احیای تاریخ در خانه عامری ها

بدون شک درمیان خانه های تاریخی کاشان ، مجموعه خانه های تاریخی عامری ها جزو با ارزش ترین نمونه ها به شمار می آید.
کد خبر: ۱۴۴۴۲۱

خانه در خیابان علوی ، محله سلطان میراحمد در شهر کاشان واقع است ؛ در میانه محوری تاریخی که مسجد و مدرسه آقا بزرگ و آن سوتر بازار کاشان را به مجموعه ای از خانه های بسیار با ارزش دوره قاجار متصل می کند.
این بنا چندی پیش از سوی صندوق احیای ابنیه تاریخی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مرمت شد تا کماکان در ردیف ابینه تاریخی ایران زنده و پابرجا باقی بماند.


فقدان مطالب کتبی و مستند که به سابقه تاریخی بنا اشاره داشته باشند تخمین تاریخ دقیق ساخت بنا را غیرممکن ساخته است . با وجود گمانه های مبنی بر وجود ریشه اصلی بنا در دوره سلجوقی و صفویه ، آنچه امروز به نام مجموعه خانه های تاریخی عامری شناخته می شود در اواخر دوره زندیه و ابتدای شکل گیری سلسله قاجار پدید آمده است . مالک نخستین بنا فردی بنام سهام السلطنه عرب بوده است که این بنا را به پاس حمایت از حاکم وقت کاشان و دفع محاصره آغا محمدخان از وی هدیه می گیرد. اما بنا شهرت خود را از فرزند وی ابراهیم خلیل خان عامری از اعیان و قدرتمندان بسیار بانفوذ گرفته است که در میان دیگر برادران خود از نفوذ و اعتبار بیشتری برخوردار بوده است . مجموعه عامری ها تا حدود دهه 30 قرن حاضر مورد استفاده مالکان اصلی بوده است اما بتدریج پس از این تاریخ ، در سراشیبی فراموشی قرار می گیرد. عدم نگاهداری مناسب و شیوه بهره بری غیراصولی از بنا لطمات شدیدی به پیکره بنا پس از این تاریخ وارد می کند. احداث خیابان جدید علوی در کاشان نیز به تخریب بخش اصلی تالار حوض خانه حیاط اصلی منجر می شود. روند فراموشی تا اواسط دهه 70 ادامه می یابد تا به همت انجمن خانه های تاریخی کاشان مجموعه عامری ها مورد توجه قرار می گیرد. با واگذاری مجموعه به سازمان میراث فرهنگی کشور به عنوان متولی اصلی طرح بازسازی و مرمت و احیای مجموعه عامری ها روحی تازه در کالبد فرسوده این مجموعه با ارزش دمیده می شود و در تداوم روند مرمت و احیا خانه تاریخی عامری ها به تناسب کاربری و در پیروی از این امر از طرف دفتر طرح پردیسان (متولی طرح) خانه های تاریخی حشمت الله خان عامری که متعلق به برادر ابراهیم خلیل عامری است و خانه تاریخی رئیسیان زاده خریداری و به مجموعه پردیس عامری ها اضافه شد. در حال حاضر مجموعه پردیس عامری ها در بازیافت عناصر اصلی و کالبدی گم کشته خود در میان بافت است که مجموعه ای پیچیده از فضاهای زیستی مرتبط با یکدیگر را تشکیل می داده اند.خانه عامری ها حیاط اندرونی و بیرونی اصلی فضاهای متعلق به آنها ، مجموعه ای کامل از خانه ای کویری را شکل می دهند که مستقل از حیاط یوسفی ها می باشد. لذا احتمال بسیار وجود دارد که این بخش در جهت توسعه خانه عامری و به دلیل ایجاد استقلال فضایی برای سکونت یکی از اعضای خانواده به شکل کامل ، هرچند کوچکتر در کنار خانه اصلی ایجاد شده باشد. حیاط دارای حوض میانی و 4 باغچه در طرفین است و تنها در جناح جنوب شرقی خود دارای سه اتاق پنج دری است حدفاصل دو حیاط بیرونی و اندرونی به شکل اتاقی بزرگتر و مرتفع تر شکل گرفته است که به هر دو حیاط نگاه دارد. حیاط اندرونی در مقایسه با دیگر فضاهای باز مجموعه کوچک می نماید. حیاطی است مربع شکل و به تبع ابعاد آن ، فضاهای کناری کوچکی را شامل می شود. در صورت پذیرش این حیاط به عنوان اندرونی خانه دوم ، باید گفت به دلیل کمی فضای حیاط و نزدیکی اضلاع و همچنین ارتفاع تالار، آفتابگیری بسیار کمی داشته و در زمستان چندان به کار نمی آمده است ، لیکن در فصل گرما فضای خنک و آرام و به دور از تکلف دارد. از نکات بارز این حیاط کوچک تزیینات گچی با نقش گل و پرندگان و متفاوت با گچ کاری هندسی رایج در ساختمان های کویری هم عصر خود است . اگرچه در ظاهر از ارزش کمتری برخوردار می باشند ، لیکن در اختصاصی کردن و متمایز نمودن این فضا یا حیاط مینیاتوری نقش بسزایی ایفا می کنند. این حیاط از طریق یک معبر به حیاط گونه یا زمینی راه دارد که از طریق پلکان با حمام در ارتباط است. به عبارتی ، دسترسی اندرونی ها به حمام به صورت مستقل تامین شده است . مجموعه خانه های عامری ها نمونه ای است کامل و مفصل از یک خانه کویری کاشان که سنت ، تجددخواهی ، شکوه ، آرامش هنر و ساماندهی هنرمندانه فضا را در میان خشت و آجر جای داده است . خانه حشمت الله خان از مجموعه پردیس عامری ها در مقایسه با مجموعه عامری ها از سادگی بیشتری برخوردار است و از گچبری ها ، تزیینات و نقاشی های موجود در خانه عامری چیزی در این بنا به چشم نمی خورد مجموعه از دو بخش قاجار (جبهه شمالی بنا) و پهلوی (بخش شرقی) تشکیل یافته و در قسمت شرقی آن کارگاهی قرار دارد که به کارگاه ابریشم ریسی موسوم بوده است این بخش در گذشته ضمن ارتباط با خانه حشمت الله خان به طور مستقل با کوچه پشتی مجموعه ارتباط داشته است و دسترسی اصلی آن از این کوچه بوده است . به این فهرست حیاطی کوچک را که به عنوان پیش فضای ورودی در بدو دخول به خانه عمل کرده است ، باید اضافه کرد. جداره خارجی مجموعه متاثر از بافت کناره بسیار نامنظم است ، لیکن فضاهای داخلی هر کدام به خودی خود در مجاورت با یکدیگر و همین طور در عناصر و اجزای خردتر ، به غنایت هندسی ، منظم و کامل می نمایند. ورودی های پیدا و پنهان مجموعه به معابر مختلف راه می برد. ورودی اصلی به حیاط کوچکی باز می شود که به عنوان پیش فضایی برای انتخاب مسیر حرکت بعدی عمل می کند. دو خروجی از این حیاط که هر یک به یک هشتی منتهی می شوند. انتقال به حیاط بیرونی و دیگری به حیاط اندرونی را میسر می کنند. دسترسی حیاط مستقل مجاور حیاط بیرونی (موسوم به حیاط یوسفی ها) ظاهرا از طریق حیاط بیرونی تامین می شود. اگرچه ورودی مجزایی برای آن در مفصل دو حیاط تعبیه شده است . حیاط بیرونی حیاطی است دو ایوانه با فضای حوض خانه در جناح جنوبی آن تالار اصلی در جبهه شمالی حیاط به واسطه ایوان خود با حیاط در ارتباط است . در بخش زیرین این تالار دسترسی به فضای سرداب از طریق پلکانی که روی محور اصلی حیاط قرار گرفته اند ، تامین می شود بدنه های شرقی و غربی حیاط مشتمل بر 5 اتاق در هر جناح می باشد که با توجه به زاویه استقرارشان در فصول مختلف عملکرد یکسان می یافته اند. حوضخانه در ضلع جنوبی حیاط فضایی نیمه باز است که حوض آن با جویی به حوض اصلی حیاط و حیاطهای دیگر مرتبط است . بخش مربوط به تالار به ارتفاع دو طبقه است که در جناحین تالار اصلی تعدادی اتاق 3 دری سازمان یافته اند. حیاط دارای یک حوض و دو باغچه با ابعاد برابر می باشند و تزیینات عمده آن شامل یزدی بندی ایوان تالار شمالی ، همچنین گچبری دیواره ها و آجرکاری از راهها است . تالار اصلی اندرونی با انحراف از راستای محور اصلی حیاط بیرونی در جنوب حیاط ، پشت به تالار حیاط بیرونی کرده است. دسترسی میان دو تالار از این ایوان ها تامین می شود. تالار حیاط اندرونی با واسطه یک ایوان یزدی بند شده با حیاط مربوط است . این تالار روی یک سردابه واقع شده است که به مراتب سطح بیشتری نسبت به سردابه حیاط بیرونی دارد. بخش زمستان نشین یا جناح شمالی حیاط چندان مفصل نیست و شامل یک اتاق پنج دری و 4 اتاق سه دری در اطراف آن است . ورودی مجزا دیگری که در گوشه شرقی این حیاط ارتباط میان بیرونی و درون بنا را برقرار می کند. جبهه شرقی (جنوب شرقی) این حیاط دارای 4 اتاق کشیده تر از حد معمول است که در طرفین حوض خانه سازمان یافته اند. نکته بسیار جالب توجه در این قسمت عنایت معمار به نحوه استقرار آتی از بنا بوده است با توجه به پشت به پشت بودن تالارهای دو حیاط اصلی ، دو تالار مفصل برای استقرار و پذیرایی مراسم عمومی به دست آمده است که هر یک با ایوان مرتبط، خود منظر زیبایی را به حیاط داده اند این امر موجب شده بنا از داشتن فضای لازم برای ساخت قسمت تابستان نشین و حوضخانه روی محور اصلی محروم بماند. از آنجا که انحراف محور این حیاط نسبت به محور شمال جنوب به نسبت دو حیاط اول تناسبات به کار رفته در حیاطسازی این مجموعه نیز برگرفته از تناسب حاکم بر حیاط عامری هاست . بخش جنوبی خانه به کلی تخریب شده است و عملا اظهارنظر قطعی درخصوص پلان معماری آن نمی توان کرد. خانه رئیسان زاده از دیگر بناهای مجموعه پردیس عامری هاست که از نظر دوره ساخت هم دوره مجموعه عامری هاست ولیکن با توجه به نقل قول ها و اسناد موجود مالک اولیه و سازنده آن مشخص نیست . تنها شواهد موجود حاکی از آن است که این بنا متعلق به یکی از پسران به نام ابراهیم خلیل خان عامری است و نسل در نسل میان خانواده انتقال یافته تا این که در سال 1379 در راستای توسعه طرح پردیس عامری ها از طرف دفتر طرح پردیسان از وارثان رئیسیان زاده خریداری شد و مورد مرمت و احیا قرار گرفت . خانه رئیسیان از دو حیاط اندرونی و بیرونی تشکیل یافته که به صورت گودال باغچه اجرا شد. این مجموعه به دلیل ساخت و سازهای مختلف در دوره های متفاوت از اصالت پلایی کمتری برخوردار است و تزیینات وابسته به معماری در این مجموعه خیلی کم به چشم می خورد ، چراکه اکثرا از بین رفته است.

خانه ای که کاخ شد


در ارتباط با خانه عامری ها می توان اذعان کرد اگرچه این مجموعه فاقد برخی ظرفیت های مرسوم در خانه های هم عصر خود بوده است اما وسعت و ترکیب آن در میان بافت موید عظمت و تناسبات کاخ گونه بنا است.

اگرچه مجموعه در میان دو معبر اصلی و گذرهای فرعی قرار گرفته است اما چون دیگر بناهای سنتی رو به درون دارد و تظاهر خارجی عمده ای ندارد.
به گونه ای که ممکن است ناظری از کنار این مجموعه وسیع و مفصل عبور نماید ، بدون آن که آن را درک کند.
وضعیت حیاط مجاور با حیاط بیرونی به گونه ای است که احتمال الحاق در مرحله ای دیگر به مجموعه را در ذهن به میان می آورد.
نبود تزئینات چشمگیر و حیاط اندرونی بسیار کوچک ، همچنین نوع گچکاری حیاط اندرونی که متاخر ، فرهنگی و با اصالت کمتر است ، احتمال ساخت همزمان این قسمت را با بخش اصلی کاهش می دهد.



مرضیه خلیفه هاشمی فرد
newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها