بودجه‌نویسی با چالش‌هایی همراه شده و کسری بودجه یکی از موتورهای تورم در کشور است. همچنین منابع درآمدی دولت محدود است، اما هزینه‌ها بی‌انتهاست و ضرورت دارد ترازی در بودجه دیده شود تا سبب کسری و تورم در سفره مردم‌نشود.
    
قیمت نفت در بودجه
حالا دولت چهاردهم در حال تدوین بودجه سال ۱۴۰۴ است که برای این کار چالش‌هایی پیش‌رو دارد. بدون‌شک مهم‌ترین چالش سکانداران سازمان برنامه و بودجه، قیمت نفت، میزان فروش‌ و رقم آن در بودجه۱۴۰۴است، به‌طوری که در وضعیت فعلی روزانه حدود ۳میلیون و۲۷۱هزاربشکه درکشور تولید وحدود ۱.۳میلیون بشکه در روز به۲۵‌کشور دنیا صادر می‌شود؛ هرچند گزارش‌های اوپک حاکی از رشد صادرات نفت ایران است، اما باتوجه به در پیش بودن انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به‌نظر می‌رسد، این مهم باید با بررسی تمامی جوانب صورت گیرد تا مشکل اساسی در این زمینه ایجاد نشود، از سوی دیگر هم چشم‌انداز مثبتی برای افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی دیده نمی‌شود. البته درآمدهای سالانه کشورمان از محل این نعمت خدادادی حدود ۳۵ تا ۵۰ میلیارد دلار در نوسان است.
   
درآمدهای مالیاتی
یکی دیگرازچالش‌های اساسی بودجه‌نویسان به افزایش یا عدم‌افزایش درآمدهای مالیاتی برمی‌گردد، به‌طوری که تئوریسین‌های اقتصادی دولت چهاردهم همواره بر دولت سیزدهم به‌دلیل افزایش مالیات‌ستانی خرده می‌گرفتند، با این حال آمارها نشان می‌دهد در سال گذشته درآمدهای اخذشده از این طریق ۱۰۶۶ همت بوده که ۸۱۰همت آن توسط سازمان امور مالیاتی و مابقی آن از عوارض گمرکی دریافت شده است. آمارهای سازمان برنامه و بودجه نیز نشان می‌دهد درآمدهای مالیاتی دولت در سال ۱۴۰۰ حدود ۵۳ درصد، درسال۱۴۰۱حدود ۷۵درصد و درسال۱۴۰۲ حدود ۶۴ درصد افزایش یافته است، به همین دلیل کارشناسان به دنبال جواب این سؤال هستند که اگر دولت چهاردهم بخواهد درآمدهای مالیاتی را کاهش دهد چه برنامه‌ای برای مدیریت هزینه‌های خود دارد.
   
بورس و بودجه
 تصمیمات اقتصادی دولت در لایحه بودجه، در بازار سرمایه و سودآوری شرکت‌های بورسی اثر مستقیم دارد و بازار سهام یکی از اصلی‌ترین چالش‌های بودجه‌ای است. بورس از سال ۱۳۹۹ تاکنون هرگز رنگ امید به خود ندیده و باوجود تزریق پول‌های هنگفت برای بهبود وضعیت بورس، اما شاهد آن هستیم که بورس نحیف‌تر از گذشته شده است.قاعدتا با افزایش تورم باید شاهد افزایش سوددهی سهامداران می‌بودیم، اما بر زیان سهامداران تالار شیشه‌ای افزوده شده است. مسأله بهره مالکانه معادن، نرخ خوراک پتروشیمی و عوارض صادراتی ازجمله عوامل مهمی است که معمولا تکلیف آنها در لایحه بودجه مشخص می‌شود و اثر قابل‌توجهی در روند سودسازی شرکت‌های بورسی دارند. ماجرای افزایش نرخ خوراک پتروشیمی در میانه اردیبهشت‌ماه سال قبل و شروع روند ریزشی بازار سرمایه یکی از چالش‌های بزرگ بازار سرمایه را رقم زد.
   
بازار ارز
نرخ ارز دیگر چالش دولت چهاردهم است و اخیرا عبدالناصر همتی،وزیر اقتصاد تاکید کرده که باید نرخ‌های چندگانه ارز به هم نزدیک و تبدیل به یک نرخ شود. به نظرمی‌رسد به‌زودی نرخ نیمایی افزایش قیمت خواهد داشت و به نرخ آزادخواهد رسید. افزایش نرخ ارز نیمایی به‌سرعت در محاسبات بودجه تأثیر خواهد گذاشت، به‌عنوان مثال هم‌اکنون نرخ تسعیر ارز صندوق توسعه ملی (و شرکت‌های دولتی دیگر) بر مبنای نرخ نیما محاسبه می‌شود.طبق احکام برنامه هفتم توسعه حداقل ۴۰ درصد منابع ارزی حاصل از صادرات نفت به صندوق توسعه ملی تعلق خواهد داشت.همچنین اگر ارز ترجیحی با نرخ ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان در بودجه تثبیت شود باید شاهد واردات کالاهای اساسی با درآمدهای نفتی تسعیر باشیم.
   
یارانه‌ها در نخستین بودجه دولت
هدفمندی یارانه‌ها و هزینه‌های از جمله یارانه نقدی ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومانی، یارانه کمک‌معیشتی مستمری‌بگیران کمیته امداد و بهزیستی، یارانه ریالی داروخانه‌ها در قالب طرح دارویار و هزینه‌های قابل‌توجه دیگری از جمله هزینه ۲۰۰ هزار میلیارد تومانی خرید تضمینی گندم چالش دیگر بودجه ۱۴۰۴ است،به طوری که درسال جاری حدود ۲۱۰ هزار میلیارد تومان برای خرید تضمینی گندم از کشاورزان پرداخت خواهد شد. همچنین با توجه به این‌که منابع هدفمندی یارانه‌ها عمدتا از فروش داخلی فرآورده‌های نفت و گاز تأمین می‌شود، نرخ عرضه بنزین یکی از درآمدهای مهم بودجه هدفمندی است، بر این اساس باید دید که آیا بودجه‌نویسان سازمان برنامه سناریوی خاصی در حوزه افزایش قیمت بنزین دارند یا خیر.

 یارانه بنزین
هم‌اکنون اقتصاد ایران با معضلاتی از جمله ناترازی انرژی، به‌خصوص در حوزه بنزین و گازوئیل مواجه است که پیش‌بینی می‌شود واردات بنزین امسال به شش میلیارد دلار برسد، قطعا این رقم برای سال آینده با توجه به رشد مصرف افزایش خواهد یافت. در واقع این رقم نیز در مصارف مرتبط با هدفمندی یارانه‌ها گنجانده می‌شود و یکی از عوامل ناترازی بودجه سنواتی قلمداد خواهد شد. با این‌حال دولت در تدوین نخستین لایحه بودجه خود در حالی با چالش‌های متعددی روبه‌رو است که ممکن است سقف بودجه (افزایش هزینه‌ها) توسط نمایندگان در مجلس نیز افزایش یابد که می‌تواند به کسری بودجه دامن بزند. با این حال کسری بودجه طی دو دهه اخیر معضل اصلی نظام بودجه‌ریزی کشور و یکی از اصلی‌ترین بازیگران افزایش نرخ تورم بوده است؛ از این‌رو دولت چهاردهم باید به‌جد از رقم‌های موهومی درآمدهای نفتی و مالیاتی بپرهیزد تا فشار تورمی بر معیشت مردم اضافه نکند.​​​​​​​