مسیر هموار، قدم‌های آهسته

در این آیین، از سه کتاب ایرانی به نام‌های «امام رضا (ع) دانای خاندان محمد (ص)»، «دیوان حافظ» و «نور» با همکاری رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در صربستان، در سالن یوانوویچ زمای نمایشگاه بین‌المللی کتاب بلگراد برگزار شد. 

امیر پورپزشک، رایزن فرهنگی ایران در صربستان در این مراسم به معرفی کتاب امام رضا (ع) دانای خاندان محمد (ص) پرداخت و گفت: این کتاب توسط الکساندر دراگوویچ ترجمه و از سوی سرجان مارکوویچ منتشر شده است. 

کتاب‌ های ایرانی در بلگراد

نناد میلوشویچ، رئیس انجمن ادبی صربستان در این مراسم درباره شخصیت حافظ، شاعر پرآوازه ایرانی اظهار کرد که زیر این گنبد آبی آسمان، بیش از هر چیز شیفته غزلیات حافظ است. 

میلوشویچ، انتشار دیوان حافظ در صربستان را گامی ارزشمند برای معرفی این شاعر بزرگ ایرانی در جامعه صربستان دانست. این کتاب با مقدمه‌ای از بیانات مقام معظم رهبری توسط رایزنی فرهنگی ایران در صربستان توسط انتشارات اوکرونیا، منتشر و روانه بازار نشر کتاب صربستان و بالکان شده است. 

مقدمه این کتاب، مزین به گزیده‌ای از بیانات رهبر انقلاب اسلامی، حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای است که سال ۱۳۶۷ در آیین گشایش کنگره جهانی حافظ ایراد شده بود. 

این اثر، دومین چاپ از دیوان حافظ به زبان صربی است و مانند چاپ اول بر اساس ترجمه مشهور بوسنیایی بچیر جاکا، توسط اسلوبودان بلاژو جوروویچ، شاعر از بلگراد، سازگار با زبان صربی است. 

ویژگی چاپ جدید این اثر این است که از نظر گرافیکی و زبانی برای خواننده معمولی تطبیق داده شده و انتشار آن توسط ناشر بومی، باعث دسترسی علاقه‌مندان در صربستان و منطقه بالکان به آن می‌شود. 

همچنین کتاب امام رضا (ع) دانای خاندان محمد (ص)، تألیف امیر سلمانی رحیمی، مرتضی انفرادی و بهزاد نعمتی توسط الکساندر دراگوویچ، پژوهشگر و مترجم صرب به‌عنوان نخستین کتاب درباره امام رضا به زبان صربی ترجمه و منتشر شده است. 

این کتاب به همت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در صربستان و بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی توسط انتشارات اتوپیا منتشر شد. 

منزلت علمی، اجتماعی، معنوی و رهنمود‌های هشتمین امام (ع) به‌عنوان یگانه امامی که ایرانیان مفتخر به حضور نورانی و پربرکت ایشان در سرزمینشان هستند و نماد گفتگو در فرهنگ اسلامی به‌شمار می‌روند، می‌تواند برای مخاطبان صرب، به‌ویژه پژوهشگران آزاداندیش و علاقه‌مند به اسلام شیعی سودمند باشد و شناخت بهتری نسبت به میراث و آموزه‌های تشیع به دست دهد. 

انتشارات «اوتوپیا» تاکنون عناوین متعددی را در زمینه ادب پارسی و فرهنگ اسلامی منتشر کرده که از آن جمله می‌توان به رباعیات عمرخیام، رباعیات باباطاهر، فیه مافیه مولانا، گلشن راز شبستری، گلچین شعر فارسی و اربعین اشاره کرد. اربعین سفرنامه‌ای درباره زیارت اماکن مقدس کربلا و نجف است که توسط مدیر آن، سرجان مارکوویچ نوشته شده است. 

روابطی به درازای تاریخ

حضور برجسته ناشران ایرانی و رونمایی از کتاب‌های تازه ترجمه‌شده در نمایشگاه بین‌المللی کتاب بلگراد که از تاریخ ۲۸ مهر تا ۶ آبان برگزار شد، جدید‌ترین نمونه از روابط رو‌به‌گسترش فرهنگی ایران و صربستان است. 

این ارتباط بخشی از تاریخچه طولانی روابط فرهنگی ایران و کشور‌های بالکان است که به دوران نیمه نخست حکومت عثمانیان بازمی‌گردد. آنان همچون سلجوقیان روم، زبان فارسی را هم در کنار ترکی به‌عنوان زبانی برای مراودات و مکاتبات خود پذیرفته بودند. علاوه بر این‌که سلطه عثمانیان بر بالکان، به گسترش زبان فارسی در این منطقه کمک کرد، نفوذ ادبیات صوفیانه در این منطقه، تأثیر مهمی در پذیرش زبان فارسی در آنجا داشت. البته این رابطه فرهنگی، پیشینه‌ای به‌مراتب قدیمی‌تر و عمیق‌تر از دوران سلطه عثمانیان داشته است. برخی نظریه‌پردازان معتقدند همانندی‌های بسیاری میان زبان فارسی و زبان‌های صربی و کرواتی به‌عنوان زبان‌های هند و اروپایی وجود دارد. گفته می‌شود در زبان صربی معمول، بیش از هزار کلمه فارسی وجود دارد و حتی برخی کارشناسان معتقدند بخشی از اهالی بالکان مهاجران بخش‌های غربی ایران بوده‌اند. چه این نظریه درست باشد، چه غلط، میان ایران و بالکان از جمله صربستان پیوند‌های تاریخی ــ فرهنگی برقرار است. 

این ارتباط تاریخی که به‌خصوص در دوران سلطنت سلطان‌محمد فاتح در قرن چهاردهم میلادی شکل گرفت، زبان فارسی را به زبانی محبوب در بالکان تبدیل کرد، به گونه‌ای که نخبگان این منطقه، دانستن این زبان را اسباب فضل برای خود می‌دانستند و در شهرهایی، چون بلگراد، سارایوو، صوفیه، بخارست و تیرانا مراکز آموزش زبان فارسی ایجاد شد. نفوذ فرقه‌های صوفیه نیز باعث شد این ذوق و علاقه به دانستن زبان تشدید شود، به‌خصوص این‌که پیروان این فرقه‌ها به‌شدت به مولوی علاقه داشتند و مولانا به شاعری محبوب و بزرگ در این منطقه تبدیل شد و جلسات مثنوی‌خوانی و شرح مثنوی توسط مشایخ صوفیه بالکان به راه افتاد و شخصیت‌هایی، چون احمد سودی، محمد نرگسی، محمد رشید بوسنوی و فوزی موستاری خود دیوان‌های شعر فارسی نوشتند و به‌عنوان شاعران فارسی‌زبان اهل بالکان در تاریخ زبان و ادبیات فارسی ثبت شده‌اند. 

روند رو‌به‌رشد با سرعت کم

تلاطم‌های سیاسی و اجتماعی در بالکان در قرن بیستم، مسأله فرهنگ را در این منطقه به حاشیه برد. تشکیل کشور یوگسلاوی اگرچه برای چند دهه ثباتی در این منطقه ایجاد کرد و به‌خصوص روابط ایران با این کشور بعد از انقلاب اسلامی رشد فراوانی یافت، اما درگیری ایران در جنگ تحمیلی و جنگ داخلی در یوگسلاوی در سال‌های پایانی قرن بیستم، این روابط را به تأخیر انداخت؛ البته بعد از تثبیت اوضاع و تشکیل کشور‌های بوسنی و هرزگوین، کرواسی، اسلوونی، مقدونیه، مونته‌نگرو و صربستان، ایران روابط خود را با این کشور‌ها گسترش داد. در مورد صربستان، علاوه بر سفارت ایران، رایزنی فرهنگی ایران در بلگراد نیز تأسیس شد. ایران در ابتدای قرن بیست‌ویکم تبادل‌نامه فرهنگی با کشور‌های عضو اتحادیه کشور‌های یوگسلاوی سابق امضا کرد و در طول این سال‌ها رایزنان فرهنگی مختلفی از ایران به صربستان اعزام شدند که فعالیت برخی از آنها، چون محمود شالویی و زنده‌یاد محسن سلیمانی تأثیر زیادی بر گسترش روابط فرهنگی دو کشور گذاشت که از جمله مهم‌ترین اقدامات ایران می‌توان به برگزاری سالانه هفته فیلم ایران در بلگراد اشاره کرد. همچنین در سال‌های اخیر شاهد رشد قابل توجه دانشجویان صد‌ها صرب علاقه‌مند به زبان فارسی بوده‌ایم که باید از این ظرفیت به‌درستی استفاده کنیم. 

ارتباطات فرهنگی؛ دولتی و غیردولتی

ارتباطات فرهنگی ایران و صربستان فقط در حوزه دولتی خلاصه نشده است. در سالیان اخیر بخش خصوصی و مراکز غیردولتی دو کشور گام‌هایی برای ارتباطات فرهنگی برداشته‌اند. از جمله می‌توان به همکاری‌های مؤسسه آدلیگات با نهاد‌های ادبی و فرهنگی ایران اشاره کرد. کتابخانه، موزه و مؤسسه فرهنگی آدلیگات در بلگراد یکی از مهم‌ترین موسسات فرهنگی صربستان است که دارای کتابخانه نفیس دو میلیون جلدی شامل برخی آثار بسیار مهم ادبی و فرهنگی است و با موسسات مهم فرهنگی سایر کشور‌ها ارتباط دارد. البته به نظر می‌رسد هنوز ظرفیت استفاده‌نشده زیادی در این حوزه وجود دارد. فعال‌کردن آژانس‌های ادبی ایران، شرکت‌های گردشگری و نیز ایجاد ظرفیت برای سینماگران ایرانی برای تولید مشترک با سینماگران منطقه بالکان، به‌خصوص یوگسلاوی به‌عنوان بزرگ‌ترین کشور تشکیل‌دهنده یوگسلاوی سابق می‌تواند نخستین هدف‌گذاری برای فعالیت بخش خصوصی در این کشور باشد؛ ضمن این‌که می‌توان از بازار این کشور هشت میلیون نفری برای تولیدات سینماگران، انیمیشن‌سازان و بازی‌سازان ایرانی بهره بیشتری برد، البته به شرط این‌که بازاریابی درستی در این زمینه صورت بگیرد. 

باید از فرهنگ، پول درآورد

محبوبیت ادیبانی، چون حافظ، مولانا، خیام، سعدی، فردوسی و... در صربستان باعث شده، روابط فرهنگی دو کشور بر مبنای ارتباطات ادبی شکل بگیرد، اما هنوز راه‌های نرفته زیادی در این زمینه وجود دارد. با وجود ارتباطات اقتصادی مطلوب میان دو کشور هنوز سهم حوزه هنر، گردشگری و ارتباطات در این زمینه بسیار اندک است. از صادرات ۶۲ میلیون دلاری ایران به این کشور بخش عمده‌ای را محصولات پتروشیمی و خشکبار تشکیل می‌دهد و سهم دیگر حوزه‌ها بسیار اندک است. سال‌هاست ایران در این کشور جشنواره‌های سینمایی برگزار می‌کند و دو کشور در نمایشگاه‌های کتاب یکدیگر شرکت می‌کنند. همچنین صربستان مهمان ویژه سی‌و‌یکمین نمایشگاه کتاب تهران بود، اما این تعاملات هنوز تا مرحله رسیدن به سهمی قابل اعتنا در مبادلات اقتصادی دو کشور راه طولانی در پیش دارد و به نظر می‌رسد زمان آن رسیده که این تعاملات فرهنگی به عاملی برای سوددهی اقتصادی برای هر دو کشور تبدیل شود.