زشت و زیبای برقی‌سازی حمل و نقل تهران

اگر حمل و نقل در تهران به سمت برقی شدن حرکت کند یک شکاف ۱۰ ساله که در این حوزه با دنیا داریم، نرم نرمک پر می‌شود و امیدواری‌ها به کاهش آلاینده‌هایی که به طور میانگین هر سال سبب مرگ بیش از ۲۰ هزار نفر می‌شود، قوت می‌گیرد، اما این فقط پایتخت نیست که گرفتار‌معضل آلودگی هوا و موج سهمگین فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی است، زیرا همه شهر‌های بزرگ و بخش زیادی از شهر‌های متوسط و کوچک نیز درگیر این چالش‌هستند؛ بنابراین برقی شدن باید سراسر ایران را در بر بگیرد که این مهم محتاج هزینه‌های هنگفتی است که باید برای تامین و حفظ استمرار آن فکر شود وگرنه برقی شدن چند صباحی عمر می‌کند و پس از مدتی مانند بسیاری از پروژه‌های مشابه محو می‌شود و از آن فقط خاطره‌ای می‌ماند.
 
قرار‌است چه بشود؟
۳۴‌درصد تردد‌ها در تهران با حمل و نقل عمومی انجام می‌شود و۶۶‌درصد با خودرو‌های شخصی که شهردار تهران می‌گوید این وضعیت «فاجعه» است. آن ۳۴‌درصد هم نه که یک تردد آسان و باکیفیت باشد بلکه ترددی است پرچالش وخسته کننده؛ دلیلش هم آمار‌هایی است که شهردار تهران ارائه می‌دهد اعم از فرسودگی۹۶‌درصد از تاکسی‌ها و ون‌ها و فعالیت ۲۸۰۰اتوبوس به جای۱۰‌هزار اتوبوسی که باید در تهران فعال باشند. در این اوضاع و احوال و زیر‌سایه چنین کمبود‌هایی است که برقی‌سازی ناوگان حمل و نقل عمومی در پایتخت مطرح است و برخی اقدامات نیز برای پیشبرد آن انجام شده مانند رونمایی از ۱۹۸ تاکسی برقی چینی در اواخر دی ماه گذشته و رونمایی از ۱۵ ایستگاه شارژ برقی در ماه مرداد که ۷۴ دستگاه شارژ را شامل می‌شود. به جز این اقدامات دیگری نیز در دستور کار‌است شامل انعقاد قرارداد برای واردات ۲۵۰۰ اتوبوس که این روز‌ها دچار حاشیه نیز شده است و شرکت‌های داخلی که تولیدکننده اتوبوس‌های برقی هستند انتقاداتی را به شهردار تهران داشته‌اند که چرا از چین قرار است اتوبوس وارد شود و ساخت ۲۱۹۴ اتوبوس داخلی که ۲۶۹۴ دستگاه آن‌ها برقی‌است و نیز برقی‌سازی ۲۵۰۰اتوبوس دوکابین توسط شرکت‌های دانش بنیان داخلی. علاوه بر این قرار‌است ۴۹ هزار خودروی برقی نیز که فعلا در ۹ شرکت ثبت سفارش شده به عنوان تاکسی مورد استفاده قراربگیرد. اگر همه این اعداد و ارقام محقق شود و به کف‌خیابان‌ها برسد قطعا یک انقلاب درحوزه حمل و نقل کشورمان رخ می‌دهد؛ به ویژه آن که شهردار تهران قول راه‌اندازی ۵۰۰۰ دستگاه شارژ خودرو‌های برقی در ۱۷۰۰ نقطه را (تا پایان سال ۱۴۰۳) نیز داده و تبدیل شدن تهران به یکی از خوش آب و هواترین نقاط کشور را شدنی دانسته است، اما آیا برقی‌سازی ناوگان حمل و نقل عمومی آن هم در این ابعاد می‌تواند هوای پاک را به تهران برگرداند؟

برقی‌سازی؛ خوب مطلق یا پروژه‌ای خاکستری؟
نزدیک به ۸۰‌درصد از جمعیت شهر تهران درسال۱۴۰۱ به طور متوسط با غلظت ذرات معلق که هفت برابر استاندارد جهانی است روبه رو بوده‌اند. به همین علت کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس به دولت و شهرداری‌ها حق می‌دهد که برقی‌سازی ناوگان حمل و نقل عمومی را یک راهکار جذاب برای کنترل آلودگی هوا بدانند، اما این کارشناسان که مطالعاتی تطبیقی انجام داده‌اند، تاکید دارند اگر همه جوانب پروژه برقی‌سازی دیده نشود، می‌تواند منجربه شکست آن شود. یکی ازموضوعات مهم درپروژه برقی‌سازی، قیمت خودروهاست که طبق اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس قیمت یک اتوبوس برقی با باتری بزرگ و کارکرد قابل قبول در چین دو برابر اتوبوس‌های دیزلی سنتی است. این درحالی است که مطالعات نشان می‌دهد منافع حاصل از برقی‌سازی ناوگان اتوبوسرانی به اندازه‌ای بزرگ و قابل توجه نیست که به عنوان تنها راه‌حل کاهش آلودگی هوا در شهر‌های آلوده در نظر گرفته شود. از دیگر سو مطالعات انجام شده در داخل کشور نیز به روایت مرکز پژوهش‌ها بر غیراقتصادی بودن اجرای سناریو‌های برقی‌سازی ناوگان حمل و نقل عمومی در شهر‌های تهران، کرج و اصفهان تاکید دارد. 

نکته قابل توجه این که در استفاده از اتوبوس‌ های برقی باید به توپوگرافی شهر‌ها و تغییرات دمایی آن‌ها نیز توجه ویژه شود چرا که این دو موضوع مصرف انرژی را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهند. به طور مثال مطالعات در فرانسه نشان داد مصرف انرژی در اتوبوس‌های برقی هنگامی که در مسیری با شیب ۴‌درصد تردد می‌کنند ۱.۶برابر مصرف انرژی هنگام تردد در مسیر‌های بدون شیب است. به همین علت است که مرکزپژوهش‌های مجلس تاکید دارد با این که حمل و نقل برقی در کاهش آلودگی هوا و انتشار گاز‌های گلخانه‌ای نقش دارد، اما این راهکار فقط یکی از روش‌های موثر در کاهش آلودگی هواست و از آنجا که لزوما مقرون به صرفه‌ترین راهکار هم نیست بنابراین باید در کنار سایر اقدامات از‌جمله مدیریت تقاضای سفر مد نظر قرار بگیرد.