در هراس عفونت‌های شکست‌ناپذیر

سال ۲۰۲۱، آدوا پادیکی ناریتی که به عنوان متخصص میکروب‌شناسی در دانشگاه آکرا در پایتخت غنا مشغول فعالیت است، دچار نوعی عفونت باکتریایی شد و لوزه‌هایش به شکل عجیبی متورم شد. این بیماری عفونی ساده به شدت پیش رفت؛ طوری‌که فرآیند خوردن و آشامیدن برایش دردناک شد و حتی به سختی می‌توانست صحبت کند. قسمت جالب ماجرا اینجا بود که آدوا سال گذشته نیز دچار همین بیماری شده بود و آن زمان هم همین علائم را داشت. هر دو بیماری در یکی از دو فصل بارانی سالانه در آکرا رخ داده بود. او می‌دانست در این فصول، به دلیل رطوبت زیاد، رشد میکروبی نیز به طور پیوسته افزایش‌می‌یابد.پزشکان برای درمان این بیماری آنتی‌بیوتیک تجویز کردند اما برخلاف گذشته، داروها مؤثر‌نبودند و این‌بار باکتری‌ها به شکل غیرمنتظره‌ای از خودشان مقاومت نشان می‌دادند. در‌نهایت پزشک‌ها به این نتیجه رسیدند که برای درمان او ترکیب نهایی دو نوع آنتی‌بیوتیک مختلف را آزمایش کنند. این‌بار فرآیند درمان نتیجه داد و از میزان بار عفونی به شکل قابل‌توجهی کاسته شد. اگر این روش درمانی نیز ثمربخش واقع نمی‌شد، ممکن بود عفونت گسترده به مرگ آدوا منجر شود. 
   
مقاومت رو به افزایش
این مسأله نشان می‌دهد چگونه دو تهدید عمده سلامت انسان ــ تغییرات آب و هوا و گسترش مقاومت آنتی‌بیوتیک ــ می‌تواند از هم تأثیر بپذیرند و نیز اثر یکدیگر را تقویت کنند. آدوا باور دارد تغییرات آب‌وهوایی، منجر به بارندگی‌های شدیدتر در غنا شده است. این شرایط به نوبه خود رشد باکتری‌ها از جمله میکروب‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک را تقویت می‌کند. همچنین بارندگی‌های بی‌وقفه قابلیت ایجاد سیل در مناطق مسکونی را دارند که باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک را از سیستم‌های فاضلاب به خانه‌ها و آب آشامیدنی منتقل می‌کند.باکتری‌های دارو‌گریز (عفونت‌هایی که با مصرف آنتی‌بیوتیک به سادگی برطرف نمی‌شود) حالا با سرعت بیشتری نسبت به گذشته درحال تکثیر است. بر اساس گزارش‌های رسمی سازمان جهانی بهداشت(WHO)عفونت‌های خونی ناشی از باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک نایسریا گونوره، اشریشیا کلی و سالمونلا در سال ۲۰۲۱ نسبت به سال ۲۰۱۷ حداقل ۱۵درصد افزایش داشته‌است. دلیل اصلی این پدیده را می‌توان در مصرف بیش از حد آنتی‌بیوتیک در گونه‌های مختلف زیستی نظیر انسان‌ها، حیوانات و گیاهان جست‌وجو کرد.این مسأله موجب جهش ژنتیک در دی‌ان‌ای باکتری‌ها می‌شود که دیواره سلولی باکتری را تغییر می‌دهد و باعث می‌شود آنتی‌بیوتیک‌ها از پس تجزیه کردن آنها برنیایند. این وضعت به پیدایش سویه‌های مقاوم‌تر منجر می‌شود که می‌تواند ژن‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک را با باکتری‌های دیگر به اشتراک بگذار‌د. اگر حین فرآیند درمان، آنتی‌بیوتیک‌های اشتباه برای درمان عفونت‌ها تجویز یا داروهای مناسب در دوزهای ناکافی برای از بین بردن باکتری‌ها مصرف شود، میکروب‌ها زمان بیشتری برای تکثیر و تکامل یا گسترش مقاومت خواهند‌داشت.
   
آثار بلایای طبیعی
با وجود این مواردی نظیر تکثیر عفونت در غنا نشان می‌دهد تغییر شرایط آب و هوایی نیز به رشد باکتری‌ها کمک می‌کند. به طور کلی بلایای طبیعی نظیر سیل، خشکسالی، توفان و آتش‌سوزی این موضوع را تشدید می‌کند؛ زیرا اغلب موجب کاهش دسترسی به آب تمیز شده و از میزان بهداشت عمومی می‌کاهد. تحت چنین شرایطی احتمال ابتلا به عفونت افزایش می‌یابد و هنگامی که چنین خطراتی زیاد شود، افراد بیشتری از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌کنند و به نوبه خود احتمال ایجاد مقاومت نیز بیشتر می‌شود؛ اما این مسأله را می‌توان از جنبه‌های خاص‌تر هم بررسی کرد.گزارشی که در اکتبر سال گذشته ریتا کلوول، میکروب‌شناس دانشگاه مریلند منتشر کرد، نشان داد توفان‌های فصلی در حوالی سواحل فلوریدا گونه‌های مختلف باکتری مقاوم به آنتی‌بیوتیک ــ از جمله گونه‌ گوشتخوارــ را افزایش داده است. تندبادها مواد مغذی را از رسوبات دریایی که موجب رشد بهتر باکتری‌ها می‌شود، جدا و آنها را به سطح زمین منتقل می‌کند. همین مسأله بستری مناسب‌تر برای رشد باکتری‌های مقاوم مهیا کرده و باعث می‌شود به طور گسترده خودشان را تکثیر‌کنند.
   
تبانی با گرمایش جهانی
از دیگر موارد مربوط به تغییرات اقلیمی، که تقویت این پدیده را نشان می‌دهد، می‌توان به گرمایش جهانی اشاره کرد. محققان این موضوع را بررسی می‌کنند که چگونه افزایش دمای ناشی ازتغییرات آب‌وهوایی ممکن است برمقاومت آنتی‌بیوتیکی تأثیر بگذارد. نوامبر۲۰۲۲، لیانپینگ یانگ، میکروب‌شناس دانشگاه سان یات سن گوانگژو چین و همکارانش از شیوع سه باکتری در بخش بیماری‌های عفونی بیمارستان گوانگژو خبر دادند. آنها در گزارش خود عفونت ناشی از این باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک را غالبا شدید ذکر کردند که می‌توانست کشنده نیز ‌باشد.محققان با مقایسه داده‌های باکتریایی که از افراد تحت معالجه در بیمارستان‌های ۲۸ استان چین جمع‌آوری شده بود و مقایسه این موارد با اطلاعات میانگین دمای هوا در شهرهای همان مناطق، در پی آن بودند که ارتباطی میان دما و مقاومت آنتی‌بیوتیکی کشف کنند. این گروه عواملی را که بر میزان مقاومت دارویی تأثیر می‌گذارد، از جمله میزان مصرف آنتی‌بیوتیک، میانگین رطوبت، بارندگی سالانه و تراکم جمعیت را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند به ازای یک درجه سانتی‌گراد افزایش دما، مقدار نمونه‌های حاوی باکتری سودوموناس آئروژینوزای مقاوم به کارباپنم که باعث می‌شود مقاومت ویروس‌ها نسبت به درمان‌ با آنتی‌بیوتیک بیشتر شود، ۶درصد افزایش می‌یابد. این یافته‌های جدید، نتایج تحقیقات درک مک فادن، میکروبیولوژیست دانشگاه اٌتاوا و همکارانش را که طی سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۰ منتشر شد، نیز تأیید می‌کند. این تیم کشف کرد افزایش میانگین حداقل دما با نرخ بالاتر مقاومت آنتی بیوتیکی در ۴۱ ایالت آمریکا و ۲۸ کشور در اروپا رابطه مستقیم دارد. یانگ در این‌باره توضیح می‌دهد: شاید مطالعات رابطه علّی میان دما و مقاومت آنتی‌بیوتیکی را نشان ندهد اما با کمک آنها می‌توان این‌گونه استنتاج کرد که افزایش تدریجی میانگین دمای هوا می‌تواند باعث افزایش مقاومت آنتی بیوتیکی از مسیر افزایش سرعت رشد باکتری‌ها و تسریع تکامل آنها شود. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد باکتری‌ها می‌توانند ژن‌هایی را که مقاومت آنتی‌بیوتیکی ایجاد می‌کنند، در شرایط گرم راحت‌تر از شرایط سرد به اشتراک بگذارند.

منبع: nature.com