نکست؛ پیشتازی در فناوری‌های نوظهور

فناوری‌های جدید در حوزه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی اکنون میدان‌دار شده‌اند تا جایی که بی‌توجهی یا حتی کم‌‌توجهی به آنها باعث عقب‌ماندگی غیرقابل جبرانی در توسعه کشورها خواهد شد. همسو با این جریان جهانی، در سال‌های اخیر در کشور ما نیز توجه ویژه‌ای به توسعه فناوری‌های جدید و راهبردی شده است و برنامه‌های مختلفی در راستای دستیابی به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور، درحوزه‌های مختلف فناوری شکل گرفته است. «جایزه‌ ملی فناوری نکست» برنامه جدیدی از سوی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان است که قرار است به عنوان رویدادی سالانه به تعالی و افزایش سرعت رشد زیست‌بوم نوآوری کشور با ایجاد انگیزه بیشتر و حمایت از ایده‌های نو در زمینه فناوری‌های نوظهور کمک کند. با توجه به در پیش بودن مراحل پایانی اولین دوره برگزاری این جایزه با دکتر شقایق مهرجو، رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری درباره اهداف و جزئیات برگزاری این رویداد ملی گفت‌وگو کرده‌ایم. 

ازآنجا که توسعه فناوری‌های نوظهور با خطرپذیری زیادی همراه است، بدون شک برای شکل‌گیری قدم‌های اول در مسیر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان نیاز به حمایت و پشتیبانی خواهد داشت. برگزاری رویدادهای ملی و بین‎المللی در این حوزه می‌تواند با ایجاد انگیزه برای شرکت‌های فعال زیست‌بوم، زمینه رشد و توسعه هرچه بیشتر محصولات با فناوری‌های پیشرفته و راهبردی را فراهم کند. رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری در خصوص چگونگی شکل‌گیری ایده جایزه ملی نکست به جام‌جم می‌گوید: «امسال در دیدار عیدانه رهبری با کارگزاران نظام یکی از فرمایشات ایشان شکل‌گیری نقشه دانش‌بنیان شدن اقتصاد کشور بود. جایزه ملی نکست در حقیقت یکی از اقدامات شکل گرفته در جهت نیل به این دستور است.» 

هدف‌گیری برای شرکت‌های با بلوغ نسبی
دکتر شقایق حق‌جو با اشاره به اهمیت اجزای مختلف زیست‌بوم نوآوری تصریح می‌کند: «براساس نتایج مطالعات، توسعه فناوری دردنیا درکشورهای توسعه یافته،۲۰درصدبرعهده دانشگاه‌ها، ۳۰درصد درشرکت‌های فناوری‌محور(یا همان دانش‌بنیان) و ۵۰درصد از مسیر تحقیق و توسعه در بنگاه‌های بزرگ محقق می‌شود؛ در حقیقت شرکت‌های بزرگ، پیشران توسعه فناوری هستند. به این دلیل ما در مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی به دنبال راهی برای همراه کردن و انگیزه‌بخشی به تمام این گروه‌ها بودیم که می‌توانند شرکای کلیدی ما در توسعه فناوری باشند تا با حرکت آنها اهداف کلان توسعه ملی محقق شود. پس شرکت‌ها را بر اساس توان فناورانه و توان اقتصادی دسته‌بندی کردیم و برای هر گروه از شرکت‌ها تلاش شد تا برنامه ویژه‌ای در نظر گرفته شود.»
وی می‌افزاید: «برنامه نکست که سرواژه «نوآوری کارآفرینان سرآمد توسعه» است، شرکت‌های دارای بلوغ نسبی را هدف گرفته است. شرکت‌های مخاطب این برنامه باید تاکنون سه محصول را روانه بازار کرده باشند، گردش مالی سالانه آنها بیش از پنج میلیارد تومان باشدوحالا رویایی برای توسعه محصول جدیدی داشته باشند که دارای فناوری‌های پیشرفته و سطح بالاست.» 
به گفته دکتر حق‌جو، سطح آمادگی فناوری طرح پیشنهادی برای مسابقه باید حداکثر TRL-۴ باشد یعنی به مرحله تولید نمونه آزمایشگاهی رسیده باشد، عمق فناوری بالایی داشته باشد و بازار مشخصی برای محصول نهایی آن وجود داشته باشد. شرکت‌ها البته باید پیش از این حداقل سه محصول دیگر را با سطح فناوری TRL-۷ در سبد محصولات خود داشته باشند. علاوه بر این دارای ساختار سازمانی مدون و حداقل پنج نیرو در بخش تحقیق و توسعه باشند. 

جایزه‌ای برای ۳ حوزه فناورانه 
جایزه ملی نکست قرار است این گروه از شرکت‌ها را وارد توسعه فناوری‌های مورد نیاز کشور کند. این شرکت‌ها الزما دانش‌بنیان نیستند برخی از آنها شرکت‌هایی بودند که حتی مونتاژکننده یا واردکننده بودند و اکنون در این مرحله به سطحی از بلوغ و پختگی رسیده‌اند که زیرساخت‌ها و گردش مالی مورد نیاز برای توسعه محصولی با فناوری پیشرفته را به دست آورده‌اند و می‌خواهند در این مسیر قدم بگذارند. 
از آنجا که حوزه‌های مختلف فناوری‌های نوظهور بسیار گسترده هستند و شاخص‌های متفاوتی برای ارزیابی دارند که باعث می‌شود امکان مقایسه میان آنها وجود نداشته باشد. به همین روی قرار است هر دوره از رویداد ملی نکست به چند موضوع خاص در حوزه فناوری‌های پیشرفته اختصاص پیدا کند. 
این موضوعات برای اولین جایزه ملی نکست شامل سه حوزه«فناوری‌های مبتنی برداده،هوش‌مصنوعی ورباتیک»، «مخابرات، اتصال‌پذیری و میکروالکترونیک» و «زیست‌فناوری و زیست‌مهندسی»خواهد بود. 
دکتر حق‌جو درخصوص نحوه انتخاب حوزه‌های فناوری برای هررویداد سالانه خاطرنشان‌ می‌کند: «درهردوره سه حوزه انتخاب خواهد شد تا تمرکز بیشتری روی طرح‌ها وجود داشته باشد. انتخاب حوزه‌های موضوعی برای هر دوره در شورای سیاستگذاری جایزه ملی نکست به ریاست دکتر دهقانی فیروزآبادی و با اولویت فناوری‌های جریان‌ساز جهانی خواهد بود. علاوه بر این هر یک از این حوزه‌ها هم در دو تا سه سال بعد مجددا حرف‌ها و فناوری‌های جدیدی برای مطرح شدن خواهند داشت. بنابراین احتمالا هر چند سال یک‌بار شاهد تکرار فناوری‌های مهم و تحول‌آفرین خواهیم بود.»

۲۴۰ طرح از ۲۰ استان
دکتر حق‌جو درخصوص میزان استقبال از این رویداد در اولین دوره برگزاری به پیشران می‌گوید: «فراخوان ثبت‌نام برای شرکت در این رویداد در شهریور سال جاری اعلام شد که با استقبال خوبی از سوی شرکت‌ها روبه‌رو شد و ۲۴۰ ثبت‌نام اولیه از استان‌های مختلف کشور شامل تهران، اصفهان، البرز، خراسان رضوی، مازندران، آذربایجان شرقی، فارس، گلستان، کرمان، آذربایجان غربی، ایلام، چهارمحال و بختیاری، زنجان، خوزستان، یزد، کرمانشاه، مرکزی، همدان، یزد و هرمزگان تا پایان مهر انجام شد.»
وی می‌افزاید: «این طرح‌ها پس ازبررسی در کمیته‌های علمی که به پیشنهاد دبیر ستاد‌های توسعه فناوری در حوزه‌های مربوطه یعنی ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک، ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات و ستاد توسعه زیست‌فناوری و پزشکی و با حضور خود دبیران ستادها به عنوان دبیران کمیته داوری شکل گرفت، مورد ارزیابی قرار گرفتند و در ماه‌های آبان و آذر پس از مرحله اول داوری طرح‌ها،۸۹طرح به مرحله ثبت‌نام نهایی رسید که ۸۶درصد این شرکت‌ها دانش‌بنیان بود.»این ۸۹شرکت شامل ۱۴شرکت با فروش سالانه بیش از۱۰۰میلیارد تومان، ۳۴شرکت با فروش بین ۱۰تا ۱۰۰میلیارد تومان و ۴۱شرکت با فروش بین پنج تا ۱۰میلیارد هستند. 
دکتر حق‌جو خاطرنشان می‌کند: «مجری برگزاری اولین جایزه ملی نکست شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان است که ارزیابی حضوری شرکت‌ها را درمرحله داوری نهایی نیز برعهده دارد تا مشخص شود آیا شرکت‌های متقاضی ازنظر زیرساخت و توان عملی امکان اجرایی‌سازی طرح‌ پیشنهادی‌شان را دارند تا درآخر برگزیدگان نهایی این دوره نکست درهر یک ازسه حوزه مشخص شود.» 

جایزه‌ ۵ میلیاردی با هدف توسعه فناوری
در پایان داوری‌های نهایی قراراست درهر حوزه سه طرح به‌عنوان برندگان این جایزه ملی انتخاب شوند که بر این اساس جایزه اول شامل پنج میلیارد تومان بودجه تحقیق و توسعه بلاعوض و ۱۵ میلیارد تومان تسهیلات، جایزه دوم سه میلیارد تومان بودجه تحقیق و توسعه بلاعوض و ۹ میلیارد تومان تسهیلات و جایزه سوم شامل دو میلیارد تومان بودجه تحقیق و توسعه بلاعوض و شش میلیارد تومان تسهیلات خواهد بود. 
از دکتر حق‌جو درخصوص نحوه اعطای جوایز پرسیدیم که در پاسخ می‌گوید: «پس از اعلام برگزیدگان در روز آخر جشنواره جایزه ملی نکست، روند اعطای جوایز و تسهیلات براساس پیشرفت طرح وبه صورت چند مرحله‌ای خواهد بود تا اطمینان حاصل کنیم که جایزه درمسیر هدف هزینه می‌شود. روند دنبال کردن هر یک ازاین طرح‌ها و ارزیابی پیشرفت‌شان نیز برعهده مجری برگزاری جایزه خواهد بود.» به گفته رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری، حمایت‌ها بر اساس ماهیت طرح به صورت بخش‌بندی در مراحل مختلف آمادگی سطح فناوری از رشد ایده تا رسیدن به محصول نهایی به شرکت‌ها بر اساس نتایج ارزیابی‌ها اعطا خواهد شد.

جایزه‌ای با چشم‌انداز بین‌المللی
دکتر حق‌جو با اشاره به اهمیت نفوذ فناوری‌های نوظهور در شرکت‌های صنعتی توضیح می‌دهد: «ازدستاوردهای رویداد نکست نفوذ بیشتر فناوری‌های پیشرفته به صنعت خواهد بودوبه این ترتیب با افزایش توانمندی و ارتقای کیفیت محصولات فرصت‌های صادراتی آنها افزایش خواهد یافت.» 
وی می‌افزاید: «چشم‌انداز رویداد نکست در دوره‌های بعدی توسعه از رویدادی ملی به جایزه‌ای منطقه‌ای یا جایزه‌ای در بین کشورهای اسلامی است تا زمینه همکاری‌های بین‌المللی بیشتر فراهم شود. براساس فرمایشات رهبری و اسناد بالادستی، هدف‌گذاری کشور برای توسعه دربرخی ازحوزه‌های فناوری‌های نوین دستیابی به جایگاه اول منطقه است؛ به همین دلیل به‌دنبال گسترش این جایزه در ابعاد بین‌المللی هستیم تا ضمن افزایش تعاملات، توان داخلی نیز ارتقا یابد.» 
دکتر حق‌جو یکی از اهداف جدی این برنامه را افزایش توان صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان می‌داند و تصریح می‌کند: «حمایت از توسعه محصولات با فناوری پیشرفته منجر به تولید محصولات دانش‌بنیان قابل رقابت در بازارهای جهانی خواهد شد. در حقیقت می‌خواهیم با نفوذ فناوری‌های نوظهور درصنعت کشور، به افزایش توانمندی شرکت‌ها و افزایش ظرفیت رقابت محصولات دانش‌بنیان در بازار بین‌المللی کمک کنیم.»
رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ازدلایل انتخاب نهادی علمی به عنوان مجری برگزاری جایزه نکست را اهمیت پایش اصولی و دقیق شرکت‌های دانش‌بنیان با ابعاد متوسط در زیست‌بوم نوآوری می‌داند و تصریح می‌کند: «پایش و ارزیابی دقیق این شرکت‌ها برای به دست آوردن روند رشد و توسعه آنها بسیار ضروری است؛ چراکه این روند می‌تواند تبدیل به نمودار و الگویی تراز برای رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و توسعه فناوری در کشور شود. شرکت‌هایی که در این برنامه هدف قرار گرفته‌اند تا حدی از دره‌های مرگ متصور برای شرکت‌های نوپا عبور کرده‌اند و نشان داده‌اند مستعد رشد هستند؛ بنابراین با پایش روند فعالیت و رشد آنها از این نقطه تا تبدیل شدن‌شان به پیشران‌های اقتصاد دانش‌بنیان می‌توانیم به الگویی قابل‌اعتماد و تراز برای رشد شرکت‌های دانش‌بنیان در زیست‌بوم فناوری کشور دست پیدا کنیم تا در ادامه بتوان نقشه راهی برای هدایت سایر شرکت‌ها ترسیم کرد.»