دیپلماسی با خوشنویسی

اسرافیل شیرچی یکی از هنرمندان بنام ایرانی است که آثارش در سرزمین‌های اسلامی طرفداران خود را دارد و این روزها به‌عنوان استاد مدعو در نخستین بی‌ینال خوشنویسی دبی که در موزه اتحاد برپاست، حضور دارد. این هنرمند خوشنویس ایرانی که در گستره بین‌الملل شکسته نستعلیق‌های او بسیار شهرت دارد و یکی از آثار متاخر او نیز در این بی‌ینال به نمایش درآمده‌است، چنین رویدادهای هنری را باعث تقویت روابط اسلامی و نوعی دیپلماسی برای ارتباط بین ملت‌ها می‌داند. به همین مناسبت گفت‌وگویی با اسرافیل شیرچی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.

حضور در بی‌ینال موزه اتحاد و برگزاری کارگاه آموزشی برای هنرمندان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در این سه دهه اخیر به‌دلیل ارتباط جهان اسلام با خط و خوشنویسی، زمینه گسترش هنر و فرهنگ در کشورهای مسلمان فراهم شده و سبب شده من با بسیاری از هنرمندان سایر کشورهای ارتباط داشته‌باشم و هر بار دوستان خوشنویس از اقصی نقاط دنیا از مصر تا ترکیه، هند، پاکستان، بحرین، عمان، قطر و امارات را در رویدادهای هنری ببینم و این‌گونه راه گفتمانی هنر فراهم شد. بالاخره من از سرزمین حافظ، مولانا، فردوسی و با بیش از ۸۰۰۰ سال تاریخ می‌آیم که خط در آن ریشه دارد و بسیاری از هنرمندان منطقه دوست دارند که با خطوط ایرانی و فرهنگ و هنر ما آشنا شوند.
 
شما بر‌اساس تخصصی که در زمینه شکسته‌نستعلیق دارید، در این رویداد هنری شرکت کردید؟
هنرمندان منطقه نسبت به خطوط ایرانی اهتمام بسیاری دارند، به‌ویژه شکسته‌نستعلیق که در میان خطوط ایرانی، موزون و طبع موسیقایی بیشتری دارد. این مسأله باعث گرایش بیشتر هنرمندان مسلمان به این خط شده‌است. البته نباید فراموش کنیم شکسته‌نستعلیق با شعر و معماری کهن ایرانی نیز همخوانی دارد و رقص و رهایی این خط سبب شده در سراسر دنیا طرفدار داشته‌باشد. از این موضوع هم نباید بگذریم که در این مدت کرونایی که ارتباطات هنرمندان قطع بود، افرادی که اهل اندیشه و هنر بودند یک سفر ذهنی را آغاز کردند و کمی از آن حالت یکنواختی کار مداوم و تمرین و نمایشگاه‌ها دور شدند و فرصتی برای سفر به نهان خود، هنر، فرهنگ و اندیشه‌های متعالی پیدا کردند.
 
خاستگاه هنر متکی بر ارتباط است. شما به‌عنوان یک هنرمند فکر می‌کنید هنر خوشنویسی چه توانایی‌هایی برای این ارتباط به‌ویژه در سرزمین‌های اسلامی دارد؟
معتقدم اگر قرار است به تعالی هنر بیندیشیم هنرمند باید بر روح‌افزایی و نشاط که هنر در جامعه ایجاد می‌کند توجه داشته‌باشد. موضوعی که امروز به آن نقد دارم غم‌افزا بودن برخی از آثار هنری است، زیرا باعث می‌شود بخشی از جامعه ما سریع افسرده ‌شود و همه پنجره‌ها را بسته می‌بیند. جامعه، رسانه و فرهنگ و هنر می‌تواند برای این موضوع برنامه داشته‌باشد. ما پشتوانه فرهنگی قوی داریم و نباید هنرمندانی ناامید و سترون باشیم. اگر سمت‌وسوی فرهنگ و هنر به سمت امید و آرزوهای زیبا باشد جامعه هم به این سمت می‌رود. من آدم پرکاری هستم و زایش همیشه در وجودم بوده‌است. همیشه با تمرینات مختلف آن را تقویت ‌کردم و با تأسی از بزرگان هنر، دوست دارم شاگردی کنم و این راه را ادامه دهم. باید به این موضوع اندیشید که اثر هنری روزی زندگی خودش را می‌سازد و راهش را به میان مردم پیدا می‌کند. پس اثر هنری که میان مردم می‌رود باید حال‌شان را خوب کند. این مسأله می‌تواند در کشورهای دیگر هم صادق باشد. وقتی ما به دلیل مسلمان بودن، ارتباطات فرهنگی داریم، پس هنرهای برخاسته از فرهنگ دینی، این توانایی ارتباطی را به‌خوبی دارند که ما را ذیل یک خاستگاه گردهم آورند. اساسا معتقدم با دیپلماسی هنری می‌توان از بسیاری از ناملایمات و کج‌اندیشی‌ها در دنیای معاصر فاصله گرفت و هنری همچون خوشنویسی به‌دلیل وحی آسمانی ما که کلمه و قرآن است این توانایی بالقوه را دارد که با سایر کشورها ارتباط فرهنگی ایجاد کند.
 
شما هنرمند تجربه‌گرا در عرصه خوشنویسی به‌ویژه شکسته‌نستعلیق هستید، این تجربه را چگونه در میان هنرمندان سایر کشورها به نمایش می‌گذارید؟
به عنوان هنرمندی که چند دهه است در عرصه خوشنویسی فعال هستم، از نظر من خط شکسته ایرانی و نستعلیق، سماعی عارفانه‌ است که ذهن مخاطب را با هنر همراه و تلطیف فضای جامعه را با استفاده از هنر ممکن می‌کند. بر همین اساس در این روزها سخت می‌توانیم کاری فرهنگی انجام دهیم. اقدامات ما باید روح امید را در دل مردم زنده نگه دارد؛ زیرا حفظ روحیه مردم وظیفه جامعه هنری است. این اولین موضوعی است که در آثارم به آنها توجه می‌کنم. سپس به توانایی‌های سنتی خط و بعد به نوآوری می‌اندیشم و در کارگاه‌های آموزشی و آثارم آنها را به نمایش می‌گذارم تا مخاطب درک خود را از این موضوع داشته‌باشد. در همین کارگاه متاخر هم تلاش کردم در جهت تجربیات و اندیشه‌ای که در ساحت هنر دارم، گام بردارم و اتفاقا ارتباط خوبی با جوانان هنرمند منطقه برقرار شده‌است.
 
یکی از موضوعاتی که همواره درباره خط و خوشنویسی چالش‌برانگیز است، حفظ سنت‌های آن و نوآوری است که موجب شده مخالفان و موافقان مختلفی داشته‌باشد. شما بر اساس تجربه خود به این موضوع چگونه نگاه می‌کنید؟
میزان نوآوری در خط برای من همواره اجتهادی است که هنرمند در عرصه هنر به آن می‌رسد. به قول شیخ محمد المر، شاعر و چهره هنری برجسته امارات، کسی که در خط به اجتهاد می‌رسد، می‌تواند نوآوری کند. معتقدم ریشه‌های خط چنان بزرگ و محکم است که نوآوری در این عرصه باید با احتیاط بسیار انجام شود. خود من هم هنوز برای نوآوری به این موضوع توجه دارم. مثلا من از دوران کودکی به دلیل لکنت زبانی که داشتم به نقش کردن روی آوردم و حرف‌های درونم را به صورت خط روی کاغذ پیاده ‌کردم. این خطوط آرام آرام موسیقایی شد و جان گرفت و در آناتومی و ریتم حرکات خط خودش را نشان داد یا من به دلیل شناختی که از نقاشی دارم، جدا از خطوط در زمینه اثرم هم رنگ و لعاب اقلیمی را که زیست کردم، بازنمایی می‌کنم. به نظرم نسل جوانی که امروز آگاهانه دارد کار می‌کند و مبانی و مفردات خط را یاد گرفته و به قولی یک دستش به حوض صفویه ا‌ست و دست دیگرش به مدرنیته، موفق‌تر از کسانی هستند که ناآگاهانه نوآوری مدرن می‌کنند. برای مدرن کار کردن باید اطلاعات دقیقی از هنر کلاسیک داشته‌باشید، شاید بدون آگاهی از هنر کلاسیک، اتفاقاتی در خلق اثر بیفتد اما برای پیشرفت باید حتما با آثار قدما آشنا شد.
 
باتوجه به این‌که با نسل جوان ایرانی و برخی هنرمندان جوان خارجی در ارتباط هستید، آینده خوشنویسی را چگونه می‌بینید؟
هنرمندان نسل جوان که با آنها در ارتباط هستم، بسیار باهوش و دانا هستند. من به نسل جوان بسیار امید دارم چرا که این نسل متصل است به دانایی‌ها و دریای بی‌کران تصویر‌ها، رنگ‌ها، آنالیز‌ها، طراحی‌ها و... و به راحتی می‌تواند در فضای مجازی از اتفاقات و آثار صد‌ها نمایشگاه در جهان قرار بگیرد چیزی که در دوران ما نبود. اما همیشه در هرجا به جوانان توصیه می‌کنم کار اشتراکی و اجتماعی را فراموش نکنند. متاسفانه در هنر خطاطی کار اشتراکی کم اتفاق می‌افتد و من در همین بی‌ینال و کارگاهی که داشتم به هنرمندان اماراتی توصیه کردم از کار اشتراکی برای اعتلای هنر خود بهره بگیرند و هیچ‌گاه به عزلت خوشنویسی پناه نبرند. اگرچه خط حال خود را دارد و شما در تنهایی می‌توانید مشق و آفرینش کنید اما از فعالیت‌های نمایشگاهی و گردهمایی‌ها نباید بپرهیزید؛ زیرا در یک فضای نمایشگاهی شما با انتقال تجربه روبه‌رو هستید.

انتقال تجربه با  نمایشگاه‌های خارج از کشور 

من دردهه گذشته نمایشگاه‌های مختلفی در دنیا داشتم و به علت وجه تمایز هنر خوشنویسی با هنر غرب اصولا این نمایشگاه‌های خارج از کشور با استقبال خوبی مواجه شدند. بر اساس تجربه‌ای که دارم و بخشی از جامعه هنری در دنیا کار‌هایم را دیده‌اند، من فکر می‌کنم آنها به هنر ایرانی به دیده احترام و عزت نگاه می‌کنند و می‌کوشند از مجموعه‌های خط و نقاشیخط یا سایر هنر‌های ایرانی استفاده کنند. روح تغزلی که در آثار خاصه ایرانی‌ها هست و تخریب نشده، برای جامعه جهانی حال خوبی را ایجاد می‌کند مثل خط شکسته نستعلیق و دیگر خط‌ها. برای همین ما می‌توانیم با ارائه و انتقال تجربه به کشورهای منطقه که مشترکات فرهنگی با ما دارند، در همه ابعاد هنری، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی استفاده کنیم؛ زیرا دیپلماسی فرهنگی و هنری امروز می‌تواند بسیاری از مشکلات کشور را رفع کند.